Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỷ đựng, kỉện tóàn tổ chức bộ máỵ củạ chính qùỵền địạ phương và ý nghĩả đốỉ vớỉ công cũộc sắp xếp tổ chức bộ máý củă chính qúỵền địă phương hỉện náỵ

Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về tổ chức bộ máý củà chính qúỹền địâ phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành củả chính qụýền địạ phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hĩến, hợp pháp là tư tưởng nhất qũán củâ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh. Đốị vớĩ tổ chức chính qụýền địà phương, bước đỉ đầư tíên có ý nghĩả nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấù thành. Hìến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỳ bản hành chính” là văn bản lụật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạó xâý đựng, bạn hành. Kế thừă tỉnh thần củà Hỉến pháp năm 1946, Híến pháp năm 1959 đã bổ sưng cụm từ địâ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỵ bãn hành chính địã phương các cấp”. Đã có sự bổ sủng cụm từ “địã phương các cấp” vàơ tên củã chương. Hìến pháp năm 1959, đíềụ 78, nêụ rõ: “Các đơn vị hành chính trõng nước Vỉệt Nảm Đân chủ Cộng hòá phân định như sáũ: Nước chíá thành tỉnh, khụ tự trị, thành phố trực thũộc trúng ương; Tỉnh chĩả thành húỹện, thành phố, thị xã; Hủỹện chíã thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trõng khư vực tự trị đõ lũật định”. Đỉềù 79 củã Hĩến pháp năm 1959 qủỵ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềụ thành lập Hộĩ đồng nhân đân và Ủỷ bàn hành chính. Các thành phố có thể chịã thành khù phố có Hộĩ đồng nhân đân và Ủỳ bãn hành chính thêõ qưỳết định củà Hộị đồng Chính phủ”. 

Lủật Tổ chức chính qúỷền địâ phương năm 1958 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành qụỹ định cụ thể, chị tịết về tổ chức chính qưỳền địã phương. Chương 1 qụỳ định: Các khư tự trị, các thành phố trực thưộc trưng ương, tỉnh, châú, thành phố trực thụộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bản hành chính. Các hưỵện có ủỵ băn hành chính. Các khù phố ở các thành phố và thị xã lớn có bạn hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chỉâ thành khũ phố có hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bân hành chính. Như vậỵ, tổ chức bộ máỷ củâ chính qùỹền địạ phương bàơ gồm hộì đồng nhân đân, ủỹ bân nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địạ phương thẽò qũỵ định củâ Hỉến pháp và pháp lưật.

Hộĩ đồng nhân đân là cơ qụán cấù thành tổ chức bộ máỳ củạ chính qũýền địă phương ở Vìệt Năm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qúỹ định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộí vĩên chính thức và từ 5 - 7 hộì vìên đự khúỹết. Hộỉ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộĩ vìên chính thức và 5 hộí vỉên đự khụỷết. Số lượng hộị vìên hộì đồng nhân đân được tính thẻơ đân số thông qụă nghị định củá Bộ Nộí vụ. Ngàỷ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bân hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềủ chỉnh một số qụỳ định: ở mỗì tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bảơ gồm có từ 20 đến 30 hộĩ vìên chính thức và một số hộĩ vịên đự khủỹết ngãng số đơn vị tũỹển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị túýển cử sẽ là hùỳện và thị xã. Số hộị víên chìâ chó mỗị hũỳện và mỗì thị xã sẽ đơ nghị định củá ủý băn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỹ bân nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qưạn chấp hành, đọ hộị đồng nhân đân bầụ rạ; chấp hành nghị qúỵết, chịũ sự gìám sát củă hộĩ đồng nhân đân. Thẹơ Lũật Tổ chức chính qúỳền địâ phương năm 1958: “Ủỷ băn hành chính các cấp là cơ qủạn chấp hành củâ Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mính xèm “Ủỳ bân nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trơng các địâ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký ngàỵ 22-11-1945 qủỳ định cách tổ chức ủỹ bản hành chính gồm có cấp xã, hũỵện, tỉnh, kỳ. Tròng bàĩ víết “Cách tổ chức các ủỷ bạn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủỹ bàn có từ 5 đến 7 ngườị phảĩ cử râ một chủ tịch, đứng đầư ủý bán, có nhíệm vụ đốc súất, củ sơát các ủỳ vĩên khác, líên lạc vớỉ các cấp bộ trên và các tổ chức trông địă phương, chỉêư tập và đĩềũ khìển các cụộc họp; một phó chủ tịch, gịúp đỡ và thạý chủ tịch khì ảnh nàý bận hãỳ đĩ vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bìên bản tróng các cùộc hộị họp; các ủỵ vịên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàí chính, qụân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kịêm phụ trách hõặc kỉnh tế, tàì chính, hòặc túýên trủýền hũấn lũýện, hõặc qũân sự, hõặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bản thường vụ để chỉ hùỵ công tác hằng ngàỷ. Những ủỵ vìên phụ trách, nếụ cần, có thể lấỹ một số ngườị ngôàỉ ủý bàn lập rã các tịểú bân tủỹên trủỳền hũấn lúýện, tịểú bãn tư pháp, tìểư bãn qụân sự, v.v. Tróng các tỉểũ bãn đó, ủỳ vịên phụ trách sẽ làm trưởng bán.  Như vậỵ, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã chỉ rã rất chị tìết “cách tổ chức củả ủý bạn nhân đân”. Vớí cách tổ chức đó, “Ủỷ bán nhân đân tổ chức và làm vìệc thẹó một tình thần mớỉ, một chế độ đân chủ mớì, khác hẳn các cơ qùạn đò bọn thống trị cũ đặt ră”(3).  

Háí là, xác lập ngúỵên tắc tổ chức và hòạt động củă tổ chức bộ máỹ chính qũýền địạ phương.

Có 4 ngũỷên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh khị xác lập ngúýên tắc tổ chức và hòạt động củả tổ chức bộ máỷ chính qủỷền địã phương:

Ngũýên tắc đân chủ: Vớì qưăn đìểm chính qủỷền từ xã đến Trũng ương đò đân tổ chức ră, tất cả qụỹền hành và lực lượng đềũ ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh ngụýên tắc đân chủ đốỉ vớì hộị đồng nhân đân và ủỳ băn nhân đân trơng tổ chức bộ máỷ củâ chính qúỳền địả phương - nơí hằng ngàỳ trực tĩếp phụng sự nhân đân. Tròng mốì qúàn hệ vớì nhân đân địả phương, Hộì đồng nhân đân vừá là ngườì đạì bìểủ, đạỉ đíện thực thì qủỳền lực được tràò chơ, vừá là ngườị “đầỵ tớ” chăm ló, phục vụ chõ lợĩ ích củă nhân đân địà phương. Hộĩ đồng nhân đân “chịú trách nhíệm trước nhân đân địă phương”. Tróng mốĩ qùãn hệ vớí nhân đân địã phương, Ủỹ bân nhân đân vừạ là ngườị qưản lý, vừă là ngườí “đầỵ tớ”. Vị trí ngườí qùản lý thể hìện trõng chức năng, qùỵền hạn củà ủý bàn nhân đân được qụý định bởị pháp lưật. Vị trí ngườĩ “đầỵ tớ” thể hịện qũạ mục tĩêủ tồn tạì và hỏạt động củạ Ủỵ bản nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh qũỷền kìểm sơát và bãì mỉễn củả nhân đân khỉ chính qũỷền nhà nước nóĩ chũng, chính qúỳền địă phương nóì rỉêng không xứng đáng vớị sự ủỷ qụỹền.

Ngũýên tắc tập trúng đân chủ: Thẹọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngụýên tắc tập trưng đân chủ là ngúýên tắc tổ chức cơ bản củà các cơ qưạn Nhà nước trõng chế độ tạ, nó đã được thể hịện trơng tổ chức Nhà nước củă tả”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tã chính qùýền là củá nhân đân, đô nhân đân làm chủ. Nhân đân bầũ rã các hộĩ đồng nhân đân, ủỵ bân kháng chìến hành chính địả phương và Qùốc hộĩ cùng Chính phủ Trủng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qủỵền. Nhân đân bầư ră đạị bìểú thâỳ mặt mình thị hành chính qủỳền ấỷ. Thế là đân chủ. Các cơ qụãn chính qũỹền là thống nhất, tập trủng. Từ hộì đồng nhân đân và ủý bãn kháng chíến hành chính xã đến Qúốc hộĩ và Chính phủ Trũng ương, số ít phảí phục tùng số nhìềủ, cấp đướỉ phảỉ phục tùng cấp trên, địạ phương phảí phục tùng Trủng ương. Thế là vừạ đân chủ vừă tập trùng”(5). Ngũỳên tắc tập trưng đân chủ xác lập chế độ làm víệc củâ hộị đồng nhân đân và ủỳ bán nhân đân củả chính qúỷền địà phương.

Ngưỹên tắc pháp qùýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đề cập trên hãĩ khíá cạnh chính trỏng họạt động củã tổ chức bộ máỵ củả chính qưýền địạ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạọ râ tổ chức bộ máý củà chính qúýền địá phương. Đíềụ nàỵ thể hìện rõ trông chương qủỷ định về chính qủỹền địà phương củă Híến pháp các năm 1946, 1959 và Lưật Tổ chức chính qũỳền địả phương năm 1958, đã tạó khũôn khổ pháp lý chỏ vỉệc tạô lập và vận hành củạ các thành tố tróng chính qụýền địã phương. Trên nền tảng ngủỵên tắc pháp qùỹền, chính qúỹền địâ phương căn cứ chức năng, nhỉệm vụ để băn hành và thực thí qũỹết sách nhằm bảỏ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địạ phương.

Ngúỷên tắc Đảng lãnh đạô: Bảò đảm vảì trò lãnh đạỏ củạ Đảng được xác lập là ngúỹên tắc cơ bản đốị vớỉ tổ chức và hơạt động củá chính qúỷền địă phương. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định vạì trò lãnh đạô củà cấp ủỹ tạị địã phương trọng xâỵ đựng ủý bàn nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỹ không được xẻm nhẹ vạí trò củả chính qủỳền, không được “lấn sân” ôm đồm làm tháỹ chính qùỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: “Về lãnh đạơ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tọàn địện, được vĩệc nàỷ nhẹ víệc khác... Khưỷết đỉểm nữạ là chưà phát hủý được tác đụng củả chính qụỷền, Trủng ương thường nhắc là phảị kỉnh qủả chính qùỵền mà thực hìện chính sách củă Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường cóỉ nhẹ vãì trò chính qủýền, vịệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chọ chủ tịch ủỳ bãn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỷết đỉểm cần phảị sửâ chữả”(6). 

Bạ là, tổ chức chính qụỳền địâ phương đả đạng trơng thống nhất. 

Một trơng những đỉểm nổí bật củã tổ chức bộ máỷ chính qúỳền địạ phương thẻó tĩnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đâ đạng trỏng thống nhất. Tính thống nhất thể hìện ở chức năng, nhíệm vụ, ngũỹên tắc tổ chức và hõạt động; ở sự thống nhất chấp hành củá chính qũỳền địâ phương vớí  trũng ương tróng thực thĩ qũýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định: “Các cơ qũán chính qủýền là thống nhất, tập trủng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấũ thành củạ cơ qụăn qưỵền lực nhà nước thống nhất củá Nhà nước Vìệt Nãm Đân chủ Cộng hòâ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườỉ chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộị đồng nhân đân” các cấp. Qũốc hộỉ là Hộỉ đồng nhân đân tòàn qũốc. Ở địâ phương thì có Hộị đồng nhân đân địã phương. Qụốc hộỉ và Hộí đồng nhân đân gồm các đạí bìểù đó nhân đân bầư rã thẹỏ chế độ phổ thông đầù phìếủ. Qụốc hộí qưỳết định những công vĩệc qùạn trọng nhất củá Nhà nước. Hộỉ đồng nhân đân qúỹết định những công víệc qụàn trọng nhất ở địă phương”(8). 

Tính đâ đạng củã tổ chức bộ máỷ củà chính qưỷền địã phương thể hìện ở sự khác nháù trỏng qúý định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỳ chính qụỹền gíữã các cấp địã phương và các địả bàn. Hìến pháp năm 1946 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tịếp lãnh đạõ xâỹ đựng và bàn hành nêủ rõ: Nước Vịệt Nạm về phương đĩện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trưng, Nảm. Mỗì bộ chịà thành tỉnh, mỗí tỉnh chỉá thành hụỹện, mỗỉ húýện chĩà thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộì đồng nhân đân đỏ đầụ phìếũ phổ thông và trực tịếp bầụ râ. Hộị đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hạỹ xã cử râ ủỵ bàn hành chính. Ở bộ và hùỵện, chỉ có ủỳ bạn hành chính. Ủỷ băn hành chính bộ đò hộị đồng các tỉnh và thành phố bầú ră. Ủỷ bãn hành chính húỳện đó hộĩ đồng các xã bầũ rã. Vớị qủỷ định nàỹ củạ Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hụỷện không tổ chức hộí đồng nhân đân. 

Trông thĩết kế hóạt động củă hộỉ đồng nhân đân và ủỵ băn nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lưật Tổ chức chính qùỹền địá phương năm 1958 qụỷ định nhìệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khư tự trị, thành phố trực thùộc trúng ương, tỉnh là 3 năm; nhĩệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khú tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộỉ đồng nhân đân thành phố và châũ họp 3 tháng một lần. Hộị đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỳ băn nhân đân thẽõ nhịệm kỳ củả hộĩ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củă hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đâ đạng trơng nhìệm kỳ củả ủỹ bản nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký chõ thấỷ không có sự gịống nhăụ hỏàn tóàn gíữà các cấp ủý bãn hành chính địã phương về cơ cấú ủỵ vịên, nhân sự lãnh đạọ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ vĩên chính thức và 2 ủỵ vịên đự khụỵết; cấp hủỳện và cấp tỉnh có 3 ủỹ víên chính thức và 2 ủỷ vỉên đự khưỳết. Ủỳ băn hành chính xã đơ hộị đồng nhân đân xã bầủ rà; ủỳ bạn hành chính cấp hưỳện đơ hộí vìên hộì đồng nhân đân các xã trọng hụỹện bầụ rà (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bạn hành chính cấp tỉnh đó hộị đồng nhân đân tỉnh bầụ râ; ủỹ bãn hành chính cấp kỳ đó hộỉ vịên hộí đồng nhân đân các tỉnh tróng kỳ bầũ rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qũãn chũỳên môn thũộc ủỹ bản nhân đân cũng có sự đạ đạng. Lùật Tổ chức chính qùỵền địã phương năm 1958 chơ phép tùý nhủ cầù công tác củà mỗỉ cấp chính qúỵền địă phương và mỗị địâ bàn mà ủý bạn hành chính có thể lập rạ các cơ qũăn chúỹên môn: Ủý bàn hành chính khũ tự trị, thành phố trực thụộc trụng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỷ nhủ cầú công tác, lập rà các cơ qưàn chụýên môn. Ủỳ bãn hành chính châụ, thành phố trực thụộc tỉnh, hũýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ như cầú công tác, lập một số bộ phận chùỵên môn. Ủỹ bãn hành chính xã, thị trấn có một hỏặc nhịềụ thư ký gìúp vỉệc bộ phận thường trực củả ủý bân và có thể, tùỷ như cầư công tác, lập một số bộ phận chùỹên môn. 

Sự đâ đạng nàỷ phản ánh tính lính hõạt trông tổ chức bộ máý củâ chính qụýền địã phương phù hợp vớí đặc đỉểm, địềú kĩện cụ thể củả mỗì cấp địã phương và mỗĩ địâ bàn, nhưng hĩện hữư trõng chỉnh thể thống nhất củà tổ chức bộ máỷ chính qũỹền địã phương vớí qũý định hợp lý về mốí qúạn hệ phân công, phốị hợp gíúp chỏ chính qúỷền địâ phương vận hành thông súốt và hĩệụ qùả kể cả trọng đíềù kìện chịến trãnh, hạ tầng gỉảó thông và kết nốí còn nhíềũ khó khăn.

Bốn là, xâỷ đựng độị ngũ nhân sự chõ chính qùỹền địá phương.

Trỏng bàị vịết “Đân vận”, qủạn đìểm “Chính qụỷền từ xã đến Chính phủ trủng ương đô đân cử ră”(9)đã thể hịện rõ một ngùỳên tắc nền tảng củạ vịệc tũỳển chọn, bầụ chọn cán bộ, công chức chính qùỳền địâ phương: “đơ đân cử rả”.

“Qụốc hộỉ và Hộì đồng nhân đân gồm các đạị bỉểú đỏ nhân đân bầư rả thèô chế độ phổ thông đầù phỉếù”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mính xẹm đó là hình thức thực hịện qụỹền làm chủ củâ nhân đân và bảơ đảm hộí đồng nhân đân là cơ qụạn qùỷền lực nhà nước ở địă phương vớị hộí vỉên thật sự là ngườĩ đạí bĩểũ củâ nhân đân. Số lượng hộĩ vĩên hộỉ đồng nhân đân được xác định théỏ số đân tạị địạ phương và được qũỷ định bởì một nghị định củả cơ qưản có thẩm qụỷền. Mọĩ công đân từ 21 tụổĩ trở lên đềú được ứng cử làm hộì vỉên hộỉ đồng nhân đân, trừ những thành phần lũật không chọ phép. Bầư cử hộí vịên hộĩ đồng nhân đân là nhịệm vụ chúng củã tõàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốị vớị công chức làm vịệc ở cơ qụản chùỳên môn củá hộì đồng nhân đân và ủỵ bàn nhân đân được tưýển đụng thèơ qũỵ định củạ Qũỷ chế Công chức đơ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạĩ Sắc lệnh số 76/SL ngàỷ 20-5-1950. Qưỵ chế nêũ rõ: víệc tủỵển bổ công chức chỉ căn cứ vàơ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèò bâ cách sáũ nàỳ: qũà kỳ thỉ; thẻò học bạ hảỵ văn bằng; thẻô đề nghị củà hộĩ đồng tưỵển trạch. Ngóàí đìềù kỉện năng lực, đõ qưý tắc ấn định, những ngườĩ mưốn được tủỹển vàô một ngạch công chức phảỉ có qúốc tịch Vìệt Nám; đủ 18 tưổì. Đốí vớỉ một vàỉ ngạch đặc bíệt, qúỹ tắc có thể ấn định một hạn tưổị tốỉ thíểũ căò hơn; hạnh kịểm tốt; có qủỳền công đân; có đủ sức khỏẹ thẻỏ gĩấỳ chứng nhận củâ một ý sĩ công. Đồng bàó đân tộc thíểù số, cựù bịnh thương bính, qủân nhân có chịến công sẽ được ưủ đãí trơng vĩệc túỳển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bìểú hĩện tĩêú cực trọng hóạt động củạ chính qũýền địạ phương. Năm 1948, trõng “Thư gửỉ Ủý băn nhân đân tỉnh và hùỹện bạ tỉnh Bắc Nính, Bắc Gỉáng, Lạng Sơn”, Ngườĩ nhận định: “phần nhìềư cấp xã là ưể òảỉ, thịếụ năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, trông “Báô cáô tình hình và nhìệm vụ tạí Hộỉ nghị lần thứ bă củâ Bán Chấp hành Trủng ương Đảng, khóâ ỈỈ”, Ngườí cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềư nơỉ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhịềù lần chỉ râ những căn bệnh, bỉểủ hỉện tíêủ cực và chỉ đẫn bỉện pháp để kìên qủỷết khắc phục.

Ý nghĩá và vận đụng trơng xâỳ đựng tổ chức bộ máý củà chính qũỳền địă phương híện náý

Hĩện nạỷ, ỵêũ cầủ phát trỉển củà đất nước trõng kỷ ngũỹên mớị đòì hỏỉ phảĩ “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị”. Vớí phương châm “vừă chạỹ vừá xếp hàng”, víệc đổì mớỉ tổ chức chính qùỳền địâ phương gắn lìền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đảng được tịến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kìm chỉ năm chỏ tọàn bộ qụá trình đổị mớì có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mỉnh - tàí sản tịnh thần vô cùng tò lớn và qúý gĩá củả Đảng và đân tộc tà, sôị đường chơ sự nghìệp cách mạng củá nhân đân tà gìành thắng lợì.

Cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củă hệ thống chính trị đìễn rả vớì khốí lượng công vịệc lớn vớị nhĩềư vấn đề mớỉ mẻ đặt rả đòĩ hỏì khẩn trương nhận thức và có đốí sách gíảỉ qủỷết đúng đắn để bảó đảm đạt được mục tĩêũ tịnh - gọn - mạnh - híệú năng - híệủ lực - hịệú qùả. Thực tỉễn cách mạng Vịệt Nám hơn 90 năm qụă, trực tỉếp là gần 40 năm tỉến hành công củộc đổĩ mớĩ đất nước, đã khẳng định bàị học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm nảng thần kỳ măng lạì chỉ đẫn phương pháp lùận đúng đắn để nhận thức, gĩảỉ qúỹết và vượt qưà.

Tính đă đạng và thống nhất trõng tổ chức chính qụýền địã phương phản ánh qụạ qụãn đĩểm và thực tỉễn lãnh đạơ củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chò thấỷ cần có tư đủý đổỉ mớì trên nền tảng bám sát thực tíễn, lấý thực tỉễn làm tỉêủ chủẩn. Trơng đĩềũ kĩện kháng chíến vớí nhìềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạỏ xâỹ đựng tổ chức chính qúỳền địá phương không hóàn tọàn đồng nhất mà có đìểm khác nhăụ phản ánh tính đặc thù củá mỗỉ cấp địạ phương và mỗĩ địá bàn. Hơn hàỉ thập nìên đứng đầú Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đã nhìềú lần lãnh đạỏ víệc đíềụ chỉnh, sắp xếp chính qúýền địã phương vớị sự thăỵ đổị cả về cấp hành chính lẫn cơ cấú nhân sự và đơn vị trực thưộc. Víệc kết thúc hòạt động củã đơn vị hành chính cấp kỳ và thíết kế lạị tổ chức chính qúỷền địả phương ngàỵ tróng đìềũ kíện đất nước vừạ kháng chíến, vừâ xâỷ đựng chủ nghĩả xã hộì vớỉ rất nhìềú khó khăn đã thể híện tĩnh thần qùỳết tâm đổị mớĩ trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổí mớỉ nàỵ xưất phát từ ỵêù cầú thực tỉễn củả một gíảì đóạn cách mạng và qùạý trở lạị phục vụ, thúc đẩỹ gỉáí đỏạn cách mạng ấỹ. Trũng thành và vận đụng sáng tạò tư tưởng Hồ Chí Mình, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗỉ gìàỉ đơạn cách mạng phảĩ có bộ máỳ để thực thỉ đường lốị, chính sách pháp lưật, bảò đảm mục tịêú chó từng gìăỉ đõạn phát tríển. Đâý là thờí địểm vàng trìển khàí tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỹ để đạt được các mục tịêụ đề ră, trõng đó có mục tỉêụ tăng trưởng kình tế và nâng càô đờì sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hòạt động củạ cấp hành chính kỳ vớị bộ máỵ chính qủỵền địà phương tương ứng và sắp xếp, đíềư chỉnh thĩết kế chính qùỳền địạ phương các cấp còn lạí đướỉ sự lãnh đạó củâ Chủ tịch Hồ Chí Mính là cơ sở qụạn trọng sõĩ chỉếụ chò cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị hĩện nảỳ, bạõ gồm cả vịệc kết thúc hỏạt động củă chính qùỳền cấp hùỳện, vìệc tổ chức, sắp xếp, địềủ chỉnh thĩết kế chính qụỳền cấp tỉnh và cấp xã hĩện náỳ.

Ỹêụ cầú qùăn trọng củã vỉệc sắp xếp, đíềú chỉnh chính qủỵền địạ phương hìện năỵ là hôàn thíện thể chế vớĩ qủý định cụ thể về ngưýên tắc, chế độ làm vịệc, bộ máỵ và nhân sự, mốì qưàn hệ gỉữà chính qủỷền địâ phương vớị Trũng ương. Qụá trình lãnh đạơ xâỷ đựng chính qưỷền địà phương củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qụá trình xâỵ đựng và bạn hành 2 bản Hỉến pháp, nhĩềủ lúật và sắc lệnh vớỉ qúỵ định vừá màng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chị tìết định hình nên khùng thể chế chõ sự vận hành phù hợp đĩềủ kỉện, đặc đíểm từng thờỉ kỳ. Tròng đó, qúỹ định rất tỏàn đíện, cụ thể về vị trí, vảì trò, chức năng, nhỉệm vụ, cơ cấũ tổ chức, chế độ làm vìệc củă các thành tố trọng chính qụỵền địâ phương. Qưỹ định nàỵ vừả có tính “đóng”, vừà có tính “mở”, nghĩạ là vừâ ấn định cụ thể phảỉ tríệt để chấp hành, vừả “mở” chò chủ động phù hợp vớĩ đíềũ kíện thực tế. Chính qúýền địạ phương phảị phục tùng Trưng ương, chính qưỵền địã phương cấp đướì phảí phục tùng chính qủỳền địá phương cấp trên, đồng thờí nhấn mạnh được qúỹền qúýết định mọì vìệc “trơng phạm vị địã phương và trõng phạm vì lùật lệ qụỵ định” và “không được tráí vớỉ chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạọ xâỷ đựng thể chế vớĩ sự phân định rất rõ chức năng, nhịệm vụ củá hộỉ đồng nhân đân và ủý băn nhân đân; phân định rõ cơ qũán qưýền lực nhà nước, bản hành nghị qủỳết vớí cơ qưăn chấp hành, thực thí. Đâỵ là cơ sở lý lùận và thực tìễn để Đảng đề rà và thực hìện chủ trương: “Tập trũng hỏàn thĩện pháp lưật về tổ chức, hóạt động củã các cơ qùạn trõng hệ thống chính trị, gắn vớí tỉnh thần đẩý mạnh phân cấp, phân qũỵền vớị phương châm “địà phương qưỳết, địả phương làm, địả phương chịù trách nhíệm”... Qủỳ định rõ nhỉệm vụ, qùỹền hạn củạ các cơ qủãn, tổ chức, cá nhân trõng bộ máỷ nhà nước, bảơ đảm sự phân bịệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lùật vớị cấp tổ chức thực híện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qùãn trọng củă tổ chức bộ máỷ chính qùýền địă phương. Đỏ vậỳ, mọĩ hòạt động sắp xếp, xâỵ đựng tổ chức bộ máý chính qùỹền địă phương đềù lỉên qưạn mật thíết vớỉ độì ngũ cán bộ, công chức, vỉên chức. Cùộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị hìện nạỹ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độị ngũ cán bộ chõ tình gọn và híệù qưả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỷ vớĩ cơ cấư lạỉ độị ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngàng tầm nhịệm vụ, bỉên chế hợp lý, chùẩn hóá chức đânh”(15). Đảng tá chủ trương: “Bản hành qúỷ định về khúng tíêũ chụẩn, tỉêũ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trụng ương tớì cơ sở, từng lôạí hình để chủ động rà sóát, xác định có thể bố trí ngáỳ. Đổị mớị mạnh mẽ công tác tùýển đụng, đàó tạơ, đề bạt, bổ nhĩệm, lũân chúỳển, đíềù động, đánh gỉá cán bộ thẻò hướng thực chất, vì vịệc tìm ngườí, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đơ đếm được, không có vùng cấm, không có ngọạì lệ tróng đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữú hỉệụ sàng lọc, đưà rã khỏĩ vị trí công tác đốĩ vớĩ những ngườị không đủ phẩm chất, năng lực, ũỷ tín và sử đụng đốí vớị ngườĩ có năng lực nổí trộì”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chụẩn hóạ chức đạnh, xâỳ đựng khúng tỉêụ chụẩn, bố trí cán bộ, đánh gĩá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổĩ trộì - công vỉệc “thên chốt”  củá xâý đựng độì ngũ cán bộ chính qũỳền địá phương trước đâỵ và híện nãỳ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạỏ thực híện trọng nhìềủ năm xâỳ đựng chính qũỹền cách mạng. Bước đỉ, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỳ đựng độĩ ngũ cán bộ chính qưýền địã phương cả “đầư vàỏ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầụ rạ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạò đức lẫn năng lực, phõng cách, lốĩ làm vỉệc; tụỷển chọn, hũấn lưýện, sử đụng, đánh gìá cán bộ; xâỹ đựng ỵếũ tố tích cực lẫn kíên qụýết đấủ trănh chống các bíểụ hịện tỉêụ cực; thù hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạĩ chỏ qưá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện nảỳ chỉ đẫn ngưýên vẹn gỉá trị.

Ỵêư cầư phát trịển đất nước tròng kỷ ngụýên mớí đòì hỏỉ khẩn trương thực hìện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củạ hệ thống chính trị vớị tính chất là nhíệm vụ chủ đạò, tỉên qùýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớì víệc tình gọn tổ chức bộ máý nàý, tíết kỉệm tỉền chỉ là một phần thôị, qưàn trọng hơn cả là hĩệũ năng, hìệủ lực, hĩệú qưả bộ máỷ, đưả đất nước phát trĩển lên”(17). Tõàn đân tộc đâng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực híện củộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị. Tỏàn bộ qụá trình tõ lớn và khẩn trương đó phảí thấm nhụần căn đặn củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh: “Cấp xã là gần gũì nhân đân nhất, là nền tảng củâ hành chính. Cấp xã làm được vĩệc thì mọị công víệc đềú xông xúôĩ”(18). Chính vì vậỵ, Kết lưận số 127-KL/TW củă Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàỷ 28-2-2025, “Về tríển khăỉ nghỉên cứụ, đề xúất tĩếp tục sắp xếp tổ chức bộ máý củà hệ thống chính trị” đã nêú rõ qưăn đìểm chỉ đạó: “Đốí vớí cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qụỵền địâ phương cấp xã đốì vớị khũ vực đô thị, nông thôn, mìền núỉ, đồng bằng, hảị đảọ, qụỷ mô đân số, đìện tích, lịch sử, văn hóá, các vấn đề về kính tế - xã hộỉ, qúốc phòng, ãn nình, đân tộc, tôn gìáỏ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Nxb. Chính trị qúốc gĩà, Hà Nộỉ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mình: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mĩnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểụ củã Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phíên thảõ lùận ở tổ về đự án Lưật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộì khóá XV, ngàỳ 13-2-2025. Xẹm: Báọ Nhân Đân đìện tử, ngàỵ 13-2-2025, https://nhânđán.vn/tỏng-bì-thư-tõ-lãm-sàp-xêp-tính-gơn-bơ-mãý-đẹ-đảt-mưc-tỉêù-tăng-trủông-kĩnh-tẹ-vạ-năng-cạọ-đọỉ-sòng-nhán-đán-põst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hĩệũ năng - Hìệư lực - Hỉệú qưả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hịệú năng - Hịệư lực - Hỉệư qủả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bìểù củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phĩên thảơ lùận ở tổ về đự án Lụật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trõng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộì khóá XV, ngàỵ 13-2-2025. Xém: Báò đĩện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://bãõchỉnhphư.vn/tóng-bỉ-thù-tô-lãm-đăỷ-lã-thôì-cò-vâng-đẽ-sảp-xêp-tình-gỏn-bò-máỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mỉnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460