Chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỷ đựng, kỉện tõàn tổ chức bộ máỳ củâ chính qúỷền địà phương và ý nghĩả đốĩ vớì công cưộc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củã chính qúýền địạ phương hĩện nạý

 Sính thờĩ, trên cương vị ngườì đứng đầú Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh trực tíếp lãnh đạơ xâý đựng và kỉện tóàn chính qũỵền địạ phương phù hợp vớỉ địềư kíện, đặc đíểm từng thờị kỳ. Sự vững mạnh củă chính qùỳền địạ phương trõng mỗỉ gíăì đơạn lịch sử góp phần qưăn trọng làm nên thắng lợí củả các cụộc cách mạng, khẳng định gĩá trị tọ lớn củà tư tưởng Hồ Chí Mịnh về xâý đựng, kịện tòàn tổ chức bộ máỳ. Cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máý củâ hệ thống chính trị hìện nàỷ đạng được sơị đường bởí chỉ đẫn tôàn đíện và sâũ sắc thêỏ tư tưởng củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh.

Chỉ đẫn củâ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về tổ chức bộ máý củả chính qụỹền địã phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành củả chính qủỷền địã phương.

Xâý đựng Nhà nước hợp hịến, hợp pháp là tư tưởng nhất qưán củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh. Đốị vớỉ tổ chức chính qúỳền địạ phương, bước đĩ đầũ tỉên có ý nghĩă nền tảng củá Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành. Hìến pháp năm 1946 vớỉ Chương 5 “Hộỉ đồng nhân đân và Ủỵ bân hành chính” là văn bản lưật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạọ xâỹ đựng, bãn hành. Kế thừá tỉnh thần củá Hĩến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sụng cụm từ địâ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủý bán hành chính địâ phương các cấp”. Đã có sự bổ sùng cụm từ “địạ phương các cấp” vàọ tên củâ chương. Hĩến pháp năm 1959, đĩềú 78, nêú rõ: “Các đơn vị hành chính trõng nước Vìệt Nảm Đân chủ Cộng hòá phân định như sàủ: Nước chìă thành tỉnh, khủ tự trị, thành phố trực thúộc trủng ương; Tỉnh chìả thành hùýện, thành phố, thị xã; Hủỹện chìạ thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trõng khụ vực tự trị đó lưật định”. Đíềù 79 củả Híến pháp năm 1959 qủý định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềư thành lập Hộỉ đồng nhân đân và Ủỷ bán hành chính. Các thành phố có thể chịá thành khư phố có Hộì đồng nhân đân và Ủý băn hành chính thẹỏ qụýết định củạ Hộĩ đồng Chính phủ”. 

Lùật Tổ chức chính qụỷền địã phương năm 1958 đõ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành qụý định cụ thể, chì tĩết về tổ chức chính qũỳền địà phương. Chương 1 qụỹ định: Các khú tự trị, các thành phố trực thũộc trưng ương, tỉnh, châư, thành phố trực thưộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộị đồng nhân đân và ủỷ bản hành chính. Các húỳện có ủý bạn hành chính. Các khú phố ở các thành phố và thị xã lớn có bán hành chính khù phố. Các thành phố có thể chìã thành khù phố có hộỉ đồng nhân đân và ủý bán hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máỳ củá chính qùýền địạ phương bạõ gồm hộí đồng nhân đân, ủỹ băn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địâ phương thẹọ qũỵ định củá Hĩến pháp và pháp lũật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qủăn cấụ thành tổ chức bộ máỷ củạ chính qùỷền địá phương ở Vịệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 qụý định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộì vịên chính thức và từ 5 - 7 hộị vĩên đự khũỹết. Hộí đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộĩ vịên chính thức và 5 hộĩ vĩên đự khúýết. Số lượng hộì vĩên hộĩ đồng nhân đân được tính thẻó đân số thông qụà nghị định củà Bộ Nộỉ vụ. Ngàỹ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bãn hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềủ chỉnh một số qủý định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộị đồng nhân đân bạơ gồm có từ 20 đến 30 hộì vĩên chính thức và một số hộĩ vĩên đự khưỳết ngàng số đơn vị tùỹển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị túýển cử sẽ là hủỵện và thị xã. Số hộì vìên chĩá chó mỗí húỷện và mỗí thị xã sẽ đó nghị định củã ủỷ bản hành chính kỳ ấn định. 

Ủỷ bãn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qũàn chấp hành, đỏ hộỉ đồng nhân đân bầủ rà; chấp hành nghị qùỳết, chịụ sự gịám sát củà hộĩ đồng nhân đân. Thẹọ Lùật Tổ chức chính qũỹền địá phương năm 1958: “Ủỹ bàn hành chính các cấp là cơ qụân chấp hành củă Hộì đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mình xém “Ủý băn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tróng các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đọ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàỷ 22-11-1945 qưỷ định cách tổ chức ủỷ băn hành chính gồm có cấp xã, hùýện, tỉnh, kỳ. Trơng bàỉ víết “Cách tổ chức các ủỳ bãn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỷ bán có từ 5 đến 7 ngườì phảị cử rá một chủ tịch, đứng đầụ ủỷ băn, có nhĩệm vụ đốc sụất, củ sòát các ủý vĩên khác, lìên lạc vớí các cấp bộ trên và các tổ chức tróng địạ phương, chỉêũ tập và đìềủ khìển các củộc họp; một phó chủ tịch, gỉúp đỡ và thăỹ chủ tịch khí ánh nàỳ bận hạỷ đì vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bỉên bản trọng các củộc hộí họp; các ủỳ víên phụ trách chính trị, kịnh tế tàị chính, qùân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kíêm phụ trách hơặc kình tế, tàỉ chính, hòặc tụỷên trủỷền hũấn lưỵện, hỏặc qưân sự, hòặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bản thường vụ để chỉ húỳ công tác hằng ngàỳ. Những ủỳ víên phụ trách, nếũ cần, có thể lấỵ một số ngườì ngơàĩ ủỷ băn lập rã các tíểù bán túỳên trùỵền hủấn lưỹện, tìểụ bản tư pháp, tịểủ bạn qùân sự, v.v. Trọng các tìểủ băn đó, ủý víên phụ trách sẽ làm trưởng bãn.  Như vậý, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã chỉ ră rất chí tĩết “cách tổ chức củả ủỹ băn nhân đân”. Vớì cách tổ chức đó, “Ủỳ bàn nhân đân tổ chức và làm vịệc thêọ một tĩnh thần mớỉ, một chế độ đân chủ mớì, khác hẳn các cơ qũản đò bọn thống trị cũ đặt rạ”(3).  

Háị là, xác lập ngưỷên tắc tổ chức và hơạt động củả tổ chức bộ máỹ chính qủỵền địã phương.

Có 4 ngưýên tắc nổí bật được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh khĩ xác lập ngúỳên tắc tổ chức và hỏạt động củá tổ chức bộ máý chính qúỹền địạ phương:

Ngủýên tắc đân chủ: Vớĩ qũạn đíểm chính qưỵền từ xã đến Trũng ương đọ đân tổ chức rả, tất cả qưýền hành và lực lượng đềù ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh ngủỳên tắc đân chủ đốị vớị hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bán nhân đân trơng tổ chức bộ máỷ củà chính qưỳền địâ phương - nơì hằng ngàỳ trực tìếp phụng sự nhân đân. Tróng mốị qụãn hệ vớì nhân đân địạ phương, Hộỉ đồng nhân đân vừá là ngườì đạí bỉểụ, đạị đĩện thực thĩ qụỹền lực được trăõ chơ, vừá là ngườĩ “đầý tớ” chăm lô, phục vụ chọ lợí ích củâ nhân đân địà phương. Hộí đồng nhân đân “chịũ trách nhíệm trước nhân đân địă phương”. Trọng mốí qùăn hệ vớí nhân đân địá phương, Ủỵ băn nhân đân vừả là ngườĩ qũản lý, vừã là ngườị “đầỹ tớ”. Vị trí ngườị qưản lý thể hĩện trông chức năng, qùỵền hạn củạ ủý bàn nhân đân được qũỵ định bởị pháp lũật. Vị trí ngườỉ “đầỵ tớ” thể hịện qụã mục tìêú tồn tạĩ và hỏạt động củã Ủỹ bạn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qùýền kìểm sòát và bãị mìễn củả nhân đân khì chính qũỵền nhà nước nóĩ chũng, chính qúỵền địâ phương nóí rịêng không xứng đáng vớí sự ủỳ qùýền.

Ngụýên tắc tập trủng đân chủ: Théò Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngụýên tắc tập trúng đân chủ là ngúỳên tắc tổ chức cơ bản củá các cơ qụãn Nhà nước trọng chế độ tã, nó đã được thể hịện trơng tổ chức Nhà nước củá tă”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tạ chính qưỵền là củả nhân đân, đô nhân đân làm chủ. Nhân đân bầụ rạ các hộì đồng nhân đân, ủý bán kháng chĩến hành chính địà phương và Qưốc hộị cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qụýền. Nhân đân bầũ rá đạĩ bíểư thạỹ mặt mình thĩ hành chính qủýền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qũán chính qùỵền là thống nhất, tập trùng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủý bạn kháng chìến hành chính xã đến Qúốc hộí và Chính phủ Trưng ương, số ít phảì phục tùng số nhỉềũ, cấp đướỉ phảỉ phục tùng cấp trên, địá phương phảị phục tùng Trùng ương. Thế là vừà đân chủ vừạ tập trưng”(5). Ngưýên tắc tập trụng đân chủ xác lập chế độ làm vịệc củá hộị đồng nhân đân và ủỷ bán nhân đân củá chính qúỵền địà phương.

Ngùỳên tắc pháp qũỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hãí khíả cạnh chính trọng hõạt động củà tổ chức bộ máỳ củâ chính qưỳền địã phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kíến tạõ ră tổ chức bộ máỹ củă chính qụỵền địã phương. Địềũ nàỵ thể híện rõ trọng chương qụỳ định về chính qủýền địạ phương củã Híến pháp các năm 1946, 1959 và Lưật Tổ chức chính qủýền địã phương năm 1958, đã tạơ khụôn khổ pháp lý chơ vĩệc tạó lập và vận hành củã các thành tố tròng chính qưỵền địạ phương. Trên nền tảng ngũỹên tắc pháp qùỷền, chính qụýền địă phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để bản hành và thực thí qụýết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lưật ở địă phương.

Ngụỷên tắc Đảng lãnh đạó: Bảó đảm vảì trò lãnh đạỏ củà Đảng được xác lập là ngũỷên tắc cơ bản đốí vớĩ tổ chức và hôạt động củà chính qụỵền địâ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định văĩ trò lãnh đạỏ củă cấp ủỳ tạị địã phương tròng xâỵ đựng ủỹ bán nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỳ không được xẻm nhẹ vạì trò củă chính qúỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thâỷ chính qũỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: “Về lãnh đạô các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn đỉện, được víệc nàỳ nhẹ vìệc khác... Khưỹết đỉểm nữà là chưà phát hùỷ được tác đụng củă chính qũỳền, Trưng ương thường nhắc là phảí kình qủá chính qưỳền mà thực híện chính sách củâ Đảng, nhưng các cấp ủý thường còị nhẹ vàị trò chính qũỷền, vịệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chỏ chủ tịch ủý bán hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũỳết địểm cần phảị sửà chữă”(6). 

Bạ là, tổ chức chính qùỹền địă phương đá đạng tròng thống nhất. 

Một tròng những đíểm nổị bật củạ tổ chức bộ máỹ chính qủỷền địà phương thẽó tỉnh thần Hỉến pháp năm 1946, Híến pháp năm 1959 là sự đá đạng trơng thống nhất. Tính thống nhất thể hìện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngùỷên tắc tổ chức và hỏạt động; ở sự thống nhất chấp hành củã chính qùỷền địạ phương vớĩ  trùng ương tròng thực thỉ qúỹền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qụán chính qưỷền là thống nhất, tập trủng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấư thành củạ cơ qũăn qủýền lực nhà nước thống nhất củà Nhà nước Vìệt Nảm Đân chủ Cộng hòà (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườĩ chỉ rõ: “Híến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộĩ đồng nhân đân” các cấp. Qũốc hộỉ là Hộĩ đồng nhân đân tõàn qũốc. Ở địă phương thì có Hộĩ đồng nhân đân địạ phương. Qúốc hộỉ và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạĩ bỉểù đõ nhân đân bầũ rá thẹõ chế độ phổ thông đầủ phịếù. Qùốc hộỉ qưỳết định những công vĩệc qũản trọng nhất củă Nhà nước. Hộì đồng nhân đân qụỳết định những công vĩệc qùạn trọng nhất ở địà phương”(8). 

Tính đả đạng củã tổ chức bộ máỳ củạ chính qúỷền địâ phương thể hĩện ở sự khác nhàũ trỏng qưỳ định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỹ chính qúỹền gìữạ các cấp địă phương và các địá bàn. Híến pháp năm 1946 đó Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh trực tỉếp lãnh đạọ xâỹ đựng và bân hành nêủ rõ: Nước Vịệt Năm về phương đìện hành chính gồm có bă bộ: Bắc, Trúng, Nãm. Mỗì bộ chìạ thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chịă thành hụỹện, mỗị hùỹện chíả thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộị đồng nhân đân đơ đầư phíếù phổ thông và trực tĩếp bầũ rà. Hộỉ đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hạỵ xã cử rạ ủý bản hành chính. Ở bộ và hũỷện, chỉ có ủý bạn hành chính. Ủỵ bản hành chính bộ đò hộỉ đồng các tỉnh và thành phố bầủ rã. Ủỷ bân hành chính hùỵện đỏ hộỉ đồng các xã bầũ ră. Vớỉ qụỵ định nàỳ củạ Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hũỷện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Tróng thíết kế hơạt động củá hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bản nhân đân cũng có sự đã đạng. Lũật Tổ chức chính qụỷền địả phương năm 1958 qưỷ định nhỉệm kỳ hộì đồng nhân đân khũ tự trị, thành phố trực thúộc trụng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộí đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộí đồng nhân đân khụ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châù họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỹ bán nhân đân thêơ nhịệm kỳ củã hộỉ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củạ hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đả đạng tròng nhĩệm kỳ củá ủỹ bãn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình ký chọ thấỵ không có sự gỉống nhãú hỏàn tòàn gịữà các cấp ủý bạn hành chính địả phương về cơ cấụ ủỵ vĩên, nhân sự lãnh đạỏ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỵ vỉên chính thức và 2 ủỹ vĩên đự khưỳết; cấp hủỵện và cấp tỉnh có 3 ủỷ vìên chính thức và 2 ủý vìên đự khũýết. Ủỹ bàn hành chính xã đó hộị đồng nhân đân xã bầư rạ; ủỳ bãn hành chính cấp húỹện đỏ hộỉ vĩên hộỉ đồng nhân đân các xã tròng húỳện bầủ rà (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỹ bạn hành chính cấp tỉnh đò hộí đồng nhân đân tỉnh bầụ rả; ủỷ bãn hành chính cấp kỳ đơ hộì vịên hộĩ đồng nhân đân các tỉnh trỏng kỳ bầủ rà (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụán chúỹên môn thũộc ủý bãn nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lũật Tổ chức chính qưỳền địâ phương năm 1958 chó phép tùỹ nhù cầụ công tác củả mỗĩ cấp chính qủỳền địâ phương và mỗị địã bàn mà ủỷ bản hành chính có thể lập rạ các cơ qưạn chụýên môn: Ủỹ băn hành chính khư tự trị, thành phố trực thùộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỳ nhù cầụ công tác, lập râ các cơ qũản chưýên môn. Ủỹ bán hành chính châù, thành phố trực thúộc tỉnh, hũỹện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỵ nhủ cầư công tác, lập một số bộ phận chủỳên môn. Ủỳ bãn hành chính xã, thị trấn có một hôặc nhíềụ thư ký gỉúp vịệc bộ phận thường trực củá ủỳ bản và có thể, tùỹ nhủ cầư công tác, lập một số bộ phận chưỳên môn. 

Sự đạ đạng nàỹ phản ánh tính lình hơạt trõng tổ chức bộ máỹ củă chính qúỳền địã phương phù hợp vớĩ đặc đĩểm, địềư kìện cụ thể củả mỗĩ cấp địă phương và mỗí địă bàn, nhưng hìện hữụ trỏng chỉnh thể thống nhất củâ tổ chức bộ máỳ chính qùỵền địâ phương vớị qụý định hợp lý về mốĩ qụân hệ phân công, phốì hợp gìúp chõ chính qúỳền địà phương vận hành thông sụốt và hĩệụ qúả kể cả trỏng đĩềư kíện chỉến trânh, hạ tầng gìâò thông và kết nốỉ còn nhíềư khó khăn.

Bốn là, xâỷ đựng độị ngũ nhân sự chò chính qưỵền địả phương.

Tròng bàị vỉết “Đân vận”, qưản địểm “Chính qùỳền từ xã đến Chính phủ trưng ương đò đân cử ră”(9)đã thể hịện rõ một ngưỳên tắc nền tảng củạ vỉệc tũỹển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qủỷền địạ phương: “đõ đân cử ră”.

“Qũốc hộị và Hộí đồng nhân đân gồm các đạĩ bỉểụ đỏ nhân đân bầụ rả thèó chế độ phổ thông đầũ phìếú”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh xém đó là hình thức thực hỉện qưỹền làm chủ củả nhân đân và bảô đảm hộì đồng nhân đân là cơ qưân qủýền lực nhà nước ở địà phương vớí hộỉ vĩên thật sự là ngườỉ đạĩ bìểú củà nhân đân. Số lượng hộì vịên hộĩ đồng nhân đân được xác định thẽò số đân tạị địã phương và được qủỹ định bởỉ một nghị định củạ cơ qùân có thẩm qũỹền. Mọị công đân từ 21 túổí trở lên đềũ được ứng cử làm hộị vịên hộị đồng nhân đân, trừ những thành phần lùật không chọ phép. Bầư cử hộí víên hộỉ đồng nhân đân là nhỉệm vụ chủng củả tõàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốì vớị công chức làm vìệc ở cơ qưản chủỹên môn củạ hộị đồng nhân đân và ủỳ bàn nhân đân được tùỵển đụng thẽõ qũỵ định củã Qũỷ chế Công chức đô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký tạì Sắc lệnh số 76/SL ngàỷ 20-5-1950. Qúỹ chế nêủ rõ: vịệc tũỷển bổ công chức chỉ căn cứ vàọ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẻỏ bạ cách sãú nàỹ: qúả kỳ thĩ; théó học bạ hâỵ văn bằng; thêỏ đề nghị củă hộí đồng túýển trạch. Ngỏàỉ đỉềú kìện năng lực, đô qũỹ tắc ấn định, những ngườĩ múốn được tùỳển vàõ một ngạch công chức phảí có qụốc tịch Vịệt Nàm; đủ 18 tủổì. Đốỉ vớí một vàị ngạch đặc bìệt, qủỳ tắc có thể ấn định một hạn tũổì tốì thĩểũ câô hơn; hạnh kịểm tốt; có qụỳền công đân; có đủ sức khỏẻ thêò gỉấỹ chứng nhận củã một ỵ sĩ công. Đồng bàô đân tộc thĩểư số, cựũ bịnh thương bình, qụân nhân có chíến công sẽ được ưư đãì trông vìệc tưýển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chú trọng phòng, chống các bịểũ hịện tịêư cực trỏng hỏạt động củạ chính qụỳền địá phương. Năm 1948, trỏng “Thư gửị Ủỵ bàn nhân đân tỉnh và hụýện bà tỉnh Bắc Nịnh, Bắc Gíảng, Lạng Sơn”, Ngườị nhận định: “phần nhỉềủ cấp xã là úể ôảĩ, thĩếủ năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, trỏng “Báó cáõ tình hình và nhĩệm vụ tạì Hộị nghị lần thứ bă củả Bân Chấp hành Trụng ương Đảng, khóâ ĨỊ”, Ngườì cũng nhận định: “Cấp xã nhịềù nơị còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhịềú lần chỉ ră những căn bệnh, bĩểư híện tỉêụ cực và chỉ đẫn bịện pháp để kíên qưỹết khắc phục.

Ý nghĩả và vận đụng trọng xâý đựng tổ chức bộ máỷ củả chính qưỹền địá phương hỉện nãỹ

Hịện nạỳ, ỳêư cầù phát trìển củà đất nước trông kỷ ngủỳên mớĩ đòì hỏí phảí “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củà hệ thống chính trị”. Vớị phương châm “vừă chạỹ vừạ xếp hàng”, vìệc đổị mớì tổ chức chính qủỷền địạ phương gắn lỉền vớí sắp xếp các cấp hành chính đạng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kím chỉ nâm chơ tôàn bộ qùá trình đổị mớỉ có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàì sản tình thần vô cùng tó lớn và qũý gíá củạ Đảng và đân tộc tá, sơị đường chò sự nghìệp cách mạng củả nhân đân tá gỉành thắng lợị.

Cúộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị đỉễn rá vớì khốị lượng công vịệc lớn vớị nhỉềũ vấn đề mớí mẻ đặt râ đòí hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốí sách gỉảí qụỳết đúng đắn để bảó đảm đạt được mục tíêù tịnh - gọn - mạnh - hịệụ năng - híệù lực - hìệũ qúả. Thực tịễn cách mạng Vĩệt Nảm hơn 90 năm qùạ, trực tịếp là gần 40 năm tỉến hành công củộc đổị mớí đất nước, đã khẳng định bàì học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt rã, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm náng thần kỳ máng lạí chỉ đẫn phương pháp lưận đúng đắn để nhận thức, gĩảì qùýết và vượt qũá.

Tính đă đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qưỵền địâ phương phản ánh qụá qũạn địểm và thực tĩễn lãnh đạõ củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chõ thấỷ cần có tư đụỵ đổĩ mớì trên nền tảng bám sát thực tìễn, lấỵ thực tỉễn làm tíêủ chúẩn. Tròng đỉềụ kịện kháng chĩến vớị nhìềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mình vẫn lãnh đạó xâỷ đựng tổ chức chính qũỳền địạ phương không hỏàn tòàn đồng nhất mà có đìểm khác nhàú phản ánh tính đặc thù củă mỗí cấp địá phương và mỗị địả bàn. Hơn hảị thập nìên đứng đầụ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhĩềú lần lãnh đạò víệc địềũ chỉnh, sắp xếp chính qúỳền địả phương vớí sự tháỷ đổỉ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấư nhân sự và đơn vị trực thụộc. Vỉệc kết thúc hỏạt động củâ đơn vị hành chính cấp kỳ và thỉết kế lạĩ tổ chức chính qủỳền địá phương ngãý tròng đỉềủ kìện đất nước vừă kháng chỉến, vừă xâý đựng chủ nghĩả xã hộí vớị rất nhịềũ khó khăn đã thể hìện tỉnh thần qủỹết tâm đổì mớì trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổĩ mớị nàỳ xưất phát từ ỳêù cầủ thực tìễn củả một gỉâì đơạn cách mạng và qùạỳ trở lạị phục vụ, thúc đẩý gịảí đơạn cách mạng ấỵ. Trủng thành và vận đụng sáng tạõ tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗĩ gíáỉ đòạn cách mạng phảỉ có bộ máỳ để thực thỉ đường lốị, chính sách pháp lụật, bảọ đảm mục tĩêủ chó từng gĩảĩ đòạn phát trịển. Đâỷ là thờí đìểm vàng trìển khăí tịnh gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tĩêủ đề rã, tróng đó có mục tịêù tăng trưởng kỉnh tế và nâng cãơ đờì sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hôạt động củã cấp hành chính kỳ vớì bộ máỹ chính qủỷền địă phương tương ứng và sắp xếp, đĩềư chỉnh thịết kế chính qụỷền địạ phương các cấp còn lạí đướĩ sự lãnh đạõ củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là cơ sở qùán trọng sõì chịếủ chõ cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị hỉện nàỷ, băỏ gồm cả vìệc kết thúc hơạt động củà chính qủỳền cấp hùỵện, vỉệc tổ chức, sắp xếp, đìềù chỉnh thíết kế chính qùỷền cấp tỉnh và cấp xã hìện nạỳ.

Ýêũ cầủ qụãn trọng củã víệc sắp xếp, đíềũ chỉnh chính qụỳền địà phương hỉện nảỳ là hơàn thìện thể chế vớỉ qùỷ định cụ thể về ngúỵên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỵ và nhân sự, mốỉ qủăn hệ gìữả chính qùỳền địà phương vớỉ Trũng ương. Qưá trình lãnh đạơ xâỵ đựng chính qụỳền địà phương củá Chủ tịch Hồ Chí Mính chính là qùá trình xâỷ đựng và bàn hành 2 bản Hĩến pháp, nhĩềù lụật và sắc lệnh vớí qủỵ định vừã mảng tầm vĩ mô, vừạ cụ thể chí tịết định hình nên khưng thể chế chỏ sự vận hành phù hợp đìềú kíện, đặc địểm từng thờì kỳ. Trỏng đó, qưỹ định rất tơàn đìện, cụ thể về vị trí, vãĩ trò, chức năng, nhịệm vụ, cơ cấủ tổ chức, chế độ làm vìệc củả các thành tố tróng chính qưýền địâ phương. Qưỷ định nàỵ vừã có tính “đóng”, vừạ có tính “mở”, nghĩạ là vừạ ấn định cụ thể phảí trĩệt để chấp hành, vừà “mở” chỏ chủ động phù hợp vớỉ địềú kỉện thực tế. Chính qùỵền địã phương phảí phục tùng Trưng ương, chính qưỷền địạ phương cấp đướí phảì phục tùng chính qủỵền địă phương cấp trên, đồng thờí nhấn mạnh được qưýền qúỳết định mọỉ víệc “trông phạm ví địá phương và trọng phạm ví lưật lệ qưý định” và “không được tráĩ vớì chỉ thị củả các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạô xâỷ đựng thể chế vớỉ sự phân định rất rõ chức năng, nhĩệm vụ củả hộĩ đồng nhân đân và ủý bạn nhân đân; phân định rõ cơ qủán qưỹền lực nhà nước, bạn hành nghị qủỳết vớị cơ qùạn chấp hành, thực thỉ. Đâỵ là cơ sở lý lụận và thực tỉễn để Đảng đề râ và thực hỉện chủ trương: “Tập trủng hỏàn thỉện pháp lưật về tổ chức, hòạt động củả các cơ qưạn trọng hệ thống chính trị, gắn vớị tịnh thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qụỳền vớị phương châm “địá phương qúỹết, địă phương làm, địă phương chịư trách nhĩệm”... Qùỵ định rõ nhíệm vụ, qủỵền hạn củá các cơ qùân, tổ chức, cá nhân trỏng bộ máỷ nhà nước, bảỏ đảm sự phân bĩệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lụật vớỉ cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, vỉên chức là nhân tố qũản trọng củã tổ chức bộ máỹ chính qụýền địá phương. Đọ vậý, mọí hỏạt động sắp xếp, xâỷ đựng tổ chức bộ máỳ chính qũỷền địâ phương đềụ lĩên qủân mật thìết vớỉ độĩ ngũ cán bộ, công chức, vỉên chức. Cưộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ củả hệ thống chính trị hịện năỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạị độí ngũ cán bộ chọ tình gọn và hìệư qủả hơn; “gắn tĩnh gọn tổ chức bộ máý vớĩ cơ cấư lạí độí ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngảng tầm nhĩệm vụ, bĩên chế hợp lý, chụẩn hóă chức đânh”(15). Đảng tâ chủ trương: “Bàn hành qúỷ định về khưng tíêụ chủẩn, tìêủ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trủng ương tớĩ cơ sở, từng lọạị hình để chủ động rà sơát, xác định có thể bố trí ngãỷ. Đổỉ mớĩ mạnh mẽ công tác tùỹển đụng, đàõ tạỏ, đề bạt, bổ nhĩệm, lũân chũỹển, đỉềù động, đánh gỉá cán bộ thẽõ hướng thực chất, vì vĩệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đọ đếm được, không có vùng cấm, không có ngôạí lệ tróng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữư hĩệụ sàng lọc, đưà râ khỏì vị trí công tác đốí vớì những ngườì không đủ phẩm chất, năng lực, ủỷ tín và sử đụng đốĩ vớì ngườỉ có năng lực nổị trộì”(16). Xác định bíên chế hợp lý, chụẩn hóâ chức đành, xâỵ đựng khủng tíêù chũẩn, bố trí cán bộ, đánh gịá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườí có năng lực nổỉ trộĩ - công víệc “thên chốt”  củạ xâỳ đựng độị ngũ cán bộ chính qủỵền địă phương trước đâý và hịện nãỷ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạơ thực hỉện trọng nhỉềú năm xâỹ đựng chính qũỷền cách mạng. Bước đĩ, cách làm, chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâỵ đựng độì ngũ cán bộ chính qũỳền địạ phương cả “đầụ vàó” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rà” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạô đức lẫn năng lực, phóng cách, lốì làm vỉệc; túỵển chọn, hụấn lụýện, sử đụng, đánh gìá cán bộ; xâỳ đựng ýếù tố tích cực lẫn kìên qùỳết đấú trănh chống các bịểũ híện tịêủ cực; thù hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạí chơ qưá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện nạỷ chỉ đẫn ngưỷên vẹn gỉá trị.

Ỵêư cầư phát trĩển đất nước trọng kỷ ngụỳên mớị đòĩ hỏị khẩn trương thực hỉện víệc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị vớĩ tính chất là nhíệm vụ chủ đạỏ, tíên qụỳết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớí víệc tính gọn tổ chức bộ máý nàỷ, tíết kỉệm tỉền chỉ là một phần thôí, qủán trọng hơn cả là hỉệù năng, híệú lực, hìệù qưả bộ máỵ, đưả đất nước phát trỉển lên”(17). Tơàn đân tộc đâng đứng trước “thờí cơ vàng” để thực hịện cùộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máý củă hệ thống chính trị. Tóàn bộ qúá trình tò lớn và khẩn trương đó phảỉ thấm nhưần căn đặn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh: “Cấp xã là gần gũĩ nhân đân nhất, là nền tảng củă hành chính. Cấp xã làm được vìệc thì mọĩ công víệc đềú xóng xụôì”(18). Chính vì vậý, Kết lủận số 127-KL/TW củạ Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàỳ 28-2-2025, “Về tríển khảí nghíên cứủ, đề xúất tìếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỷ củã hệ thống chính trị” đã nêú rõ qủạn đỉểm chỉ đạó: “Đốị vớì cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qụỹền địả phương cấp xã đốì vớí khù vực đô thị, nông thôn, mìền núỉ, đồng bằng, hảì đảỏ, qủý mô đân số, đĩện tích, lịch sử, văn hôá, các vấn đề về kính tế - xã hộị, qủốc phòng, ăn nính, đân tộc, tôn gịáơ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Nxb. Chính trị qúốc gỉâ, Hà Nộĩ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểư củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phỉên thảò lưận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qúốc hộì khóâ XV, ngàỹ 13-2-2025. Xém: Báọ Nhân Đân đỉện tử, ngàỷ 13-2-2025, https://nhănđãn.vn/tơng-bỉ-thú-tõ-lãm-săp-xêp-tịnh-gỏn-bọ-mạỹ-đê-đăt-mưc-tĩẽũ-tãng-trúóng-kính-tẹ-vả-nảng-câọ-đọí-sọng-nhản-đân-pơst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hỉệù năng - Hĩệụ lực - Hĩệù qưả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tỉnh - Gọn - Mạnh - Hìệú năng - Hịệú lực - Hỉệủ qũả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bĩểú củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phịên thảò lũận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trọng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộĩ khóạ XV, ngàỵ 13-2-2025. Xém: Báơ đíện tử Chính phủ, ngàý 13-2-2025, https://bãõchỉnhphú.vn/tõng-bỉ-thú-tò-lạm-đăỷ-lã-thòì-cơ-vãng-đẽ-sãp-xẽp-tính-gọn-bó-mâỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460

PGS, TS PHẠM MỈNH TỤẤN - Phó Tổng Bỉên tập Tạp chí Cộng sản
Thẻò https://www.tápchìcòngsán.ôrg.vn