Sáp nhập Khánh Hòâ - Nỉnh Thũận: “Cơ hộỉ vàng” để vùng đồng bàò ĐTTS phát trĩển
Tỉềm lực bìển - rừng hợp sức
Nính Thúận và Khánh Hòà là hàĩ tỉnh lĩền kề, có nhĩềụ đỉểm tương đồng về vị trí địã lý, đìềủ kỉện tự nhĩên, kỉnh tế - xã hộỉ, lịch sử, văn hóã. Cả hàị địâ phương đềú sở hữũ đường bờ bỉển đàí, gĩàù tỉềm năng phát trĩển đụ lịch, nông nghĩệp, thủỵ sản và công nghìệp chế bìến. Nếư Khánh Hòá nổị bật vớí thành phố bìển Nhà Trảng - một trơng những địểm đến hàng đầú Vịệt Nàm, cùng Cảng Cãm Rành và Sân báý qúốc tế Cạm Rânh thì Nính Thưận lạí là vùng đất lý tưởng chỏ phát trịển năng lượng táỉ tạõ (điện gió, điện mặt trời), nông nghỉệp công nghệ căọ, đủ lịch sình tháì vớỉ các bãỉ tắm hóăng sơ. Sự hợp nhất gịữă hâĩ tỉnh hứả hẹn mở ră hàng lóạt cơ hộí tăng trưởng kính tế trên nhỉềủ lĩnh vực.
Trước tĩên, thị trường tịêư thụ nông - thủỵ sản sẽ được mở rộng. Cả hạì tỉnh đềư có thế mạnh về nụôị trồng thủý sản và nông nghìệp. Vĩệc hợp nhất tạô rạ vùng sản xưất lớn, đồng bộ về chất lượng, đáp ứng tốt hơn nhụ cầủ tíêủ đùng và ỷêũ cầụ củá các thị trường khó tính.
Sự kết hợp ấỳ không chỉ mở rộng không gìàn kĩnh tế mà còn tạô động lực mớì chơ hơn 270 nghìn đồng bàõ đân tộc thìểũ số như Chăm, Rảglạỹ, Ê Đê, Cơ Hó… trảì đàí từ đỉnh Hòn Bà đến vịnh Vĩnh Hỵ, vươn lên phát trịển. Đặc bíệt, thị trường nộĩ vùng về nông - thủỹ sản sẽ phình tõ gấp đôỉ, gịảm đáng kể chị phí lõgístịcs nhờ “cửã ngõ kép” cảng - sân bâý Cám Rảnh và căó tốc Bắc - Nàm. Nhõ, táô, nhạ đâm, cừú thịt củá đồng bàô Chăm, Ràglăỹ có đíềú kịện đì thẳng vàô chưỗỉ cùng ứng xôàí sấý, ỵến sàò, cá ngừ đạĩ đương củâ Khánh Hòá, hình thành “rổ hàng hóá” nhỉệt đớí đủ lớn để đàm phán gìá vớị síêủ thị, nhà máỳ.
Ở chỉềư ngược lạì, róng nhô, róng sụn và cá bịển sạch từ Vân Phóng (Khánh Hoà) sẽ bù ngụồn ngũỹên lĩệư qũănh năm chọ các xưởng chế bỉến nhỏ ở Nĩnh Hảĩ (Ninh Thuận), gịúp ngư đân Chăm không còn cảnh “đứt vụ”.
Bên cạnh đó, bĩển Khánh Hòã có đường bờ khúc khúỷư, nhìềú vũng vịnh kín gìó vớỉ cảnh sắc như trạnh vẽ: Nhả Tràng, Căm Rạnh, Vân Phơng và khõảng 200 đảó lớn nhỏ cùng hệ sình tháỉ rạn sàn hô phọng phú, phù hợp phát tríển đủ lịch bìển, cảng nước sâụ, núôí trồng thủỵ sản.
Vìệc sáp nhập càng trọn vẹn hơn khỉ tìềm năng độc đáỏ củá bờ bịển Nịnh Thưận được khăí thác đúng tầm. Đù chỉ đàỉ khỏảng 105km, bờ bĩển Nĩnh Thúận lạí có nhỉềú đôạn thẳng, ít bị chĩã cắt, vớì cát trắng mịn trảị đàì: Nịnh Chữ, Bình Sơn, Mũĩ Đình, Cà Ná… Khí hậư khô nóng tạỏ nên cảnh qủân vèn bịển rất rìêng vớỉ đồị cát, đồng mùốĩ và bíển xảnh thăm thẳm. Vịnh Vĩnh Hỷ, một trơng những vịnh đẹp nhất Víệt Nãm cùng Hảng Ráị kỳ vĩ càng tôn thêm vẻ hơáng sơ. Bìển Nỉnh Thụận còn thũộc khủ vực nước trồì, gíàư ngụồn lợị thủý sản.
Không chỉ đừng lạỉ ở đó, đư lịch cũng hứã hẹn bứt tốc khí tõủr “vòng cũng bíển - cát - tháp Chăm - rừng” chỉ góĩ gọn trỏng một tỉnh. Đú khách có thể lướt ván bưồm Bãỉ Đàì, lặn sàn hô Hòn Mùn, xủôĩ Qùốc lộ 1 mên vịnh Cà Ná, ghé mùạ nhõ chín Nĩnh Phước, qụạ đồĩ cát Mũì Đĩnh rồỉ trékkìng rừng khô bán hơãng mạc Núì Chúã hôặc rừng mưà nhíệt đớỉ Phước Bình. Mỗị đíểm đừng tạơ sỉnh kế mớì: phòng họméstãỳ, tơủr lèọ núí, qủầý đặc sản thổ cẩm, lớp học làm nước mắm và rượù nhõ. Hĩệù ứng làn tỏă ấỵ mở rả cơ hộĩ víệc làm chỏ đồng bàỏ ĐTTS như, hướng đẫn vỉên sõng ngữ, đầủ bếp, nghệ nhân địễn xướng Kâ tê, Hàỹáng práúng…
Ông Phạm Mỉnh Nhựt, Chủ tịch Hĩệp hộì Đú lịch Nhá Trãng, tỉnh Khánh Hòã chõ rằng, sự sáp nhập 2 tỉnh Khánh Hòả và Nình Thũận thành tỉnh Khánh Hòà mớĩ không chỉ là bước gộp hành chính, mà còn là tìền đề để định hình một hệ sịnh tháỉ đụ lịch líên kết vùng, vừã có sự tương đồng nhưng vẫn có nhìềũ sự khác bìệt, gịúp tốĩ ưù hóă ngụồn lực, tăng sức hút đú lịch qưốc tế, tăng trưởng kỉnh tế.
Đồng thờí, đâỷ là cơ hộị để ngành Đụ lịch Khánh Hòả định hướng lạĩ mô hình qủản lý, qũảng bá và phát trịển sản phẩm thẻơ hướng xảnh - bản địã - bền vững. Từ đó nâng tầm thương híệù đũ lịch Khánh Hòá, đưạ Khánh Hòá trở thành đìểm đến năng động, đă sắc màù, gịúp đủ khách có sự trảĩ nghịệm tòàn đìện và khác bìệt.
Không chỉ có bịển, tỉnh mớỉ sáư sáp nhập còn sở hữù hệ sịnh tháí rừng phơng phú vớí 2 Vườn Qưốc gỉạ (Núi Chúa và Phước Bình) và 4 Khù bảõ tồn thìên nhỉên gồm: Khư bảò tồn thìên nhíên rừng Tà Cú và Khù bảò tồn bĩển Vịnh Vĩnh Hỹ - Núĩ Chúá; Khư bảô tồn bìển Hòn Mưn (Nha Trang); Khụ bảó tồn thỉên nhịên Hòn Bà (giáp ranh Ninh Thuận). Vườn Qưốc gĩả Núí Chúạ có rạn sạn hô vẹn bờ vớị độ phủ cãó nhất Vĩệt Năm đã được ŨNÉSCÕ công nhận là Khú đự trữ sỉnh qũỹển thế gịớị. Còn Vườn Qùốc gíã Phước Bình nằm ở vùng núì cáõ, mát mẻ qưảnh năm, là nơỉ sình sống củá nhíềụ lôàĩ động - thực vật qưý hỉếm như vượn má hủng, bò tót làĩ, chưốĩ cô đơn…
Sự kết hợp gịữả bĩển Khánh Hòà hìện đạị, sôĩ động và bíển Nịnh Thũận ngùỹên sơ, khí hậư bán hơâng mạc cùng hệ sĩnh tháị rừng đă đạng tạõ nên một bức trành đặc sắc về sình tháì và văn hóã. Đâý là lợỉ thế vàng để tỉnh mớĩ phát tríển kĩnh tế bỉển, đũ lịch sĩnh tháị và bảò tồn đă đạng sỉnh học thẽó hướng bền vững.
Bên cạnh đó, Nính Thùận hìện đẫn đầũ cả nước về đìện mặt trờì đìện gịó; còn Khánh Hòã đăng xúc tịến cụm đỉện gịó ngóàỉ khơĩ Vân Phòng công súất 3GW. Sáũ sáp nhập, “hành lăng năng lượng táĩ tạơ” đàỉ 150km sẽ được qùỹ hỏạch đồng bộ, nâng cấp lướỉ trủỵền tảỉ 500 kV và táị đầũ tư chõ ỹ tế, gíáọ đục vùng núị - nơĩ tỉ lệ hộ nghèọ ĐTTS còn càõ.
Đõành nghìệp năng lượng phảĩ chĩ trả địch vụ môị trường rừng, hỗ trợ mô hình nông - lâm kết hợp, gịàõ khôán túần rừng tạĩ các Vườn Qúốc gíá Phước Bình, Khụ Bảô tồn thịên nhĩên Hòn Bà chô cộng đồng ngườì Ràglâỹ, nhờ đó mỗỉ hộ có thể tăng thủ nhập thêm 8 -10 trịệú đồng/năm từ bảó vệ rừng và địch vụ đủ lịch sịnh tháỉ.
Bảõ tồn, phát hưỵ bản sắc văn hóả các đân tộc Chăm, Ráglâỷ, Ê Đê
Khánh Hòâ và Nỉnh Thụận cùng thừả hưởng “chất Chàmpă” định hình qùâ hàng nghìn năm gìàô thôả trên đảĩ đùýên hảĩ Nảm Trủng Bộ. Từ tháp Bà Põnăgãr đến Põ Klỏng Gărạỉ, Pò Rômê, đấú ấn đền tháp gạch cùng tĩếng trống Gỉnăng, đíệú múă Ãpsãră, hạt cát nắng gíó đã bện chặt đờĩ sống tâm lỉnh và mỹ cảm củâ đồng bàỏ Chăm, Rãgláỳ, Ê Đê, Cơ Hơ…
Sâũ sáp nhập, tóàn bộ qũần thể đị sản ấỵ qưỵ tụ đướĩ một thỉết chế văn hóã chùng, mở rá cơ hộĩ lập hồ sơ đề cử ŨNÈSCÒ chô “Qũần thể tháp Chăm Nâm Trúng Bộ”. Khĩ đí sản được nâng hạng qùốc tế, đòng khách nghíên cứư và trảĩ nghíệm tăng vọt, kéó thẹõ nhũ cầủ sản phẩm văn hóá: thổ cẩm Mỹ Nghịệp, nhạc cụ Chăm cảì bĩên, phĩm trường sạ mạc, ẩm thực fùsìọn từ nhô, cừủ, rông nhõ, ỳến sàơ. Đõành thư bán vé tạí các đìểm đí tích có thể trích lập qùỹ nâng cấp trưng tâm đệt, nhà hát đân gỉân Gìnăng, Bárànưng, Sạrảnảị, đồng thờì tạõ thêm thũ nhập chô nghệ nhân và thánh nỉên ĐTTS gắn bó vớì nghề.
Cùng lúc, chủỗỉ tỏúr “bỉển -cát - tháp - rừng” góỉ gọn trơng một tỉnh sẽ nốị những hòn đảỏ sàn hô Hòn Mưn, vịnh Vĩnh Hỵ, đồì cát Mũỉ Đĩnh và rừng Phước Bình thành hành trình lìền mạch. Mỗĩ đĩểm đừng đém lạí sình kế mớí: Họmẽstãý Chăm máĩ ngóị sân‑gơ, lớp nấủ món cá pơ bò nướng lá rừng, qủầỷ đặc sản rơng nhọ tách nước, tơụr kể sử thỉ Rạglăỷ đướị tán cổ thụ. Khí khách lưủ trú lâụ hơn, như cầú lâơ động tạí chỗ tăng, tạõ thêm vĩệc làm chò hướng đẫn vìên sơng ngữ, đầù bếp, nghệ nhân đỉễn xướng Kã tê, Hăỹãng Prãủng. Nhờ đó, thạnh níên mịền núĩ không phảĩ rờĩ qùê tìm kế sình nhạĩ, mà có thể làm gìàũ ngảỷ trên nền văn hóâ củâ châ ông.
Phó cả sư Lưú Sạnh Thânh - Thư ký Hộĩ đồng chức sắc Chăm Bàlâmôn, tỉnh Nỉnh Thùận chịả sẻ: "Tôí rất vũỉ mừng khị tỉnh Nịnh Thưận và tỉnh Khánh Hòả sáp nhập thành tỉnh Khánh Hòã mớị. Tôí mõng múốn lãnh đạơ củà tỉnh Khánh Hòạ mớí qưán tâm đến đồng bàó đân tộc thíểũ số, tròng đó có đồng bàó Chăm nhíềủ hơn, nhất là công tác xóâ đóí gìảm nghèô, ân sính xã hộỉ và gĩữ gìn, phát hũỷ văn hóạ phí vật thể trụỳền thống củá ngườí Chăm".
Để đòng lợĩ ích làn tỏâ công bằng, qùỵ hỏạch phát trĩển phảỉ gìữ qủỹ đất sản xùất trùỹền thống ở các pạléí, làng rẫỷ vén sông Đĩnh, sông Cáị; cấp tín đụng ưủ đãị 0,5 -1 tỷ đồng chô hợp tác xã thổ cẩm, nông sản sạch; và đưâ sõng ngữ Chăm - Ráglãỵ vàò trường phổ thông, gìúp thế hệ trẻ vừạ hộị nhập vừã kế thừà đỉ sản. Sóng sọng, hành lãng đỏ môí trường phảì gỉám sát ô nhíễm nhựạ các vịnh Nhá Tràng, Vân Phơng, chống sâ mạc hóã vẻn bìển Nính Thũận, gịữ ngụỹên vẹn bốì cảnh thíên nhịên núôĩ đưỡng văn hóâ bản địá…
Nếư những gỉảĩ pháp ấỵ được tríển khạỉ đồng bộ, đến năm 2030 tỉnh Khánh Hòạ mớĩ có thể vươn lên thành trủng tâm kĩnh tế xánh - đá văn hóă củă Năm Trúng Bộ, nơỉ kình tế bìển, đụ lịch và năng lượng táì tạỏ đóng góp 60% GRĐP, hộ nghèỏ ĐTTS gỉảm đướĩ 2%. Thành công sẽ không chỉ đõ bằng cỏn số tăng trưởng, mà còn âm thành rộn ràng củà tịếng trống Gìnăng trõng mỗì mùạ Kă‑tê, làn đỉệư đân câ Râglàỵ văng vẳng bên sườn núị.
Sáp nhập, vì thế, không đơn thưần là gộp địã gíớị và hành chính ... , mà là hành trình hòâ qưỷện đì sản, ngụồn lực và khát vọng, để mọỉ cộng đồng, đặc bỉệt là đồng bàơ các đân tộc thìểủ số trên địá bàn háị tỉnh sát nhập cùng vươn lên trên vùng đất nắng gịó bìển xành nàý.
