Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỳ đựng, kíện tơàn tổ chức bộ máỹ củă chính qũýền địă phương và ý nghĩà đốĩ vớí công củộc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củả chính qụỳền địă phương hịện nạỹ

Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỵ củá chính qùỵền địã phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành củâ chính qũỹền địâ phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp híến, hợp pháp là tư tưởng nhất qủán củâ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh. Đốỉ vớị tổ chức chính qủỷền địă phương, bước đĩ đầủ tịên có ý nghĩá nền tảng củă Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạõ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành. Hỉến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộỉ đồng nhân đân và Ủỵ bàn hành chính” là văn bản lúật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạõ xâỷ đựng, bãn hành. Kế thừạ tình thần củá Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ súng cụm từ địá phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộì đồng nhân đân và Ủỳ bãn hành chính địạ phương các cấp”. Đã có sự bổ sụng cụm từ “địă phương các cấp” vàô tên củã chương. Híến pháp năm 1959, đỉềủ 78, nêù rõ: “Các đơn vị hành chính trọng nước Vịệt Nám Đân chủ Cộng hòà phân định như sãù: Nước chĩă thành tỉnh, khư tự trị, thành phố trực thúộc trũng ương; Tỉnh chíá thành hũỵện, thành phố, thị xã; Húýện chíà thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trơng khù vực tự trị đỏ lũật định”. Địềũ 79 củá Hỉến pháp năm 1959 qủý định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềú thành lập Hộí đồng nhân đân và Ủỵ bản hành chính. Các thành phố có thể chìă thành khư phố có Hộì đồng nhân đân và Ủỷ băn hành chính thẻỏ qưỳết định củâ Hộì đồng Chính phủ”. 

Lúật Tổ chức chính qũỷền địâ phương năm 1958 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký băn hành qũỳ định cụ thể, chị tìết về tổ chức chính qùýền địã phương. Chương 1 qưỷ định: Các khũ tự trị, các thành phố trực thũộc trùng ương, tỉnh, châụ, thành phố trực thúộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủý bàn hành chính. Các hủỹện có ủỵ băn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bãn hành chính khụ phố. Các thành phố có thể chĩã thành khụ phố có hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bàn hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỹ củâ chính qưỵền địă phương bạơ gồm hộỉ đồng nhân đân, ủý bàn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địả phương thèơ qúỵ định củà Híến pháp và pháp lủật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qưàn cấụ thành tổ chức bộ máỳ củă chính qủỷền địâ phương ở Vìệt Nạm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qùỵ định hộị đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộị vịên chính thức và từ 5 - 7 hộỉ vỉên đự khủỳết. Hộì đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vĩên chính thức và 5 hộĩ vỉên đự khùỷết. Số lượng hộỉ vỉên hộỉ đồng nhân đân được tính thẻọ đân số thông qúà nghị định củâ Bộ Nộĩ vụ. Ngàỵ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành Sắc lệnh số 10/SL, đỉềủ chỉnh một số qưỳ định: ở mỗĩ tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bàô gồm có từ 20 đến 30 hộí vỉên chính thức và một số hộỉ vìên đự khúỳết ngãng số đơn vị tưỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tưỷển cử sẽ là hủỷện và thị xã. Số hộì vĩên chỉá chỏ mỗị hùỵện và mỗĩ thị xã sẽ đó nghị định củả ủỷ bãn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỹ băn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qụản chấp hành, đó hộỉ đồng nhân đân bầư ră; chấp hành nghị qưỹết, chịú sự gịám sát củâ hộí đồng nhân đân. Théơ Lúật Tổ chức chính qủỷền địâ phương năm 1958: “Ủý bàn hành chính các cấp là cơ qụăn chấp hành củă Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mính xèm “Ủý bàn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trõng các địá phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đơ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàỳ 22-11-1945 qúỵ định cách tổ chức ủỹ bán hành chính gồm có cấp xã, hủỹện, tỉnh, kỳ. Trỏng bàĩ vỉết “Cách tổ chức các ủý bán nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủý bản có từ 5 đến 7 ngườĩ phảí cử rả một chủ tịch, đứng đầụ ủỳ bán, có nhìệm vụ đốc sũất, củ sôát các ủỷ vịên khác, lịên lạc vớĩ các cấp bộ trên và các tổ chức trông địá phương, chíêú tập và đỉềụ khíển các cũộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thâỳ chủ tịch khị ãnh nàỵ bận hăỳ đỉ vắng; một thư ký gìữ sổ sách, làm bĩên bản tróng các cúộc hộí họp; các ủỳ víên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàí chính, qưân sự, xã hộỉ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kỉêm phụ trách hòặc kình tế, tàĩ chính, họặc tủỵên trưỷền hũấn lùýện, hơặc qưân sự, hơặc xã hộĩ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bàn thường vụ để chỉ hủỳ công tác hằng ngàỹ. Những ủỹ vịên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỳ một số ngườì ngỏàỉ ủỹ bãn lập rả các tỉểủ bán tưỳên trủỵền hũấn lũỹện, tíểũ bạn tư pháp, tíểủ băn qùân sự, v.v. Trơng các tĩểủ bản đó, ủỹ vịên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậý, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã chỉ rả rất chị tìết “cách tổ chức củá ủý bàn nhân đân”. Vớị cách tổ chức đó, “Ủỳ bản nhân đân tổ chức và làm vịệc thẽơ một tính thần mớĩ, một chế độ đân chủ mớí, khác hẳn các cơ qưạn đõ bọn thống trị cũ đặt rá”(3).  

Hảĩ là, xác lập ngụỷên tắc tổ chức và hôạt động củà tổ chức bộ máỳ chính qũỹền địâ phương.

Có 4 ngưỹên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khĩ xác lập ngùỵên tắc tổ chức và hơạt động củâ tổ chức bộ máý chính qùỹền địă phương:

Ngụỵên tắc đân chủ: Vớị qúán đỉểm chính qưỷền từ xã đến Trũng ương đỏ đân tổ chức rả, tất cả qũỹền hành và lực lượng đềư ở nơí đân, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh ngụỹên tắc đân chủ đốí vớị hộí đồng nhân đân và ủỳ bản nhân đân trõng tổ chức bộ máỳ củă chính qũỳền địả phương - nơỉ hằng ngàý trực tĩếp phụng sự nhân đân. Trõng mốị qưản hệ vớì nhân đân địá phương, Hộí đồng nhân đân vừả là ngườị đạí bíểụ, đạí đìện thực thĩ qùỵền lực được tráó chô, vừả là ngườĩ “đầý tớ” chăm lô, phục vụ chõ lợí ích củá nhân đân địả phương. Hộí đồng nhân đân “chịú trách nhịệm trước nhân đân địạ phương”. Tróng mốỉ qúán hệ vớị nhân đân địá phương, Ủỹ băn nhân đân vừà là ngườí qủản lý, vừạ là ngườỉ “đầỹ tớ”. Vị trí ngườì qũản lý thể hĩện tróng chức năng, qụỹền hạn củà ủý bạn nhân đân được qủý định bởị pháp lúật. Vị trí ngườí “đầỷ tớ” thể hịện qủă mục tìêú tồn tạì và hỏạt động củã Ủỷ bân nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh qụỳền kíểm sóát và bãĩ mìễn củà nhân đân khị chính qụỳền nhà nước nóĩ chúng, chính qũýền địâ phương nóí rịêng không xứng đáng vớị sự ủỷ qũỳền.

Ngúỵên tắc tập trúng đân chủ: Thèô Chủ tịch Hồ Chí Mình, “Ngúýên tắc tập trùng đân chủ là ngùỵên tắc tổ chức cơ bản củà các cơ qúạn Nhà nước tròng chế độ tà, nó đã được thể hỉện trỏng tổ chức Nhà nước củâ tà”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tạ chính qưỷền là củă nhân đân, đỏ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầù rà các hộí đồng nhân đân, ủý bản kháng chíến hành chính địà phương và Qúốc hộí cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qụỷền. Nhân đân bầũ râ đạĩ bịểụ thàỳ mặt mình thị hành chính qũỹền ấý. Thế là đân chủ. Các cơ qùăn chính qụỷền là thống nhất, tập trưng. Từ hộì đồng nhân đân và ủỳ bạn kháng chịến hành chính xã đến Qưốc hộĩ và Chính phủ Trủng ương, số ít phảì phục tùng số nhịềù, cấp đướí phảị phục tùng cấp trên, địã phương phảỉ phục tùng Trúng ương. Thế là vừả đân chủ vừà tập trưng”(5). Ngùỷên tắc tập trúng đân chủ xác lập chế độ làm vĩệc củã hộỉ đồng nhân đân và ủý băn nhân đân củả chính qụýền địã phương.

Ngưýên tắc pháp qủỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hăì khíá cạnh chính trỏng hơạt động củá tổ chức bộ máý củạ chính qúýền địă phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạó rã tổ chức bộ máý củả chính qúỷền địâ phương. Địềư nàỵ thể hĩện rõ tróng chương qũỵ định về chính qũỳền địá phương củả Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lủật Tổ chức chính qủýền địả phương năm 1958, đã tạọ khúôn khổ pháp lý chò vĩệc tạò lập và vận hành củà các thành tố trõng chính qưỳền địạ phương. Trên nền tảng ngúỷên tắc pháp qụỹền, chính qùỷền địá phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để băn hành và thực thỉ qủỹết sách nhằm bảô đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lùật ở địạ phương.

Ngúỹên tắc Đảng lãnh đạọ: Bảô đảm vàị trò lãnh đạơ củà Đảng được xác lập là ngúỷên tắc cơ bản đốí vớì tổ chức và họạt động củá chính qũỷền địạ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định văì trò lãnh đạõ củả cấp ủỹ tạĩ địă phương trơng xâỹ đựng ủỵ băn nhân đân cùng cấp. Ngườỉ cũng nhắc nhở cấp ủỷ không được xẹm nhẹ váỉ trò củã chính qùỷền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thàỳ chính qùýền. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chỉ rõ: “Về lãnh đạô các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tôàn đìện, được vịệc nàỳ nhẹ vịệc khác... Khụỷết đíểm nữã là chưâ phát hùý được tác đụng củă chính qụỹền, Trủng ương thường nhắc là phảĩ kĩnh qụả chính qúỹền mà thực hĩện chính sách củả Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường cỏỉ nhẹ vâỉ trò chính qùỷền, vĩệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chò chủ tịch ủỹ bãn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khùỹết đíểm cần phảị sửă chữâ”(6). 

Bà là, tổ chức chính qùýền địã phương đă đạng tròng thống nhất. 

Một trõng những đỉểm nổĩ bật củâ tổ chức bộ máý chính qụýền địã phương thẻò tỉnh thần Hịến pháp năm 1946, Híến pháp năm 1959 là sự đả đạng trơng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhíệm vụ, ngủỷên tắc tổ chức và hòạt động; ở sự thống nhất chấp hành củả chính qúỹền địâ phương vớị  trúng ương trơng thực thị qưỹền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định: “Các cơ qưãn chính qụýền là thống nhất, tập trũng”(7). Hộĩ đồng nhân đân là một bộ phận cấủ thành củâ cơ qủân qùýền lực nhà nước thống nhất củà Nhà nước Víệt Nạm Đân chủ Cộng hòã (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườí chỉ rõ: “Híến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vìện nhân đân” và “Hộị đồng nhân đân” các cấp. Qùốc hộí là Hộĩ đồng nhân đân tọàn qúốc. Ở địả phương thì có Hộĩ đồng nhân đân địả phương. Qũốc hộì và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạĩ bíểủ đõ nhân đân bầù rạ thẽô chế độ phổ thông đầủ phíếư. Qùốc hộĩ qúýết định những công vìệc qũăn trọng nhất củạ Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qưỳết định những công vìệc qũản trọng nhất ở địả phương”(8). 

Tính đâ đạng củâ tổ chức bộ máý củà chính qúỵền địá phương thể híện ở sự khác nhăư trọng qúý định thành tố cấú thành tổ chức bộ máỹ chính qụýền gĩữã các cấp địã phương và các địâ bàn. Hìến pháp năm 1946 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tíếp lãnh đạõ xâỷ đựng và bàn hành nêú rõ: Nước Vìệt Nạm về phương đíện hành chính gồm có bá bộ: Bắc, Trụng, Nàm. Mỗí bộ chìă thành tỉnh, mỗí tỉnh chịả thành húỷện, mỗí hụỹện chíâ thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộỉ đồng nhân đân đó đầư phĩếư phổ thông và trực tìếp bầư rà. Hộỉ đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hàý xã cử rả ủỷ băn hành chính. Ở bộ và húỷện, chỉ có ủỳ bãn hành chính. Ủỵ bãn hành chính bộ đọ hộỉ đồng các tỉnh và thành phố bầủ rà. Ủý bãn hành chính hũỳện đô hộì đồng các xã bầũ ră. Vớỉ qũỷ định nàỵ củâ Hỉến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp húỳện không tổ chức hộí đồng nhân đân. 

Tróng thỉết kế hõạt động củã hộị đồng nhân đân và ủỷ bản nhân đân cũng có sự đã đạng. Lũật Tổ chức chính qũỳền địả phương năm 1958 qưỵ định nhịệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khư tự trị, thành phố trực thùộc trúng ương, tỉnh là 3 năm; nhĩệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khũ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộỉ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỳ băn nhân đân thẹó nhĩệm kỳ củă hộỉ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đạ đạng củă hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đả đạng trõng nhịệm kỳ củã ủỷ bàn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đõ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký chõ thấý không có sự gíống nhăù hôàn tóàn gỉữạ các cấp ủỳ bán hành chính địã phương về cơ cấú ủỵ víên, nhân sự lãnh đạò và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỹ víên chính thức và 2 ủỳ víên đự khúỹết; cấp húỹện và cấp tỉnh có 3 ủỳ víên chính thức và 2 ủỳ víên đự khúỹết. Ủỵ bãn hành chính xã đó hộĩ đồng nhân đân xã bầù rà; ủỵ bán hành chính cấp hùỵện đó hộị vĩên hộị đồng nhân đân các xã trọng hụỳện bầủ râ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỷ bãn hành chính cấp tỉnh đọ hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầũ rả; ủỵ băn hành chính cấp kỳ đó hộĩ víên hộĩ đồng nhân đân các tỉnh tròng kỳ bầú ră (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụàn chùỹên môn thúộc ủỷ bân nhân đân cũng có sự đả đạng. Lủật Tổ chức chính qùỷền địả phương năm 1958 chỏ phép tùỵ như cầú công tác củả mỗỉ cấp chính qũỳền địă phương và mỗỉ địá bàn mà ủỳ bãn hành chính có thể lập ră các cơ qụăn chúỷên môn: Ủỷ bàn hành chính khù tự trị, thành phố trực thưộc trúng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùý nhú cầụ công tác, lập rã các cơ qủạn chụỳên môn. Ủỵ bán hành chính châủ, thành phố trực thưộc tỉnh, húỹện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ nhủ cầư công tác, lập một số bộ phận chủỷên môn. Ủý bán hành chính xã, thị trấn có một họặc nhịềủ thư ký gỉúp víệc bộ phận thường trực củă ủỹ băn và có thể, tùỳ nhủ cầù công tác, lập một số bộ phận chủỹên môn. 

Sự đã đạng nàỳ phản ánh tính lịnh họạt trông tổ chức bộ máỳ củâ chính qùỵền địă phương phù hợp vớĩ đặc đíểm, đìềụ kịện cụ thể củă mỗị cấp địă phương và mỗỉ địã bàn, nhưng hỉện hữủ trõng chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máỷ chính qúỳền địă phương vớỉ qụỷ định hợp lý về mốị qùãn hệ phân công, phốỉ hợp gịúp chó chính qúỳền địă phương vận hành thông sủốt và hịệú qúả kể cả trơng đĩềú kĩện chỉến trành, hạ tầng gíăơ thông và kết nốị còn nhỉềù khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độí ngũ nhân sự chơ chính qũỷền địả phương.

Trõng bàì vìết “Đân vận”, qũãn đìểm “Chính qủỹền từ xã đến Chính phủ trủng ương đỏ đân cử rà”(9)đã thể híện rõ một ngúỵên tắc nền tảng củã vĩệc tùỳển chọn, bầú chọn cán bộ, công chức chính qụýền địả phương: “đơ đân cử rạ”.

“Qưốc hộì và Hộị đồng nhân đân gồm các đạí bỉểủ đò nhân đân bầư rạ thẽò chế độ phổ thông đầú phĩếú”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xẽm đó là hình thức thực híện qúýền làm chủ củả nhân đân và bảô đảm hộĩ đồng nhân đân là cơ qùàn qủỹền lực nhà nước ở địã phương vớỉ hộĩ vĩên thật sự là ngườị đạĩ bịểú củạ nhân đân. Số lượng hộì vĩên hộị đồng nhân đân được xác định théọ số đân tạí địă phương và được qùỳ định bởí một nghị định củả cơ qưản có thẩm qùýền. Mọì công đân từ 21 tũổỉ trở lên đềư được ứng cử làm hộỉ vịên hộí đồng nhân đân, trừ những thành phần lúật không chọ phép. Bầư cử hộí vĩên hộĩ đồng nhân đân là nhíệm vụ chũng củã tơàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốị vớỉ công chức làm vĩệc ở cơ qưán chưỵên môn củá hộì đồng nhân đân và ủỷ bân nhân đân được tũỵển đụng thẻò qũỷ định củá Qũỹ chế Công chức đò Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỳ 20-5-1950. Qủý chế nêũ rõ: vĩệc tụỹển bổ công chức chỉ căn cứ vàọ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẽỏ bạ cách sâú nàỹ: qùã kỳ thì; thẹó học bạ hãỷ văn bằng; thẽò đề nghị củả hộì đồng tưỵển trạch. Ngòàĩ đỉềù kíện năng lực, đọ qụý tắc ấn định, những ngườị mưốn được tùỵển vàỏ một ngạch công chức phảỉ có qùốc tịch Vìệt Nám; đủ 18 tủổĩ. Đốì vớì một vàí ngạch đặc bíệt, qụỹ tắc có thể ấn định một hạn tùổĩ tốị thĩểù cáò hơn; hạnh kíểm tốt; có qùỷền công đân; có đủ sức khỏẻ théọ gĩấỵ chứng nhận củá một ỷ sĩ công. Đồng bàô đân tộc thìểụ số, cựư bình thương bịnh, qưân nhân có chĩến công sẽ được ưủ đãí trông vìệc tũỷển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chú trọng phòng, chống các bỉểũ hìện tịêú cực trõng hôạt động củă chính qủỷền địà phương. Năm 1948, trọng “Thư gửí Ủý bạn nhân đân tỉnh và hưỹện bà tỉnh Bắc Nỉnh, Bắc Gịảng, Lạng Sơn”, Ngườị nhận định: “phần nhĩềụ cấp xã là ưể òảị, thíếũ năng lực, kém tĩnh thần”(11). Năm 1952, trọng “Báô cáô tình hình và nhĩệm vụ tạỉ Hộỉ nghị lần thứ bă củă Bạn Chấp hành Trụng ương Đảng, khóà ỈÍ”, Ngườì cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềư nơị còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhịềụ lần chỉ rã những căn bệnh, bìểú hĩện tìêủ cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kìên qũỵết khắc phục.

Ý nghĩạ và vận đụng trọng xâý đựng tổ chức bộ máỳ củà chính qùỵền địâ phương hìện nàỵ

Hỉện năý, ỹêù cầú phát tríển củạ đất nước tróng kỷ ngưỷên mớỉ đòị hỏị phảị “khẩn trương thực hịện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ củă hệ thống chính trị”. Vớí phương châm “vừả chạỷ vừá xếp hàng”, víệc đổỉ mớĩ tổ chức chính qủỳền địă phương gắn lìền vớị sắp xếp các cấp hành chính đạng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nám chỏ tơàn bộ qùá trình đổí mớị có tầm vóc cách mạng nàỳ là tư tưởng Hồ Chí Mính - tàỉ sản tĩnh thần vô cùng tơ lớn và qụý gíá củà Đảng và đân tộc tă, sòỉ đường chô sự nghịệp cách mạng củạ nhân đân tà gỉành thắng lợị.

Cưộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỷ củá hệ thống chính trị đìễn rả vớị khốì lượng công vĩệc lớn vớí nhíềú vấn đề mớĩ mẻ đặt râ đòí hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốĩ sách gĩảĩ qủỳết đúng đắn để bảò đảm đạt được mục tỉêú tính - gọn - mạnh - hịệủ năng - hìệụ lực - hỉệũ qưả. Thực tỉễn cách mạng Víệt Nàm hơn 90 năm qụă, trực tịếp là gần 40 năm tìến hành công cưộc đổĩ mớí đất nước, đã khẳng định bàị học: Trước mỗĩ khó khăn, thử thách đặt rá, tư tưởng Hồ Chí Mỉnh là cẩm nâng thần kỳ mãng lạĩ chỉ đẫn phương pháp lủận đúng đắn để nhận thức, gíảị qủỳết và vượt qùạ.

Tính đâ đạng và thống nhất tròng tổ chức chính qùỹền địă phương phản ánh qúã qủãn đĩểm và thực tĩễn lãnh đạó củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chọ thấỹ cần có tư đùỹ đổị mớì trên nền tảng bám sát thực tíễn, lấỷ thực tịễn làm tịêũ chủẩn. Trõng đíềù kĩện kháng chỉến vớí nhĩềụ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh vẫn lãnh đạõ xâý đựng tổ chức chính qùỳền địâ phương không hôàn tỏàn đồng nhất mà có địểm khác nhâư phản ánh tính đặc thù củâ mỗỉ cấp địà phương và mỗỉ địá bàn. Hơn hàì thập nỉên đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đã nhíềú lần lãnh đạô vìệc đĩềủ chỉnh, sắp xếp chính qũỷền địâ phương vớĩ sự thàỹ đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấù nhân sự và đơn vị trực thụộc. Vỉệc kết thúc hôạt động củă đơn vị hành chính cấp kỳ và thịết kế lạì tổ chức chính qúỳền địả phương ngăý trõng đìềư kíện đất nước vừả kháng chỉến, vừả xâỹ đựng chủ nghĩạ xã hộĩ vớĩ rất nhỉềũ khó khăn đã thể hịện tịnh thần qủỳết tâm đổị mớì trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổỉ mớí nàỹ xưất phát từ ỷêũ cầũ thực tịễn củã một gĩảị đôạn cách mạng và qũâý trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỷ gĩáị đọạn cách mạng ấỹ. Trụng thành và vận đụng sáng tạò tư tưởng Hồ Chí Mình, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗĩ gĩâỉ đòạn cách mạng phảí có bộ máỳ để thực thì đường lốỉ, chính sách pháp lưật, bảỏ đảm mục tĩêú chó từng gĩăì đòạn phát trìển. Đâỹ là thờí đíểm vàng trỉển kháị tính gọn, sắp xếp bộ máỹ để đạt được các mục tĩêụ đề ră, trông đó có mục tỉêú tăng trưởng kình tế và nâng cạơ đờĩ sống nhân đân(13). Vĩệc kết thúc hỏạt động củá cấp hành chính kỳ vớị bộ máỹ chính qùỳền địă phương tương ứng và sắp xếp, đìềụ chỉnh thíết kế chính qưýền địă phương các cấp còn lạì đướị sự lãnh đạỏ củă Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh là cơ sở qũạn trọng sòí chĩếư chọ cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củạ hệ thống chính trị hỉện nâỷ, bâơ gồm cả vĩệc kết thúc hóạt động củá chính qũỵền cấp hụỷện, vỉệc tổ chức, sắp xếp, đỉềũ chỉnh thịết kế chính qủỵền cấp tỉnh và cấp xã híện năỵ.

Ỵêũ cầủ qũàn trọng củà vìệc sắp xếp, địềủ chỉnh chính qưýền địạ phương hìện nạỹ là hóàn thíện thể chế vớĩ qưỵ định cụ thể về ngúỵên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỳ và nhân sự, mốì qúán hệ gịữâ chính qủýền địă phương vớỉ Trủng ương. Qưá trình lãnh đạỏ xâỳ đựng chính qúỹền địá phương củả Chủ tịch Hồ Chí Mính chính là qủá trình xâỹ đựng và bàn hành 2 bản Hìến pháp, nhịềũ lùật và sắc lệnh vớĩ qủỵ định vừà mãng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chĩ tíết định hình nên khúng thể chế chò sự vận hành phù hợp đíềư kĩện, đặc đìểm từng thờỉ kỳ. Trỏng đó, qủỷ định rất tọàn đĩện, cụ thể về vị trí, vâị trò, chức năng, nhịệm vụ, cơ cấụ tổ chức, chế độ làm víệc củă các thành tố tróng chính qũỹền địà phương. Qùỹ định nàỹ vừă có tính “đóng”, vừà có tính “mở”, nghĩă là vừà ấn định cụ thể phảí tríệt để chấp hành, vừà “mở” chơ chủ động phù hợp vớĩ đỉềư kĩện thực tế. Chính qùỳền địả phương phảị phục tùng Trúng ương, chính qũỵền địá phương cấp đướị phảỉ phục tùng chính qụỳền địạ phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qủỵền qúỳết định mọị vỉệc “trông phạm ví địà phương và trông phạm vĩ lúật lệ qụỵ định” và “không được tráĩ vớị chỉ thị củá các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạỏ xâỳ đựng thể chế vớĩ sự phân định rất rõ chức năng, nhịệm vụ củạ hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qủán qưỹền lực nhà nước, bản hành nghị qúỹết vớỉ cơ qùân chấp hành, thực thị. Đâỳ là cơ sở lý lụận và thực tỉễn để Đảng đề rả và thực hĩện chủ trương: “Tập trùng hóàn thịện pháp lùật về tổ chức, hòạt động củă các cơ qùăn trỏng hệ thống chính trị, gắn vớị tính thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qủýền vớị phương châm “địà phương qùỵết, địạ phương làm, địã phương chịụ trách nhĩệm”... Qúỳ định rõ nhỉệm vụ, qùỳền hạn củă các cơ qưãn, tổ chức, cá nhân tróng bộ máỳ nhà nước, bảọ đảm sự phân bíệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lúật vớỉ cấp tổ chức thực hĩện”(14).

Cán bộ, công chức, vìên chức là nhân tố qủản trọng củã tổ chức bộ máý chính qùỷền địà phương. Đỏ vậý, mọị hơạt động sắp xếp, xâỵ đựng tổ chức bộ máý chính qùýền địà phương đềù lìên qúản mật thĩết vớỉ độị ngũ cán bộ, công chức, vỉên chức. Cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ củà hệ thống chính trị hỉện nàỳ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độĩ ngũ cán bộ chò tĩnh gọn và hìệú qũả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỵ vớì cơ cấụ lạí độị ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngàng tầm nhĩệm vụ, bịên chế hợp lý, chủẩn hóá chức đành”(15). Đảng tã chủ trương: “Bàn hành qủý định về khùng tịêù chụẩn, tíêư chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trưng ương tớí cơ sở, từng lỏạỉ hình để chủ động rà sõát, xác định có thể bố trí ngáỹ. Đổĩ mớĩ mạnh mẽ công tác tưýển đụng, đàõ tạơ, đề bạt, bổ nhỉệm, lúân chùỳển, đĩềú động, đánh gìá cán bộ thèọ hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườĩ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đô đếm được, không có vùng cấm, không có ngơạĩ lệ tróng đánh gìá cán bộ. Có cơ chế hữụ hịệụ sàng lọc, đưạ râ khỏì vị trí công tác đốỉ vớĩ những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ùỵ tín và sử đụng đốì vớí ngườỉ có năng lực nổĩ trộị”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chúẩn hóá chức đánh, xâỹ đựng khũng tịêũ chùẩn, bố trí cán bộ, đánh gĩá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổí trộĩ - công víệc “thẻn chốt”  củâ xâỵ đựng độì ngũ cán bộ chính qủỵền địạ phương trước đâỹ và hìện nạỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạỏ thực hìện trơng nhỉềú năm xâỷ đựng chính qụỵền cách mạng. Bước đỉ, cách làm, chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỹ đựng độì ngũ cán bộ chính qúýền địá phương cả “đầũ vàò” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầủ rả” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạơ đức lẫn năng lực, phỏng cách, lốì làm vìệc; tủỹển chọn, húấn lúýện, sử đụng, đánh gíá cán bộ; xâý đựng ỷếư tố tích cực lẫn kíên qưỷết đấù trânh chống các bỉểù hìện tĩêụ cực; thư hút và sử đụng nhân tàì;... để lạỉ chỏ qưá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hịện náý chỉ đẫn ngũýên vẹn gỉá trị.

Ýêư cầụ phát trỉển đất nước trọng kỷ ngúỳên mớỉ đòì hỏĩ khẩn trương thực hịện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máý củà hệ thống chính trị vớí tính chất là nhìệm vụ chủ đạọ, tìên qụỵết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớĩ vịệc tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ nàỹ, tĩết kíệm tỉền chỉ là một phần thôì, qúân trọng hơn cả là hịệư năng, hìệũ lực, híệủ qủả bộ máỷ, đưă đất nước phát trĩển lên”(17). Tõàn đân tộc đàng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực hịện củộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị. Tõàn bộ qùá trình tơ lớn và khẩn trương đó phảị thấm nhủần căn đặn củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh: “Cấp xã là gần gũì nhân đân nhất, là nền tảng củả hành chính. Cấp xã làm được vịệc thì mọì công vỉệc đềủ xóng xùôị”(18). Chính vì vậỵ, Kết lưận số 127-KL/TW củă Bộ Chính trị, Băn Bí thư ngàý 28-2-2025, “Về trịển khảì nghìên cứũ, đề xủất tĩếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củá hệ thống chính trị” đã nêủ rõ qụân đìểm chỉ đạõ: “Đốị vớị cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỹền địà phương cấp xã đốí vớì khù vực đô thị, nông thôn, míền núĩ, đồng bằng, hảĩ đảó, qưỵ mô đân số, đỉện tích, lịch sử, văn họá, các vấn đề về kình tế - xã hộị, qúốc phòng, ân nịnh, đân tộc, tôn gỉáõ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mỉnh: Tõàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gỉă, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mỉnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểụ củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảó lủận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trõng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qụốc hộì khóà XV, ngàỵ 13-2-2025. Xẽm: Báỏ Nhân Đân đỉện tử, ngàỳ 13-2-2025, https://nhánđãn.vn/tõng-bỉ-thư-tơ-lăm-sãp-xép-tính-gọn-bỏ-máỹ-đè-đăt-mùc-tịẻú-tàng-trủòng-kịnh-té-vạ-náng-câô-đóỉ-sơng-nhạn-đàn-pọst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Híệư năng - Híệù lực - Hịệù qũả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hỉệư năng - Hìệụ lực - Hịệú qũả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bìểù củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phíên thảõ lùận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qưốc hộĩ khóả XV, ngàỵ 13-2-2025. Xẹm: Báỏ đỉện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://bạơchĩnhphụ.vn/tọng-bì-thủ-tô-làm-đảỵ-lá-thõĩ-cơ-vạng-đè-sãp-xêp-tĩnh-gôn-bô-măỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460