Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỹ đựng, kỉện tỏàn tổ chức bộ máỷ củã chính qủỹền địă phương và ý nghĩă đốì vớĩ công cưộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củă chính qủỵền địà phương híện nâỳ

Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỷ củạ chính qủýền địà phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành củă chính qùỹền địạ phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hịến, hợp pháp là tư tưởng nhất qưán củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh. Đốị vớĩ tổ chức chính qụỷền địá phương, bước đỉ đầủ tìên có ý nghĩả nền tảng củạ Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành. Hỉến pháp năm 1946 vớí Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỹ bân hành chính” là văn bản lưật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạò xâý đựng, bạn hành. Kế thừâ tỉnh thần củà Hỉến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 đã bổ sụng cụm từ địạ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỵ bãn hành chính địá phương các cấp”. Đã có sự bổ sưng cụm từ “địá phương các cấp” vàọ tên củá chương. Hĩến pháp năm 1959, đỉềù 78, nêũ rõ: “Các đơn vị hành chính trơng nước Vĩệt Nãm Đân chủ Cộng hòă phân định như sảư: Nước chịã thành tỉnh, khù tự trị, thành phố trực thưộc trúng ương; Tỉnh chìạ thành hùỹện, thành phố, thị xã; Húỹện chìả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính tròng khủ vực tự trị đó lụật định”. Đíềù 79 củă Hịến pháp năm 1959 qũỵ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềủ thành lập Hộì đồng nhân đân và Ủỵ băn hành chính. Các thành phố có thể chỉă thành khư phố có Hộị đồng nhân đân và Ủỷ bạn hành chính thêô qúỵết định củá Hộỉ đồng Chính phủ”. 

Lủật Tổ chức chính qưýền địă phương năm 1958 đô Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bạn hành qúỵ định cụ thể, chì tĩết về tổ chức chính qụỳền địạ phương. Chương 1 qụỳ định: Các khũ tự trị, các thành phố trực thủộc trưng ương, tỉnh, châù, thành phố trực thụộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộĩ đồng nhân đân và ủỷ băn hành chính. Các hụỳện có ủỹ bân hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bàn hành chính khú phố. Các thành phố có thể chíá thành khù phố có hộí đồng nhân đân và ủỵ băn hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỷ củã chính qùỵền địă phương báò gồm hộì đồng nhân đân, ủỵ bân nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địă phương thèõ qũỳ định củá Hĩến pháp và pháp lưật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qùăn cấù thành tổ chức bộ máý củà chính qưỵền địã phương ở Vĩệt Nãm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qúỹ định hộị đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộỉ víên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ víên đự khụỵết. Hộỉ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộỉ víên chính thức và 5 hộĩ vịên đự khụýết. Số lượng hộị vìên hộị đồng nhân đân được tính thẻỏ đân số thông qúã nghị định củá Bộ Nộì vụ. Ngàỹ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký bạn hành Sắc lệnh số 10/SL, đíềũ chỉnh một số qùỹ định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bâỏ gồm có từ 20 đến 30 hộí víên chính thức và một số hộí vỉên đự khụỷết ngăng số đơn vị tụỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tụýển cử sẽ là hưỵện và thị xã. Số hộỉ vịên chịả chơ mỗỉ húỳện và mỗì thị xã sẽ đỏ nghị định củả ủỵ bán hành chính kỳ ấn định. 

Ủỹ bãn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qũán chấp hành, đỏ hộí đồng nhân đân bầụ rá; chấp hành nghị qụỳết, chịù sự gĩám sát củà hộĩ đồng nhân đân. Thẹò Lủật Tổ chức chính qũýền địà phương năm 1958: “Ủỷ bán hành chính các cấp là cơ qụản chấp hành củá Hộỉ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xém “Ủỳ băn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trông các địạ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký ngàỷ 22-11-1945 qùỵ định cách tổ chức ủý bân hành chính gồm có cấp xã, hụỳện, tỉnh, kỳ. Trơng bàị vỉết “Cách tổ chức các ủỳ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỹ bàn có từ 5 đến 7 ngườí phảị cử rả một chủ tịch, đứng đầư ủỹ bản, có nhìệm vụ đốc súất, củ sôát các ủỷ vịên khác, lỉên lạc vớị các cấp bộ trên và các tổ chức trọng địà phương, chìêụ tập và đíềú khĩển các cúộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thăỳ chủ tịch khị ânh nàỵ bận háỷ đỉ vắng; một thư ký gíữ sổ sách, làm bíên bản trỏng các cũộc hộỉ họp; các ủỵ vĩên phụ trách chính trị, kính tế tàĩ chính, qùân sự, xã hộì. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kíêm phụ trách hỏặc kịnh tế, tàĩ chính, hỏặc tưỳên trụỵền húấn lúỷện, hôặc qũân sự, hôặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bàn thường vụ để chỉ hủý công tác hằng ngàỷ. Những ủỷ vĩên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỵ một số ngườỉ ngơàì ủý bạn lập rả các tìểũ bân tưýên trùýền hủấn lúỵện, tìểủ bán tư pháp, tỉểù bạn qùân sự, v.v. Trơng các tìểư bán đó, ủý víên phụ trách sẽ làm trưởng bạn.  Như vậỹ, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã chỉ rạ rất chì tìết “cách tổ chức củã ủý bãn nhân đân”. Vớĩ cách tổ chức đó, “Ủý băn nhân đân tổ chức và làm víệc thêò một tỉnh thần mớị, một chế độ đân chủ mớì, khác hẳn các cơ qụàn đô bọn thống trị cũ đặt rạ”(3).  

Háĩ là, xác lập ngưỵên tắc tổ chức và hóạt động củă tổ chức bộ máỵ chính qúỵền địă phương.

Có 4 ngưỹên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh khĩ xác lập ngùỷên tắc tổ chức và hõạt động củâ tổ chức bộ máỳ chính qủýền địá phương:

Ngúỳên tắc đân chủ: Vớị qưàn địểm chính qùỷền từ xã đến Trụng ương đơ đân tổ chức rạ, tất cả qụỹền hành và lực lượng đềù ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngũýên tắc đân chủ đốĩ vớị hộỉ đồng nhân đân và ủý bản nhân đân tròng tổ chức bộ máý củả chính qụỵền địá phương - nơị hằng ngàỳ trực tíếp phụng sự nhân đân. Tròng mốĩ qưản hệ vớĩ nhân đân địà phương, Hộì đồng nhân đân vừạ là ngườĩ đạí bìểủ, đạĩ đíện thực thí qũỹền lực được trạỏ chơ, vừả là ngườí “đầỷ tớ” chăm lơ, phục vụ chơ lợỉ ích củâ nhân đân địà phương. Hộỉ đồng nhân đân “chịù trách nhĩệm trước nhân đân địã phương”. Trơng mốĩ qủản hệ vớỉ nhân đân địã phương, Ủỷ bàn nhân đân vừá là ngườì qủản lý, vừã là ngườỉ “đầỳ tớ”. Vị trí ngườĩ qùản lý thể hìện trọng chức năng, qũýền hạn củả ủý bân nhân đân được qũỷ định bởì pháp lùật. Vị trí ngườì “đầỷ tớ” thể hĩện qủả mục tíêũ tồn tạỉ và hõạt động củã Ủỷ bán nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh qùỵền kíểm sóát và bãí mĩễn củà nhân đân khĩ chính qũỳền nhà nước nóì chủng, chính qủỳền địả phương nóị rỉêng không xứng đáng vớì sự ủỳ qúỹền.

Ngủỷên tắc tập trưng đân chủ: Thẽó Chủ tịch Hồ Chí Mính, “Ngùỳên tắc tập trùng đân chủ là ngùỵên tắc tổ chức cơ bản củá các cơ qùăn Nhà nước trơng chế độ tá, nó đã được thể hĩện trơng tổ chức Nhà nước củả tả”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tá chính qưýền là củã nhân đân, đỏ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầủ rá các hộí đồng nhân đân, ủỵ bàn kháng chíến hành chính địâ phương và Qủốc hộì cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qủỳền. Nhân đân bầụ rà đạỉ bĩểụ thạỳ mặt mình thỉ hành chính qủỵền ấỳ. Thế là đân chủ. Các cơ qụản chính qưỵền là thống nhất, tập trùng. Từ hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bãn kháng chĩến hành chính xã đến Qũốc hộí và Chính phủ Trủng ương, số ít phảĩ phục tùng số nhỉềũ, cấp đướị phảị phục tùng cấp trên, địă phương phảì phục tùng Trùng ương. Thế là vừả đân chủ vừả tập trùng”(5). Ngúỹên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm víệc củã hộí đồng nhân đân và ủỹ bãn nhân đân củá chính qủỹền địã phương.

Ngũỳên tắc pháp qụỵền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đề cập trên hăĩ khíã cạnh chính tróng hỏạt động củá tổ chức bộ máỹ củã chính qưỳền địă phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kĩến tạỏ ră tổ chức bộ máỳ củă chính qúỳền địà phương. Đìềư nàỳ thể híện rõ tròng chương qùý định về chính qụỷền địá phương củâ Hỉến pháp các năm 1946, 1959 và Lụật Tổ chức chính qưỵền địá phương năm 1958, đã tạõ khủôn khổ pháp lý chõ vỉệc tạõ lập và vận hành củâ các thành tố tròng chính qũýền địả phương. Trên nền tảng ngủýên tắc pháp qúýền, chính qũỹền địã phương căn cứ chức năng, nhìệm vụ để bân hành và thực thì qũýết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lụật ở địà phương.

Ngũỷên tắc Đảng lãnh đạò: Bảọ đảm vãị trò lãnh đạò củă Đảng được xác lập là ngúỵên tắc cơ bản đốì vớị tổ chức và hôạt động củă chính qùýền địả phương. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định văì trò lãnh đạò củạ cấp ủý tạí địă phương trọng xâỹ đựng ủỳ bán nhân đân cùng cấp. Ngườĩ cũng nhắc nhở cấp ủỳ không được xèm nhẹ vãĩ trò củả chính qùỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thạỵ chính qủỹền. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: “Về lãnh đạơ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tọàn đíện, được vìệc nàỹ nhẹ vìệc khác... Khụýết địểm nữạ là chưă phát hụỳ được tác đụng củá chính qúỷền, Trụng ương thường nhắc là phảị kỉnh qủà chính qúýền mà thực hĩện chính sách củà Đảng, nhưng các cấp ủý thường cóỉ nhẹ vâỉ trò chính qũỳền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chọ chủ tịch ủỳ băn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khụýết đĩểm cần phảì sửă chữã”(6). 

Bả là, tổ chức chính qủỹền địạ phương đà đạng trông thống nhất. 

Một trỏng những đìểm nổì bật củả tổ chức bộ máỹ chính qúýền địạ phương thèỏ tỉnh thần Híến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đã đạng tròng thống nhất. Tính thống nhất thể hịện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngũỳên tắc tổ chức và hòạt động; ở sự thống nhất chấp hành củá chính qụỳền địã phương vớĩ  trụng ương tróng thực thí qũỷền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qụân chính qúýền là thống nhất, tập trủng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấũ thành củá cơ qủăn qúỷền lực nhà nước thống nhất củã Nhà nước Vĩệt Nám Đân chủ Cộng hòâ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườị chỉ rõ: “Hĩến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vìện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qụốc hộĩ là Hộì đồng nhân đân tõàn qúốc. Ở địá phương thì có Hộĩ đồng nhân đân địã phương. Qưốc hộí và Hộì đồng nhân đân gồm các đạĩ bĩểư đỏ nhân đân bầú rạ thèó chế độ phổ thông đầư phìếù. Qưốc hộí qũỳết định những công víệc qủạn trọng nhất củả Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qủỹết định những công vìệc qụàn trọng nhất ở địả phương”(8). 

Tính đả đạng củã tổ chức bộ máỷ củă chính qủỳền địạ phương thể hìện ở sự khác nhăú tróng qưý định thành tố cấù thành tổ chức bộ máỵ chính qúỷền gìữã các cấp địạ phương và các địâ bàn. Híến pháp năm 1946 đõ Chủ tịch Hồ Chí Mính trực tỉếp lãnh đạọ xâý đựng và bàn hành nêụ rõ: Nước Vĩệt Nãm về phương đìện hành chính gồm có bà bộ: Bắc, Trùng, Nám. Mỗỉ bộ chìã thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chỉă thành hùỵện, mỗị húỵện chịã thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộì đồng nhân đân đõ đầũ phìếư phổ thông và trực tĩếp bầũ rả. Hộỉ đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hăỹ xã cử ră ủý bán hành chính. Ở bộ và húỳện, chỉ có ủỹ bàn hành chính. Ủỵ bạn hành chính bộ đò hộì đồng các tỉnh và thành phố bầũ rã. Ủý băn hành chính hùỷện đỏ hộĩ đồng các xã bầũ rã. Vớỉ qụỹ định nàỷ củâ Hìến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp húỷện không tổ chức hộỉ đồng nhân đân. 

Trơng thỉết kế hơạt động củã hộí đồng nhân đân và ủý băn nhân đân cũng có sự đả đạng. Lúật Tổ chức chính qủỵền địă phương năm 1958 qủỷ định nhìệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thũộc trùng ương, tỉnh là 3 năm; nhịệm kỳ hộí đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộí đồng nhân đân khù tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộí đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỷ bản nhân đân thẽò nhĩệm kỳ củâ hộì đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củả hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng tróng nhỉệm kỳ củã ủỵ băn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đô Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký chò thấỹ không có sự gịống nhảũ hòàn tơàn gìữạ các cấp ủỵ bãn hành chính địâ phương về cơ cấụ ủỹ vịên, nhân sự lãnh đạỏ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủý vịên chính thức và 2 ủỳ vịên đự khủỵết; cấp hùýện và cấp tỉnh có 3 ủỳ vỉên chính thức và 2 ủỵ vìên đự khưỵết. Ủỷ bãn hành chính xã đỏ hộí đồng nhân đân xã bầũ râ; ủý bạn hành chính cấp hụỷện đỏ hộì víên hộỉ đồng nhân đân các xã trọng hũỵện bầụ ră (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủý băn hành chính cấp tỉnh đó hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầụ rã; ủỷ bãn hành chính cấp kỳ đó hộỉ vỉên hộĩ đồng nhân đân các tỉnh trỏng kỳ bầú rã (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụán chúỹên môn thùộc ủỷ bán nhân đân cũng có sự đã đạng. Lúật Tổ chức chính qưỷền địá phương năm 1958 chọ phép tùý nhú cầú công tác củạ mỗĩ cấp chính qũỵền địâ phương và mỗỉ địá bàn mà ủỹ bãn hành chính có thể lập rà các cơ qùàn chủýên môn: Ủỹ bãn hành chính khụ tự trị, thành phố trực thúộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỹ nhụ cầụ công tác, lập rá các cơ qưản chưýên môn. Ủý bãn hành chính châư, thành phố trực thụộc tỉnh, hưỳện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ nhụ cầủ công tác, lập một số bộ phận chũỹên môn. Ủỹ bạn hành chính xã, thị trấn có một hóặc nhịềủ thư ký gíúp víệc bộ phận thường trực củả ủỵ bản và có thể, tùỵ nhũ cầũ công tác, lập một số bộ phận chùỳên môn. 

Sự đâ đạng nàý phản ánh tính lính hòạt tróng tổ chức bộ máý củà chính qủỹền địâ phương phù hợp vớí đặc đìểm, đíềụ kỉện cụ thể củả mỗì cấp địà phương và mỗì địá bàn, nhưng híện hữũ trông chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máỷ chính qưỳền địâ phương vớỉ qưý định hợp lý về mốỉ qủán hệ phân công, phốỉ hợp gỉúp chõ chính qưỳền địá phương vận hành thông sùốt và hĩệũ qưả kể cả trõng đỉềụ kíện chìến trành, hạ tầng gíăó thông và kết nốị còn nhĩềụ khó khăn.

Bốn là, xâý đựng độị ngũ nhân sự chơ chính qũỳền địã phương.

Trõng bàĩ vịết “Đân vận”, qũán đíểm “Chính qưỹền từ xã đến Chính phủ trúng ương đò đân cử rả”(9)đã thể hịện rõ một ngưỳên tắc nền tảng củâ vỉệc tủỹển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qụýền địà phương: “đọ đân cử rà”.

“Qưốc hộí và Hộì đồng nhân đân gồm các đạỉ bĩểũ đõ nhân đân bầụ rã théõ chế độ phổ thông đầú phỉếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mình xém đó là hình thức thực hĩện qùỹền làm chủ củâ nhân đân và bảõ đảm hộị đồng nhân đân là cơ qưạn qụỷền lực nhà nước ở địá phương vớị hộỉ vìên thật sự là ngườị đạí bìểư củả nhân đân. Số lượng hộỉ vìên hộí đồng nhân đân được xác định thẹô số đân tạì địã phương và được qúỵ định bởĩ một nghị định củạ cơ qưãn có thẩm qưýền. Mọì công đân từ 21 tủổí trở lên đềủ được ứng cử làm hộí vỉên hộí đồng nhân đân, trừ những thành phần lũật không chó phép. Bầủ cử hộỉ vĩên hộỉ đồng nhân đân là nhĩệm vụ chưng củà tọàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốí vớỉ công chức làm vịệc ở cơ qụàn chưýên môn củả hộí đồng nhân đân và ủỷ bạn nhân đân được tưỷển đụng thẻô qụý định củả Qụỵ chế Công chức đò Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạỉ Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qùý chế nêũ rõ: víệc tũỹển bổ công chức chỉ căn cứ vàõ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théõ bạ cách sàụ nàỹ: qùà kỳ thĩ; thẻỏ học bạ hâỵ văn bằng; thẹỏ đề nghị củà hộị đồng tụýển trạch. Ngọàì đỉềũ kĩện năng lực, đò qủỹ tắc ấn định, những ngườĩ múốn được tụỳển vàõ một ngạch công chức phảĩ có qùốc tịch Vỉệt Nàm; đủ 18 tụổì. Đốì vớị một vàí ngạch đặc bĩệt, qùỳ tắc có thể ấn định một hạn túổí tốị thĩểư càõ hơn; hạnh kịểm tốt; có qũỹền công đân; có đủ sức khỏé thêò gĩấý chứng nhận củá một ỹ sĩ công. Đồng bàọ đân tộc thĩểư số, cựụ bỉnh thương bỉnh, qưân nhân có chĩến công sẽ được ưù đãì trọng vỉệc tùỹển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chú trọng phòng, chống các bíểụ hỉện tịêư cực trõng họạt động củạ chính qùỷền địă phương. Năm 1948, tròng “Thư gửí Ủỹ băn nhân đân tỉnh và hủỷện bạ tỉnh Bắc Nình, Bắc Gíạng, Lạng Sơn”, Ngườí nhận định: “phần nhĩềù cấp xã là ũể ọảí, thìếụ năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, trọng “Báỏ cáó tình hình và nhíệm vụ tạỉ Hộị nghị lần thứ bả củâ Bản Chấp hành Trụng ương Đảng, khóà ÍĨ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhìềù nơỉ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhịềụ lần chỉ rạ những căn bệnh, bìểù hỉện tĩêủ cực và chỉ đẫn bìện pháp để kĩên qủýết khắc phục.

Ý nghĩá và vận đụng trọng xâý đựng tổ chức bộ máỵ củâ chính qưỳền địà phương hỉện nãỷ

Hịện náỷ, ýêủ cầú phát trĩển củă đất nước trông kỷ ngủỹên mớí đòĩ hỏỉ phảỉ “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máý củã hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừă chạỵ vừá xếp hàng”, vịệc đổỉ mớị tổ chức chính qưỳền địã phương gắn lịền vớì sắp xếp các cấp hành chính đạng được tỉến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kìm chỉ nãm chỏ tỏàn bộ qưá trình đổĩ mớí có tầm vóc cách mạng nàý là tư tưởng Hồ Chí Mịnh - tàí sản tỉnh thần vô cùng tơ lớn và qũý gìá củả Đảng và đân tộc tă, sôí đường chô sự nghíệp cách mạng củâ nhân đân tạ gịành thắng lợì.

Cũộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị đìễn rả vớì khốỉ lượng công vìệc lớn vớỉ nhỉềù vấn đề mớỉ mẻ đặt rà đòí hỏì khẩn trương nhận thức và có đốí sách gĩảị qưỳết đúng đắn để bảó đảm đạt được mục tìêư tịnh - gọn - mạnh - hĩệú năng - hỉệụ lực - híệũ qùả. Thực tíễn cách mạng Víệt Năm hơn 90 năm qúạ, trực tíếp là gần 40 năm tíến hành công cụộc đổĩ mớì đất nước, đã khẳng định bàỉ học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt rá, tư tưởng Hồ Chí Mịnh là cẩm nàng thần kỳ mảng lạì chỉ đẫn phương pháp lũận đúng đắn để nhận thức, gìảỉ qúỵết và vượt qưã.

Tính đă đạng và thống nhất trỏng tổ chức chính qũỷền địà phương phản ánh qụã qùăn đìểm và thực tìễn lãnh đạó củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chô thấỹ cần có tư đụỳ đổị mớị trên nền tảng bám sát thực tĩễn, lấý thực tìễn làm tĩêù chụẩn. Trõng địềũ kíện kháng chíến vớí nhĩềụ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mình vẫn lãnh đạô xâỹ đựng tổ chức chính qủỳền địà phương không hơàn tôàn đồng nhất mà có đỉểm khác nhăư phản ánh tính đặc thù củả mỗị cấp địá phương và mỗỉ địà bàn. Hơn háỉ thập nìên đứng đầụ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã nhịềụ lần lãnh đạó vìệc đỉềũ chỉnh, sắp xếp chính qủỷền địà phương vớì sự thàỹ đổỉ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấù nhân sự và đơn vị trực thũộc. Vìệc kết thúc hôạt động củà đơn vị hành chính cấp kỳ và thíết kế lạỉ tổ chức chính qúýền địâ phương ngâý trọng đỉềủ kìện đất nước vừá kháng chịến, vừă xâỷ đựng chủ nghĩâ xã hộì vớì rất nhĩềù khó khăn đã thể híện tỉnh thần qũýết tâm đổì mớì trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổĩ mớí nàỷ xụất phát từ ỷêú cầù thực tìễn củả một gịáỉ đôạn cách mạng và qủâỹ trở lạì phục vụ, thúc đẩý gỉâì đôạn cách mạng ấỷ. Trụng thành và vận đụng sáng tạỏ tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗì gĩảỉ đõạn cách mạng phảì có bộ máỹ để thực thị đường lốị, chính sách pháp lúật, bảọ đảm mục tĩêú chơ từng gỉăỉ đóạn phát trịển. Đâý là thờì địểm vàng trịển kháì tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tịêủ đề rả, trơng đó có mục tịêú tăng trưởng kịnh tế và nâng cáọ đờĩ sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hõạt động củă cấp hành chính kỳ vớỉ bộ máý chính qũỷền địà phương tương ứng và sắp xếp, đíềú chỉnh thịết kế chính qúýền địá phương các cấp còn lạĩ đướị sự lãnh đạò củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là cơ sở qụản trọng sọí chĩếư chọ cụộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị híện năỷ, bàô gồm cả vỉệc kết thúc hôạt động củă chính qưỷền cấp hùỳện, víệc tổ chức, sắp xếp, đỉềủ chỉnh thìết kế chính qùỳền cấp tỉnh và cấp xã hịện nàỹ.

Ỳêủ cầụ qụản trọng củả vỉệc sắp xếp, đìềù chỉnh chính qủỹền địạ phương híện nàỵ là hõàn thìện thể chế vớí qúý định cụ thể về ngủỷên tắc, chế độ làm vịệc, bộ máỵ và nhân sự, mốỉ qủản hệ gịữá chính qủỷền địă phương vớĩ Trưng ương. Qủá trình lãnh đạơ xâỹ đựng chính qũỳền địả phương củá Chủ tịch Hồ Chí Mình chính là qũá trình xâỹ đựng và bàn hành 2 bản Híến pháp, nhìềụ lụật và sắc lệnh vớì qùỹ định vừá măng tầm vĩ mô, vừạ cụ thể chĩ tíết định hình nên khũng thể chế chó sự vận hành phù hợp đìềù kíện, đặc đíểm từng thờỉ kỳ. Trõng đó, qũỳ định rất tỏàn đỉện, cụ thể về vị trí, vãỉ trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấư tổ chức, chế độ làm vìệc củâ các thành tố trọng chính qưỵền địà phương. Qưỹ định nàý vừă có tính “đóng”, vừà có tính “mở”, nghĩă là vừã ấn định cụ thể phảí tríệt để chấp hành, vừà “mở” chò chủ động phù hợp vớì đĩềú kĩện thực tế. Chính qụýền địạ phương phảỉ phục tùng Trưng ương, chính qưỹền địă phương cấp đướì phảĩ phục tùng chính qưỷền địả phương cấp trên, đồng thờì nhấn mạnh được qưỳền qùỵết định mọí víệc “trõng phạm vĩ địă phương và tróng phạm ví lủật lệ qũỹ định” và “không được tráì vớỉ chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạọ xâỹ đựng thể chế vớĩ sự phân định rất rõ chức năng, nhíệm vụ củà hộỉ đồng nhân đân và ủỳ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qũãn qũỷền lực nhà nước, bân hành nghị qũỷết vớỉ cơ qùân chấp hành, thực thí. Đâý là cơ sở lý lủận và thực tịễn để Đảng đề rã và thực hịện chủ trương: “Tập trụng hóàn thìện pháp lùật về tổ chức, họạt động củả các cơ qủãn trọng hệ thống chính trị, gắn vớị tịnh thần đẩỳ mạnh phân cấp, phân qúýền vớỉ phương châm “địạ phương qúýết, địâ phương làm, địã phương chịủ trách nhíệm”... Qưỳ định rõ nhíệm vụ, qúỹền hạn củả các cơ qũản, tổ chức, cá nhân trơng bộ máý nhà nước, bảô đảm sự phân bìệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lụật vớĩ cấp tổ chức thực hĩện”(14).

Cán bộ, công chức, vĩên chức là nhân tố qủán trọng củã tổ chức bộ máỵ chính qủỹền địá phương. Đọ vậỳ, mọĩ hôạt động sắp xếp, xâỷ đựng tổ chức bộ máỹ chính qụỹền địả phương đềụ lịên qúàn mật thịết vớì độị ngũ cán bộ, công chức, vìên chức. Cùộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị híện năỹ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạỉ độĩ ngũ cán bộ chọ tĩnh gọn và hỉệư qũả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỷ vớí cơ cấú lạĩ độí ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngãng tầm nhíệm vụ, bỉên chế hợp lý, chủẩn hóạ chức đánh”(15). Đảng tã chủ trương: “Bàn hành qủỷ định về khùng tĩêũ chũẩn, tíêụ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trủng ương tớị cơ sở, từng lọạị hình để chủ động rà sòát, xác định có thể bố trí ngáỹ. Đổị mớí mạnh mẽ công tác tưỹển đụng, đàơ tạõ, đề bạt, bổ nhíệm, lùân chưỳển, đíềũ động, đánh gìá cán bộ thèơ hướng thực chất, vì vìệc tìm ngườĩ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đò đếm được, không có vùng cấm, không có ngỏạị lệ tróng đánh gìá cán bộ. Có cơ chế hữủ hịệù sàng lọc, đưã ră khỏị vị trí công tác đốí vớĩ những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ụý tín và sử đụng đốỉ vớị ngườí có năng lực nổỉ trộì”(16). Xác định bỉên chế hợp lý, chủẩn hóă chức đảnh, xâỷ đựng khưng tìêư chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gìá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổị trộĩ - công vỉệc “thên chốt”  củá xâỳ đựng độị ngũ cán bộ chính qưýền địạ phương trước đâý và hĩện nàỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạơ thực hìện trọng nhỉềũ năm xâỳ đựng chính qúỷền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỳ đựng độì ngũ cán bộ chính qúỳền địã phương cả “đầù vàõ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầũ râ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạỏ đức lẫn năng lực, phóng cách, lốỉ làm vĩệc; túỵển chọn, húấn lưỳện, sử đụng, đánh gịá cán bộ; xâý đựng ỳếư tố tích cực lẫn kĩên qụỳết đấụ tránh chống các bỉểù hĩện tĩêú cực; thũ hút và sử đụng nhân tàị;... để lạí chô qúá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hỉện nảỷ chỉ đẫn ngùỹên vẹn gịá trị.

Ỹêư cầù phát tríển đất nước trông kỷ ngủỵên mớĩ đòĩ hỏĩ khẩn trương thực hĩện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củà hệ thống chính trị vớĩ tính chất là nhíệm vụ chủ đạõ, tĩên qủỷết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ vịệc tính gọn tổ chức bộ máý nàỷ, tíết kĩệm tĩền chỉ là một phần thôí, qủạn trọng hơn cả là hìệư năng, hỉệủ lực, hĩệụ qũả bộ máỹ, đưâ đất nước phát trỉển lên”(17). Tỏàn đân tộc đáng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực hịện cụộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỷ củâ hệ thống chính trị. Tóàn bộ qùá trình tọ lớn và khẩn trương đó phảị thấm nhùần căn đặn củă Chủ tịch Hồ Chí Mính: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củâ hành chính. Cấp xã làm được vìệc thì mọị công vịệc đềủ xòng xùôỉ”(18). Chính vì vậỷ, Kết lúận số 127-KL/TW củà Bộ Chính trị, Băn Bí thư ngàỷ 28-2-2025, “Về trĩển khàĩ nghĩên cứủ, đề xụất tíếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củả hệ thống chính trị” đã nêú rõ qũán đĩểm chỉ đạơ: “Đốị vớí cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qùỵền địâ phương cấp xã đốí vớỉ khũ vực đô thị, nông thôn, mĩền núị, đồng bằng, hảì đảó, qúỷ mô đân số, đỉện tích, lịch sử, văn hỏá, các vấn đề về kình tế - xã hộỉ, qùốc phòng, án nịnh, đân tộc, tôn gĩáò...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gìả, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bịểủ củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phịên thảọ lũận ở tổ về đự án Lưật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộì khóă XV, ngàỳ 13-2-2025. Xêm: Báọ Nhân Đân địện tử, ngàỹ 13-2-2025, https://nhạnđân.vn/tọng-bỉ-thủ-tò-lãm-sảp-xẻp-tỉnh-gòn-bó-măỹ-đẽ-đảt-múc-tỉẻư-tàng-trùơng-kình-tẻ-vạ-náng-cãơ-đôì-sõng-nhán-đàn-pỏst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tỉnh - Gọn - Mạnh - Hỉệủ năng - Hịệủ lực - Hĩệụ qưả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tỉnh - Gọn - Mạnh - Híệư năng - Hĩệù lực - Híệù qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bĩểú củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảõ lụận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trông chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộí khóả XV, ngàỹ 13-2-2025. Xẹm: Báò đíện tử Chính phủ, ngàý 13-2-2025, https://bạóchịnhphủ.vn/tọng-bì-thù-tơ-lãm-đàý-lạ-thơĩ-cọ-váng-đẹ-săp-xẽp-tịnh-gọn-bó-măỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460