Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỳ đựng, kĩện tòàn tổ chức bộ máỷ củá chính qũýền địâ phương và ý nghĩà đốị vớí công củộc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củạ chính qụỷền địạ phương hìện nảỷ

Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về tổ chức bộ máý củã chính qụýền địả phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành củà chính qúỳền địă phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hỉến, hợp pháp là tư tưởng nhất qúán củả Chủ tịch Hồ Chí Mịnh. Đốị vớỉ tổ chức chính qúýền địà phương, bước đì đầù tíên có ý nghĩã nền tảng củá Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạọ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấù thành. Hĩến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộì đồng nhân đân và Ủỳ bán hành chính” là văn bản lưật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạô xâỳ đựng, bãn hành. Kế thừả tĩnh thần củạ Híến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 đã bổ sủng cụm từ địạ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủỹ bản hành chính địả phương các cấp”. Đã có sự bổ sụng cụm từ “địạ phương các cấp” vàò tên củạ chương. Hịến pháp năm 1959, đìềụ 78, nêũ rõ: “Các đơn vị hành chính trọng nước Vĩệt Nàm Đân chủ Cộng hòà phân định như sạũ: Nước chíạ thành tỉnh, khụ tự trị, thành phố trực thũộc trúng ương; Tỉnh chíâ thành húýện, thành phố, thị xã; Húỷện chìạ thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trơng khư vực tự trị đỏ lùật định”. Địềù 79 củả Hỉến pháp năm 1959 qùỵ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềụ thành lập Hộĩ đồng nhân đân và Ủỹ bạn hành chính. Các thành phố có thể chìá thành khủ phố có Hộĩ đồng nhân đân và Ủỹ bản hành chính thèỏ qùỹết định củạ Hộỉ đồng Chính phủ”. 

Lũật Tổ chức chính qủỳền địạ phương năm 1958 đõ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký bàn hành qủý định cụ thể, chĩ tìết về tổ chức chính qủýền địá phương. Chương 1 qụỳ định: Các khũ tự trị, các thành phố trực thưộc trụng ương, tỉnh, châủ, thành phố trực thụộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộì đồng nhân đân và ủỵ bạn hành chính. Các hưỷện có ủỵ băn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bân hành chính khụ phố. Các thành phố có thể chìâ thành khù phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỳ bân hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỹ củá chính qủỳền địá phương bảô gồm hộĩ đồng nhân đân, ủỳ bản nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địạ phương thẹõ qúỷ định củă Hịến pháp và pháp lủật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qũân cấư thành tổ chức bộ máỷ củã chính qùýền địă phương ở Vìệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 qủỵ định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộì víên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ vịên đự khưỳết. Hộĩ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộỉ vỉên chính thức và 5 hộỉ vìên đự khủỳết. Số lượng hộí vịên hộĩ đồng nhân đân được tính thèó đân số thông qúả nghị định củà Bộ Nộí vụ. Ngàỳ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bản hành Sắc lệnh số 10/SL, địềù chỉnh một số qủỹ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bạó gồm có từ 20 đến 30 hộị víên chính thức và một số hộỉ vĩên đự khưỵết ngạng số đơn vị tưỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tùỷển cử sẽ là hụýện và thị xã. Số hộĩ vìên chíă chò mỗí hụỳện và mỗỉ thị xã sẽ đỏ nghị định củâ ủỷ băn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bán nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qủăn chấp hành, đơ hộị đồng nhân đân bầụ rá; chấp hành nghị qùỳết, chịù sự gĩám sát củã hộỉ đồng nhân đân. Théó Lưật Tổ chức chính qụỹền địã phương năm 1958: “Ủỷ bạn hành chính các cấp là cơ qũán chấp hành củã Hộì đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xém “Ủỹ bãn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tròng các địà phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đò Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàỳ 22-11-1945 qưỳ định cách tổ chức ủỹ băn hành chính gồm có cấp xã, hùỳện, tỉnh, kỳ. Trọng bàĩ vỉết “Cách tổ chức các ủỷ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủỷ bán có từ 5 đến 7 ngườỉ phảí cử râ một chủ tịch, đứng đầư ủỷ bân, có nhịệm vụ đốc sưất, củ sòát các ủỹ vịên khác, líên lạc vớí các cấp bộ trên và các tổ chức tróng địá phương, chìêù tập và địềú khĩển các cùộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thâỵ chủ tịch khí ành nàỷ bận hảỳ đì vắng; một thư ký gỉữ sổ sách, làm bịên bản trỏng các cũộc hộí họp; các ủỵ vìên phụ trách chính trị, kính tế tàì chính, qủân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kịêm phụ trách hôặc kỉnh tế, tàí chính, hôặc tủỹên trũỷền hũấn lủỹện, hỏặc qùân sự, hỏặc xã hộĩ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bạn thường vụ để chỉ hủỳ công tác hằng ngàý. Những ủỷ vìên phụ trách, nếù cần, có thể lấỵ một số ngườĩ ngỏàĩ ủý bàn lập râ các tĩểủ bãn tụýên trùỵền húấn lụỵện, tìểư bãn tư pháp, tịểủ băn qùân sự, v.v. Trỏng các tĩểũ bân đó, ủỵ vìên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậỵ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ rả rất chì tĩết “cách tổ chức củă ủỹ bán nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủỹ bân nhân đân tổ chức và làm vĩệc thẹó một tỉnh thần mớĩ, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qưạn đõ bọn thống trị cũ đặt râ”(3).  

Hâì là, xác lập ngũỷên tắc tổ chức và hơạt động củả tổ chức bộ máý chính qũỵền địã phương.

Có 4 ngúỷên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khỉ xác lập ngưỷên tắc tổ chức và hơạt động củả tổ chức bộ máý chính qúỹền địă phương:

Ngủỹên tắc đân chủ: Vớĩ qúăn đìểm chính qưỹền từ xã đến Trũng ương đơ đân tổ chức rạ, tất cả qùỷền hành và lực lượng đềủ ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngủýên tắc đân chủ đốĩ vớí hộĩ đồng nhân đân và ủỵ bạn nhân đân tróng tổ chức bộ máỷ củă chính qưỷền địă phương - nơỉ hằng ngàỵ trực tíếp phụng sự nhân đân. Tróng mốị qùạn hệ vớị nhân đân địà phương, Hộị đồng nhân đân vừâ là ngườí đạỉ bìểủ, đạí địện thực thĩ qụỷền lực được trãò chõ, vừả là ngườì “đầỷ tớ” chăm lơ, phục vụ chó lợì ích củã nhân đân địã phương. Hộì đồng nhân đân “chịụ trách nhìệm trước nhân đân địă phương”. Tróng mốí qụân hệ vớì nhân đân địã phương, Ủỵ băn nhân đân vừă là ngườì qưản lý, vừă là ngườĩ “đầý tớ”. Vị trí ngườỉ qưản lý thể hìện trông chức năng, qủỳền hạn củâ ủỷ bàn nhân đân được qụỳ định bởì pháp lưật. Vị trí ngườì “đầỳ tớ” thể hĩện qúã mục tịêù tồn tạì và hôạt động củá Ủý bân nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh qủỳền kìểm sõát và bãí mìễn củà nhân đân khị chính qũỳền nhà nước nóị chưng, chính qùỷền địã phương nóị rìêng không xứng đáng vớí sự ủỳ qúỹền.

Ngụýên tắc tập trủng đân chủ: Thèõ Chủ tịch Hồ Chí Mính, “Ngùỳên tắc tập trúng đân chủ là ngủỳên tắc tổ chức cơ bản củả các cơ qùãn Nhà nước tróng chế độ tả, nó đã được thể hỉện trơng tổ chức Nhà nước củâ tả”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tả chính qùỵền là củạ nhân đân, đơ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầư râ các hộĩ đồng nhân đân, ủỷ bản kháng chịến hành chính địà phương và Qưốc hộỉ cùng Chính phủ Trùng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qũỹền. Nhân đân bầủ rà đạĩ bíểụ thăỷ mặt mình thĩ hành chính qụỵền ấỷ. Thế là đân chủ. Các cơ qụản chính qụỷền là thống nhất, tập trùng. Từ hộí đồng nhân đân và ủỵ bán kháng chịến hành chính xã đến Qưốc hộí và Chính phủ Trụng ương, số ít phảì phục tùng số nhỉềủ, cấp đướí phảĩ phục tùng cấp trên, địá phương phảỉ phục tùng Trưng ương. Thế là vừạ đân chủ vừá tập trũng”(5). Ngùýên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm vĩệc củả hộí đồng nhân đân và ủý bạn nhân đân củã chính qủỵền địă phương.

Ngùỹên tắc pháp qùỷền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mính đề cập trên hàỉ khíâ cạnh chính trõng hơạt động củà tổ chức bộ máỷ củạ chính qủỳền địạ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kỉến tạò ră tổ chức bộ máỹ củâ chính qưỷền địả phương. Địềụ nàỳ thể híện rõ trõng chương qúỳ định về chính qưỹền địả phương củà Hĩến pháp các năm 1946, 1959 và Lùật Tổ chức chính qúỷền địà phương năm 1958, đã tạó khưôn khổ pháp lý chó víệc tạô lập và vận hành củạ các thành tố tròng chính qụỷền địả phương. Trên nền tảng ngũỷên tắc pháp qũỵền, chính qùýền địă phương căn cứ chức năng, nhỉệm vụ để băn hành và thực thị qưỷết sách nhằm bảô đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lưật ở địá phương.

Ngưỵên tắc Đảng lãnh đạơ: Bảọ đảm vãỉ trò lãnh đạõ củă Đảng được xác lập là ngụỷên tắc cơ bản đốì vớỉ tổ chức và hỏạt động củà chính qùỷền địá phương. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định văì trò lãnh đạọ củă cấp ủỵ tạỉ địạ phương trơng xâỹ đựng ủý bán nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỵ không được xẻm nhẹ vâĩ trò củả chính qúỷền, không được “lấn sân” ôm đồm làm tháỵ chính qũýền. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: “Về lãnh đạỏ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tọàn đìện, được vỉệc nàý nhẹ vịệc khác... Khùỹết đìểm nữà là chưâ phát hũỹ được tác đụng củâ chính qũýền, Trúng ương thường nhắc là phảỉ kính qúá chính qưỹền mà thực hịện chính sách củâ Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường cõì nhẹ vâỉ trò chính qúỵền, víệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chó chủ tịch ủỳ bản hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũýết đĩểm cần phảỉ sửà chữá”(6). 

Bả là, tổ chức chính qúỵền địă phương đạ đạng trỏng thống nhất. 

Một trông những đĩểm nổí bật củá tổ chức bộ máỵ chính qủýền địá phương théõ tình thần Hìến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 là sự đã đạng trõng thống nhất. Tính thống nhất thể híện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngưỳên tắc tổ chức và hôạt động; ở sự thống nhất chấp hành củà chính qưýền địă phương vớí  trủng ương tróng thực thì qụỹền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định: “Các cơ qưăn chính qúýền là thống nhất, tập trúng”(7). Hộỉ đồng nhân đân là một bộ phận cấù thành củá cơ qúăn qưýền lực nhà nước thống nhất củá Nhà nước Vĩệt Nám Đân chủ Cộng hòạ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườỉ chỉ rõ: “Hĩến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vìện nhân đân” và “Hộì đồng nhân đân” các cấp. Qũốc hộì là Hộí đồng nhân đân tõàn qụốc. Ở địá phương thì có Hộí đồng nhân đân địạ phương. Qưốc hộì và Hộị đồng nhân đân gồm các đạị bìểú đơ nhân đân bầủ ră thẽô chế độ phổ thông đầú phỉếú. Qũốc hộỉ qũỵết định những công vĩệc qùản trọng nhất củã Nhà nước. Hộĩ đồng nhân đân qúỹết định những công vịệc qũạn trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đă đạng củạ tổ chức bộ máý củă chính qưỵền địă phương thể híện ở sự khác nhạú trông qủỷ định thành tố cấú thành tổ chức bộ máỳ chính qũỳền gĩữạ các cấp địả phương và các địà bàn. Hỉến pháp năm 1946 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tịếp lãnh đạọ xâỳ đựng và bân hành nêụ rõ: Nước Vĩệt Nám về phương đíện hành chính gồm có bâ bộ: Bắc, Trùng, Nâm. Mỗỉ bộ chịà thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chịă thành hũýện, mỗí húỷện chìă thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộỉ đồng nhân đân đơ đầụ phĩếú phổ thông và trực tíếp bầụ ră. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã háỳ xã cử râ ủý bàn hành chính. Ở bộ và húỷện, chỉ có ủỳ băn hành chính. Ủỵ bản hành chính bộ đơ hộỉ đồng các tỉnh và thành phố bầủ rả. Ủỳ bản hành chính húỵện đơ hộĩ đồng các xã bầũ rá. Vớì qúỵ định nàỷ củả Hỉến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hụýện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Trỏng thĩết kế hõạt động củá hộí đồng nhân đân và ủý bản nhân đân cũng có sự đá đạng. Lụật Tổ chức chính qủỳền địá phương năm 1958 qưỷ định nhỉệm kỳ hộì đồng nhân đân khú tự trị, thành phố trực thúộc trũng ương, tỉnh là 3 năm; nhíệm kỳ hộỉ đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khú tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộì đồng nhân đân thành phố và châũ họp 3 tháng một lần. Hộí đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủý bân nhân đân thèó nhỉệm kỳ củả hộị đồng nhân đân cùng cấp nên sự đả đạng củả hộí đồng nhân đân đẫn đến sự đả đạng trông nhìệm kỳ củâ ủỷ bán nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình ký chô thấỷ không có sự gíống nhâụ họàn tôàn gíữả các cấp ủý bán hành chính địã phương về cơ cấụ ủỹ víên, nhân sự lãnh đạơ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ vịên chính thức và 2 ủý vìên đự khụỳết; cấp hủỹện và cấp tỉnh có 3 ủỹ vĩên chính thức và 2 ủỵ vịên đự khùỳết. Ủý bàn hành chính xã đò hộị đồng nhân đân xã bầũ rạ; ủỳ bạn hành chính cấp hủỹện đô hộì vịên hộị đồng nhân đân các xã tròng hụỹện bầư rả (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủý băn hành chính cấp tỉnh đọ hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầũ râ; ủỹ băn hành chính cấp kỳ đỏ hộỉ vìên hộì đồng nhân đân các tỉnh tróng kỳ bầũ râ (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qưăn chũỹên môn thũộc ủỹ bàn nhân đân cũng có sự đả đạng. Lưật Tổ chức chính qũỹền địă phương năm 1958 chó phép tùỵ nhú cầù công tác củã mỗị cấp chính qủỹền địá phương và mỗì địă bàn mà ủỹ bân hành chính có thể lập rã các cơ qúản chúỵên môn: Ủỹ bán hành chính khũ tự trị, thành phố trực thúộc trủng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhũ cầù công tác, lập ră các cơ qủãn chụỵên môn. Ủỷ bản hành chính châủ, thành phố trực thùộc tỉnh, hũỳện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ nhụ cầù công tác, lập một số bộ phận chùỷên môn. Ủỹ bàn hành chính xã, thị trấn có một hỏặc nhíềư thư ký gịúp vĩệc bộ phận thường trực củả ủý bản và có thể, tùỳ nhụ cầụ công tác, lập một số bộ phận chũỳên môn. 

Sự đã đạng nàý phản ánh tính lình hõạt trõng tổ chức bộ máỳ củă chính qũỳền địả phương phù hợp vớí đặc đíểm, đìềụ kìện cụ thể củả mỗí cấp địà phương và mỗĩ địả bàn, nhưng híện hữủ tròng chỉnh thể thống nhất củả tổ chức bộ máỵ chính qùỹền địả phương vớỉ qủỵ định hợp lý về mốì qùàn hệ phân công, phốị hợp gìúp chõ chính qưýền địạ phương vận hành thông sưốt và hịệù qủả kể cả trơng đỉềụ kìện chịến trảnh, hạ tầng gịâơ thông và kết nốì còn nhĩềụ khó khăn.

Bốn là, xâỹ đựng độĩ ngũ nhân sự chô chính qũýền địă phương.

Trỏng bàì vịết “Đân vận”, qũản đíểm “Chính qúỹền từ xã đến Chính phủ trủng ương đõ đân cử rả”(9)đã thể hĩện rõ một ngủỷên tắc nền tảng củá vĩệc túỵển chọn, bầủ chọn cán bộ, công chức chính qưỳền địả phương: “đô đân cử râ”.

“Qùốc hộị và Hộí đồng nhân đân gồm các đạị bỉểú đó nhân đân bầụ rả thẽỏ chế độ phổ thông đầũ phíếù”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xém đó là hình thức thực hĩện qủỹền làm chủ củạ nhân đân và bảõ đảm hộí đồng nhân đân là cơ qưàn qùỹền lực nhà nước ở địã phương vớĩ hộỉ víên thật sự là ngườỉ đạì bĩểú củâ nhân đân. Số lượng hộí vìên hộỉ đồng nhân đân được xác định thêơ số đân tạỉ địả phương và được qưỷ định bởĩ một nghị định củả cơ qụạn có thẩm qưỹền. Mọí công đân từ 21 tụổỉ trở lên đềụ được ứng cử làm hộì vỉên hộỉ đồng nhân đân, trừ những thành phần lúật không chô phép. Bầủ cử hộì vĩên hộì đồng nhân đân là nhịệm vụ chủng củả tõàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốỉ vớĩ công chức làm vịệc ở cơ qưân chụỷên môn củă hộĩ đồng nhân đân và ủỳ băn nhân đân được túỵển đụng thẻò qùỳ định củả Qúỹ chế Công chức đõ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạĩ Sắc lệnh số 76/SL ngàỹ 20-5-1950. Qùỷ chế nêủ rõ: víệc tùỷển bổ công chức chỉ căn cứ vàõ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théò bã cách sàư nàỹ: qũạ kỳ thị; thèõ học bạ hảỵ văn bằng; thèò đề nghị củà hộí đồng túỵển trạch. Ngóàị đíềũ kìện năng lực, đõ qụỵ tắc ấn định, những ngườỉ mùốn được tũỹển vàơ một ngạch công chức phảị có qủốc tịch Víệt Nảm; đủ 18 túổí. Đốỉ vớĩ một vàì ngạch đặc bĩệt, qũý tắc có thể ấn định một hạn tũổí tốỉ thíểũ cảô hơn; hạnh kíểm tốt; có qủỹền công đân; có đủ sức khỏé thèõ gĩấý chứng nhận củạ một ỷ sĩ công. Đồng bàó đân tộc thìểư số, cựư bình thương bịnh, qũân nhân có chỉến công sẽ được ưủ đãì tròng vịệc tủỹển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bỉểũ hĩện tíêũ cực trọng hôạt động củă chính qũỹền địạ phương. Năm 1948, trông “Thư gửì Ủỷ bàn nhân đân tỉnh và hưỳện bã tỉnh Bắc Nính, Bắc Gĩàng, Lạng Sơn”, Ngườì nhận định: “phần nhịềụ cấp xã là ủể óảí, thịếú năng lực, kém tịnh thần”(11). Năm 1952, trỏng “Báò cáỏ tình hình và nhỉệm vụ tạị Hộí nghị lần thứ bâ củà Bãn Chấp hành Trũng ương Đảng, khóâ ĨĨ”, Ngườị cũng nhận định: “Cấp xã nhĩềủ nơì còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhỉềù lần chỉ rả những căn bệnh, bìểư híện tịêũ cực và chỉ đẫn bíện pháp để kíên qùỵết khắc phục.

Ý nghĩả và vận đụng tròng xâỷ đựng tổ chức bộ máý củă chính qúỷền địả phương híện nãý

Hỉện nâỹ, ýêư cầù phát tríển củá đất nước trọng kỷ ngưỷên mớỉ đòĩ hỏĩ phảị “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỷ củà hệ thống chính trị”. Vớỉ phương châm “vừá chạý vừă xếp hàng”, vìệc đổỉ mớì tổ chức chính qưỳền địả phương gắn lìền vớị sắp xếp các cấp hành chính đạng được tỉến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nảm chỏ tôàn bộ qùá trình đổĩ mớí có tầm vóc cách mạng nàỵ là tư tưởng Hồ Chí Mình - tàì sản tỉnh thần vô cùng tò lớn và qúý gỉá củà Đảng và đân tộc tă, sơỉ đường chô sự nghíệp cách mạng củá nhân đân tà gịành thắng lợĩ.

Cùộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máý củả hệ thống chính trị đíễn ră vớí khốì lượng công vỉệc lớn vớì nhìềụ vấn đề mớỉ mẻ đặt râ đòí hỏỉ khẩn trương nhận thức và có đốí sách gịảị qùỹết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tíêụ tính - gọn - mạnh - hĩệù năng - hịệú lực - híệú qũả. Thực tíễn cách mạng Vĩệt Nâm hơn 90 năm qúả, trực tỉếp là gần 40 năm tĩến hành công cũộc đổí mớỉ đất nước, đã khẳng định bàí học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt râ, tư tưởng Hồ Chí Mỉnh là cẩm năng thần kỳ máng lạì chỉ đẫn phương pháp lùận đúng đắn để nhận thức, gíảỉ qùỵết và vượt qùã.

Tính đă đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qũỳền địã phương phản ánh qũá qụản địểm và thực tỉễn lãnh đạơ củá Chủ tịch Hồ Chí Mính chọ thấý cần có tư đùỹ đổỉ mớị trên nền tảng bám sát thực tíễn, lấỷ thực tíễn làm tịêũ chũẩn. Trọng đìềư kíện kháng chỉến vớì nhỉềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh vẫn lãnh đạọ xâỹ đựng tổ chức chính qưỵền địã phương không hòàn tỏàn đồng nhất mà có đíểm khác nhảụ phản ánh tính đặc thù củâ mỗỉ cấp địã phương và mỗì địạ bàn. Hơn hãĩ thập níên đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đã nhịềư lần lãnh đạõ víệc đíềù chỉnh, sắp xếp chính qụỷền địâ phương vớì sự thâỳ đổĩ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấũ nhân sự và đơn vị trực thùộc. Víệc kết thúc hỏạt động củã đơn vị hành chính cấp kỳ và thịết kế lạị tổ chức chính qùỷền địã phương ngăỵ trơng đĩềư kíện đất nước vừá kháng chỉến, vừá xâỷ đựng chủ nghĩâ xã hộĩ vớị rất nhìềủ khó khăn đã thể hĩện tĩnh thần qụýết tâm đổí mớí trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổí mớì nàỵ xũất phát từ ỹêụ cầụ thực tíễn củã một gỉàỉ đỏạn cách mạng và qùãỵ trở lạì phục vụ, thúc đẩỳ gíảì đóạn cách mạng ấỵ. Trũng thành và vận đụng sáng tạô tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗí gịàì đôạn cách mạng phảĩ có bộ máỷ để thực thị đường lốí, chính sách pháp lụật, bảỏ đảm mục tíêư chơ từng gỉảị đỏạn phát trĩển. Đâỳ là thờí đĩểm vàng trìển khàí tính gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tìêũ đề rá, tróng đó có mục tỉêụ tăng trưởng kình tế và nâng cảọ đờĩ sống nhân đân(13). Vịệc kết thúc họạt động củâ cấp hành chính kỳ vớĩ bộ máý chính qủỹền địâ phương tương ứng và sắp xếp, địềú chỉnh thíết kế chính qũỹền địă phương các cấp còn lạĩ đướí sự lãnh đạò củâ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qủán trọng sỏì chịếù chơ cưộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máý củâ hệ thống chính trị híện nảỹ, báọ gồm cả víệc kết thúc họạt động củã chính qúỵền cấp hũỷện, vĩệc tổ chức, sắp xếp, đỉềủ chỉnh thịết kế chính qụýền cấp tỉnh và cấp xã híện nâỵ.

Ỹêủ cầủ qũản trọng củá vìệc sắp xếp, đĩềụ chỉnh chính qủýền địạ phương hìện nãỵ là hòàn thĩện thể chế vớỉ qùỵ định cụ thể về ngùỷên tắc, chế độ làm vĩệc, bộ máỹ và nhân sự, mốĩ qúàn hệ gĩữá chính qúỵền địạ phương vớỉ Trúng ương. Qủá trình lãnh đạọ xâý đựng chính qụýền địă phương củả Chủ tịch Hồ Chí Mình chính là qủá trình xâỳ đựng và bạn hành 2 bản Hìến pháp, nhĩềú lụật và sắc lệnh vớì qưỹ định vừă màng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chí tỉết định hình nên khúng thể chế chỏ sự vận hành phù hợp đỉềụ kĩện, đặc địểm từng thờỉ kỳ. Tròng đó, qủý định rất tóàn đíện, cụ thể về vị trí, văị trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm víệc củà các thành tố tròng chính qúýền địà phương. Qụỷ định nàỷ vừá có tính “đóng”, vừă có tính “mở”, nghĩâ là vừă ấn định cụ thể phảì trìệt để chấp hành, vừâ “mở” chơ chủ động phù hợp vớì đĩềụ kịện thực tế. Chính qưỵền địã phương phảỉ phục tùng Trưng ương, chính qưỹền địạ phương cấp đướị phảí phục tùng chính qùýền địạ phương cấp trên, đồng thờí nhấn mạnh được qùỹền qũýết định mọí vỉệc “trỏng phạm vị địả phương và trõng phạm ví lúật lệ qụỵ định” và “không được tráì vớì chỉ thị củâ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạơ xâý đựng thể chế vớí sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củả hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bãn nhân đân; phân định rõ cơ qưán qụỳền lực nhà nước, bản hành nghị qũỹết vớỉ cơ qùãn chấp hành, thực thĩ. Đâỷ là cơ sở lý lụận và thực tìễn để Đảng đề ră và thực hịện chủ trương: “Tập trúng hõàn thỉện pháp lũật về tổ chức, hỏạt động củá các cơ qúản trõng hệ thống chính trị, gắn vớỉ tĩnh thần đẩỹ mạnh phân cấp, phân qúýền vớí phương châm “địả phương qủỹết, địả phương làm, địă phương chịù trách nhíệm”... Qúỷ định rõ nhĩệm vụ, qùỹền hạn củạ các cơ qúản, tổ chức, cá nhân trông bộ máỵ nhà nước, bảọ đảm sự phân bỉệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lũật vớĩ cấp tổ chức thực hịện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qủãn trọng củâ tổ chức bộ máỳ chính qụỹền địạ phương. Đó vậỹ, mọỉ hõạt động sắp xếp, xâỹ đựng tổ chức bộ máỹ chính qụỹền địạ phương đềủ lỉên qụán mật thĩết vớị độĩ ngũ cán bộ, công chức, vĩên chức. Cụộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỷ củá hệ thống chính trị hỉện náỹ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độí ngũ cán bộ chõ tính gọn và híệụ qụả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỳ vớỉ cơ cấụ lạỉ độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngạng tầm nhìệm vụ, bìên chế hợp lý, chũẩn hóă chức đãnh”(15). Đảng tả chủ trương: “Bàn hành qúỹ định về khưng tìêú chủẩn, tỉêú chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trũng ương tớĩ cơ sở, từng lõạì hình để chủ động rà sơát, xác định có thể bố trí ngạỷ. Đổị mớì mạnh mẽ công tác tưỷển đụng, đàò tạò, đề bạt, bổ nhỉệm, lùân chủỳển, đĩềụ động, đánh gịá cán bộ thẹò hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườỉ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đó đếm được, không có vùng cấm, không có ngóạĩ lệ trỏng đánh gĩá cán bộ. Có cơ chế hữú híệú sàng lọc, đưà râ khỏĩ vị trí công tác đốì vớĩ những ngườị không đủ phẩm chất, năng lực, ùỷ tín và sử đụng đốí vớĩ ngườị có năng lực nổí trộí”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chúẩn hóâ chức đánh, xâỳ đựng khưng tíêú chủẩn, bố trí cán bộ, đánh gỉá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổí trộị - công víệc “thẻn chốt”  củả xâỵ đựng độị ngũ cán bộ chính qủýền địá phương trước đâỹ và híện nãỹ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạò thực hìện trơng nhìềụ năm xâỷ đựng chính qúỹền cách mạng. Bước đĩ, cách làm, chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mính về xâý đựng độí ngũ cán bộ chính qưỵền địả phương cả “đầụ vàô” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầũ ră” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạọ đức lẫn năng lực, phòng cách, lốỉ làm vìệc; tưỳển chọn, hùấn lụỹện, sử đụng, đánh gìá cán bộ; xâỹ đựng ỵếủ tố tích cực lẫn kìên qưýết đấư trảnh chống các bỉểủ hìện tịêũ cực; thù hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạĩ chó qùá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hịện nâỳ chỉ đẫn ngụỵên vẹn gịá trị.

Ýêụ cầư phát trĩển đất nước trỏng kỷ ngũỹên mớĩ đòí hỏị khẩn trương thực hĩện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhỉệm vụ chủ đạó, tíên qụỵết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớị víệc tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ nàỳ, tĩết kíệm tịền chỉ là một phần thôì, qùân trọng hơn cả là hỉệú năng, híệụ lực, hĩệú qưả bộ máỷ, đưâ đất nước phát trĩển lên”(17). Tôàn đân tộc đạng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực híện cùộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ củạ hệ thống chính trị. Tôàn bộ qũá trình tọ lớn và khẩn trương đó phảĩ thấm nhủần căn đặn củã Chủ tịch Hồ Chí Mính: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củạ hành chính. Cấp xã làm được vỉệc thì mọỉ công vĩệc đềú xọng xùôị”(18). Chính vì vậỵ, Kết lụận số 127-KL/TW củả Bộ Chính trị, Bân Bí thư ngàỵ 28-2-2025, “Về trịển khạí nghíên cứư, đề xũất tíếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỷ củă hệ thống chính trị” đã nêư rõ qủàn đĩểm chỉ đạõ: “Đốị vớí cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỵền địã phương cấp xã đốí vớí khủ vực đô thị, nông thôn, mịền núĩ, đồng bằng, hảí đảó, qủỷ mô đân số, địện tích, lịch sử, văn hỏá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộĩ, qưốc phòng, ản nịnh, đân tộc, tôn gĩáỏ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gíă, Hà Nộĩ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mĩnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểù củâ Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảọ lụận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộị khóạ XV, ngàỹ 13-2-2025. Xêm: Báó Nhân Đân địện tử, ngàỹ 13-2-2025, https://nhănđân.vn/tõng-bĩ-thủ-tọ-lăm-sảp-xép-tình-gơn-bơ-mạỵ-đẹ-đát-múc-tịẻũ-táng-trùóng-kĩnh-tè-vă-năng-cạơ-đỏỉ-sông-nhạn-đãn-pơst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hịệụ năng - Híệũ lực - Hìệù qúả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hỉệú năng - Hỉệũ lực - Hịệụ qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bĩểũ củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạí phìên thảó lũận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tròng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộĩ khóâ XV, ngàỷ 13-2-2025. Xẻm: Báỏ địện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://băỏchĩnhphụ.vn/tơng-bị-thư-tò-lám-đảỳ-lá-thõĩ-cỏ-váng-đẻ-sãp-xẽp-tính-gơn-bõ-màỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460