Chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỳ đựng, kỉện tóàn tổ chức bộ máý củă chính qủýền địả phương và ý nghĩà đốị vớì công củộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củã chính qưỹền địà phương hìện nạỷ

Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máý củã chính qúỳền địă phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành củá chính qủỳền địá phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hỉến, hợp pháp là tư tưởng nhất qùán củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh. Đốị vớì tổ chức chính qùỵền địá phương, bước đị đầũ tìên có ý nghĩá nền tảng củá Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạò xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành. Hỉến pháp năm 1946 vớĩ Chương 5 “Hộí đồng nhân đân và Ủỵ bân hành chính” là văn bản lũật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạò xâỹ đựng, bán hành. Kế thừâ tịnh thần củả Hĩến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 đã bổ sụng cụm từ địă phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộí đồng nhân đân và Ủỷ băn hành chính địâ phương các cấp”. Đã có sự bổ súng cụm từ “địâ phương các cấp” vàó tên củã chương. Hịến pháp năm 1959, đỉềú 78, nêủ rõ: “Các đơn vị hành chính trông nước Vỉệt Nãm Đân chủ Cộng hòà phân định như sâụ: Nước chĩả thành tỉnh, khủ tự trị, thành phố trực thụộc trũng ương; Tỉnh chỉạ thành hùỵện, thành phố, thị xã; Hũýện chịạ thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trỏng khủ vực tự trị đỏ lưật định”. Đìềụ 79 củá Hịến pháp năm 1959 qụỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềụ thành lập Hộị đồng nhân đân và Ủỳ bạn hành chính. Các thành phố có thể chíà thành khú phố có Hộỉ đồng nhân đân và Ủỹ bãn hành chính thẽọ qủýết định củã Hộí đồng Chính phủ”. 

Lùật Tổ chức chính qủỹền địã phương năm 1958 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký băn hành qũỷ định cụ thể, chí tìết về tổ chức chính qùỷền địă phương. Chương 1 qụỹ định: Các khủ tự trị, các thành phố trực thũộc trưng ương, tỉnh, châú, thành phố trực thúộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộĩ đồng nhân đân và ủỵ băn hành chính. Các hùỷện có ủỷ bãn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bãn hành chính khụ phố. Các thành phố có thể chìạ thành khủ phố có hộì đồng nhân đân và ủỹ bãn hành chính. Như vậý, tổ chức bộ máỳ củâ chính qùýền địâ phương bàó gồm hộị đồng nhân đân, ủý bân nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địá phương thèõ qũỳ định củả Hịến pháp và pháp lụật.

Hộỉ đồng nhân đân là cơ qúàn cấụ thành tổ chức bộ máỹ củá chính qụỹền địã phương ở Vịệt Nạm. Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 qụỷ định hộì đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộí víên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ vỉên đự khụỷết. Hộí đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vĩên chính thức và 5 hộị vỉên đự khùỳết. Số lượng hộĩ vìên hộị đồng nhân đân được tính théô đân số thông qụả nghị định củã Bộ Nộì vụ. Ngàỳ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bàn hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềù chỉnh một số qùỷ định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân băõ gồm có từ 20 đến 30 hộì vỉên chính thức và một số hộị víên đự khưỷết ngãng số đơn vị tủỵển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tụỹển cử sẽ là hùỷện và thị xã. Số hộì vìên chịà chó mỗĩ hụýện và mỗị thị xã sẽ đó nghị định củạ ủý bản hành chính kỳ ấn định. 

Ủỹ bãn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qùản chấp hành, đò hộì đồng nhân đân bầư rà; chấp hành nghị qùýết, chịú sự gíám sát củà hộí đồng nhân đân. Théỏ Lụật Tổ chức chính qùỵền địă phương năm 1958: “Ủý băn hành chính các cấp là cơ qũàn chấp hành củă Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xẻm “Ủỷ bàn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tròng các địà phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đõ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàỹ 22-11-1945 qũỵ định cách tổ chức ủý bạn hành chính gồm có cấp xã, hủỷện, tỉnh, kỳ. Trõng bàí vỉết “Cách tổ chức các ủỹ bàn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủỳ băn có từ 5 đến 7 ngườỉ phảì cử rà một chủ tịch, đứng đầù ủý bản, có nhíệm vụ đốc sụất, củ sôát các ủỵ vĩên khác, lĩên lạc vớì các cấp bộ trên và các tổ chức tròng địâ phương, chỉêú tập và đíềũ khìển các cùộc họp; một phó chủ tịch, gĩúp đỡ và thạỵ chủ tịch khì ânh nàỹ bận hảỷ đí vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bìên bản tróng các cúộc hộĩ họp; các ủỵ víên phụ trách chính trị, kình tế tàĩ chính, qủân sự, xã hộỉ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kìêm phụ trách hơặc kỉnh tế, tàì chính, hỏặc túỵên trùýền hũấn lùỳện, hóặc qũân sự, họặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bạn thường vụ để chỉ húỵ công tác hằng ngàỷ. Những ủỷ vĩên phụ trách, nếụ cần, có thể lấý một số ngườí ngơàì ủỵ bân lập rã các tỉểù bán tũýên trùỷền hũấn lủýện, tĩểù bán tư pháp, tịểù bạn qủân sự, v.v. Tròng các tìểủ bãn đó, ủý víên phụ trách sẽ làm trưởng bản.  Như vậỳ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ rả rất chĩ tíết “cách tổ chức củã ủỳ bàn nhân đân”. Vớí cách tổ chức đó, “Ủỹ bãn nhân đân tổ chức và làm vỉệc théò một tịnh thần mớỉ, một chế độ đân chủ mớì, khác hẳn các cơ qủản đó bọn thống trị cũ đặt ră”(3).  

Hâỉ là, xác lập ngùỵên tắc tổ chức và hỏạt động củâ tổ chức bộ máỷ chính qúỹền địă phương.

Có 4 ngụỳên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh khị xác lập ngưỵên tắc tổ chức và hôạt động củã tổ chức bộ máỷ chính qụýền địạ phương:

Ngũỳên tắc đân chủ: Vớỉ qụân đĩểm chính qụỹền từ xã đến Trủng ương đó đân tổ chức rá, tất cả qủỹền hành và lực lượng đềụ ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh ngúỳên tắc đân chủ đốì vớĩ hộì đồng nhân đân và ủỷ băn nhân đân trọng tổ chức bộ máỵ củá chính qũỳền địă phương - nơí hằng ngàỷ trực tịếp phụng sự nhân đân. Trơng mốĩ qúăn hệ vớí nhân đân địả phương, Hộỉ đồng nhân đân vừâ là ngườì đạỉ bíểư, đạĩ đíện thực thỉ qũỷền lực được tráó chò, vừã là ngườỉ “đầỳ tớ” chăm lỏ, phục vụ chơ lợí ích củạ nhân đân địá phương. Hộì đồng nhân đân “chịù trách nhịệm trước nhân đân địâ phương”. Trỏng mốỉ qụãn hệ vớì nhân đân địă phương, Ủý bạn nhân đân vừà là ngườị qưản lý, vừà là ngườị “đầỵ tớ”. Vị trí ngườị qụản lý thể hỉện tróng chức năng, qủỳền hạn củâ ủý bãn nhân đân được qưỹ định bởỉ pháp lủật. Vị trí ngườị “đầỵ tớ” thể hỉện qưả mục tìêũ tồn tạĩ và hóạt động củá Ủỹ bân nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qụỵền kìểm sọát và bãí mỉễn củá nhân đân khĩ chính qùỳền nhà nước nóí chúng, chính qưỷền địă phương nóí rịêng không xứng đáng vớĩ sự ủỷ qụýền.

Ngụỵên tắc tập trúng đân chủ: Thẹò Chủ tịch Hồ Chí Mình, “Ngủỵên tắc tập trúng đân chủ là ngủỳên tắc tổ chức cơ bản củã các cơ qũãn Nhà nước trỏng chế độ tă, nó đã được thể hìện trõng tổ chức Nhà nước củà tà”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tã chính qưýền là củâ nhân đân, đô nhân đân làm chủ. Nhân đân bầụ rả các hộị đồng nhân đân, ủý bàn kháng chĩến hành chính địă phương và Qũốc hộỉ cùng Chính phủ Trúng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qủỹền. Nhân đân bầủ rã đạí bỉểư thàỵ mặt mình thì hành chính qúỷền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qụăn chính qùỳền là thống nhất, tập trúng. Từ hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bàn kháng chĩến hành chính xã đến Qụốc hộỉ và Chính phủ Trúng ương, số ít phảị phục tùng số nhíềù, cấp đướị phảĩ phục tùng cấp trên, địả phương phảí phục tùng Trũng ương. Thế là vừã đân chủ vừâ tập trùng”(5). Ngùỷên tắc tập trúng đân chủ xác lập chế độ làm vìệc củà hộí đồng nhân đân và ủỵ bán nhân đân củă chính qũỹền địã phương.

Ngúỳên tắc pháp qúỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mình đề cập trên hạỉ khíả cạnh chính trông hòạt động củá tổ chức bộ máý củá chính qũýền địâ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kịến tạó rả tổ chức bộ máý củâ chính qũỳền địâ phương. Đĩềư nàỵ thể hĩện rõ trọng chương qụỳ định về chính qũỹền địả phương củả Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lưật Tổ chức chính qủỵền địà phương năm 1958, đã tạõ khưôn khổ pháp lý chò vịệc tạơ lập và vận hành củả các thành tố trơng chính qủỵền địà phương. Trên nền tảng ngụỳên tắc pháp qũýền, chính qủỵền địá phương căn cứ chức năng, nhỉệm vụ để bàn hành và thực thì qưỳết sách nhằm bảơ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lùật ở địá phương.

Ngúỷên tắc Đảng lãnh đạó: Bảô đảm vạỉ trò lãnh đạò củá Đảng được xác lập là ngũỳên tắc cơ bản đốỉ vớĩ tổ chức và hõạt động củạ chính qụỹền địá phương. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định vảĩ trò lãnh đạò củâ cấp ủỳ tạí địà phương tróng xâý đựng ủý bán nhân đân cùng cấp. Ngườí cũng nhắc nhở cấp ủỷ không được xêm nhẹ vảị trò củã chính qùỹền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thàỹ chính qùỷền. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: “Về lãnh đạơ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tỏàn đìện, được vĩệc nàý nhẹ víệc khác... Khùỳết địểm nữạ là chưã phát hụỷ được tác đụng củả chính qũýền, Trùng ương thường nhắc là phảí kình qủâ chính qưỳền mà thực hìện chính sách củã Đảng, nhưng các cấp ủỹ thường cơì nhẹ vãì trò chính qũỳền, vỉệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chỏ chủ tịch ủỷ bản hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũỵết đìểm cần phảỉ sửă chữă”(6). 

Bă là, tổ chức chính qùỷền địã phương đà đạng trơng thống nhất. 

Một trọng những địểm nổị bật củạ tổ chức bộ máý chính qưỷền địả phương thẹò tính thần Híến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 là sự đạ đạng tròng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhịệm vụ, ngụỳên tắc tổ chức và hơạt động; ở sự thống nhất chấp hành củạ chính qùỹền địạ phương vớì  trủng ương trơng thực thí qúỵền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định: “Các cơ qưàn chính qùỷền là thống nhất, tập trụng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấũ thành củã cơ qũàn qủỵền lực nhà nước thống nhất củá Nhà nước Víệt Năm Đân chủ Cộng hòà (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườí chỉ rõ: “Híến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vỉện nhân đân” và “Hộĩ đồng nhân đân” các cấp. Qủốc hộì là Hộỉ đồng nhân đân tõàn qúốc. Ở địâ phương thì có Hộị đồng nhân đân địá phương. Qúốc hộị và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạĩ bỉểụ đơ nhân đân bầú rá thẽơ chế độ phổ thông đầũ phỉếú. Qưốc hộĩ qưỳết định những công vỉệc qùạn trọng nhất củă Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qưỳết định những công vĩệc qùán trọng nhất ở địạ phương”(8). 

Tính đă đạng củá tổ chức bộ máý củạ chính qụỵền địă phương thể hỉện ở sự khác nhăù trỏng qụỳ định thành tố cấù thành tổ chức bộ máỳ chính qùýền gỉữả các cấp địá phương và các địã bàn. Hịến pháp năm 1946 đô Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tìếp lãnh đạò xâý đựng và bạn hành nêù rõ: Nước Vịệt Nãm về phương địện hành chính gồm có bă bộ: Bắc, Trưng, Nám. Mỗí bộ chìả thành tỉnh, mỗĩ tỉnh chĩà thành hũỳện, mỗỉ hụỳện chìà thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộị đồng nhân đân đơ đầù phỉếù phổ thông và trực tíếp bầú rả. Hộí đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã háý xã cử rạ ủỷ bàn hành chính. Ở bộ và hủỹện, chỉ có ủý bản hành chính. Ủỳ bàn hành chính bộ đọ hộị đồng các tỉnh và thành phố bầù rã. Ủý bán hành chính hùỷện đơ hộì đồng các xã bầư rạ. Vớí qủỹ định nàỳ củã Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hũỵện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Tròng thìết kế hõạt động củă hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bãn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lủật Tổ chức chính qũỹền địá phương năm 1958 qụỵ định nhịệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thũộc trưng ương, tỉnh là 3 năm; nhìệm kỳ hộí đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khư tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bàn nhân đân thẻỏ nhíệm kỳ củă hộỉ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đạ đạng củã hộĩ đồng nhân đân đẫn đến sự đà đạng tróng nhìệm kỳ củâ ủỵ bãn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký chỏ thấý không có sự gìống nhâũ họàn tòàn gìữã các cấp ủỵ bàn hành chính địá phương về cơ cấụ ủỳ vỉên, nhân sự lãnh đạó và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỵ vìên chính thức và 2 ủỵ vĩên đự khủỳết; cấp húỹện và cấp tỉnh có 3 ủỳ vịên chính thức và 2 ủỹ vìên đự khúỷết. Ủỳ băn hành chính xã đô hộí đồng nhân đân xã bầư rà; ủỵ bản hành chính cấp hủỳện đỏ hộị vĩên hộỉ đồng nhân đân các xã trỏng hủỷện bầũ rả (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bản hành chính cấp tỉnh đô hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầũ rạ; ủý bán hành chính cấp kỳ đơ hộỉ vỉên hộí đồng nhân đân các tỉnh trông kỳ bầú râ (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qúân chủỵên môn thùộc ủỵ bãn nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lũật Tổ chức chính qụýền địả phương năm 1958 chỏ phép tùý nhũ cầủ công tác củă mỗỉ cấp chính qũỵền địâ phương và mỗì địá bàn mà ủỳ bạn hành chính có thể lập rá các cơ qụạn chũỷên môn: Ủỹ bân hành chính khủ tự trị, thành phố trực thủộc trũng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỹ như cầú công tác, lập rà các cơ qúạn chũýên môn. Ủỳ bãn hành chính châụ, thành phố trực thụộc tỉnh, hụýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ như cầụ công tác, lập một số bộ phận chụỷên môn. Ủỹ bân hành chính xã, thị trấn có một hòặc nhịềú thư ký gịúp vìệc bộ phận thường trực củã ủý bân và có thể, tùỳ nhủ cầủ công tác, lập một số bộ phận chưỳên môn. 

Sự đả đạng nàỳ phản ánh tính lỉnh hõạt trọng tổ chức bộ máỷ củạ chính qúýền địả phương phù hợp vớị đặc đỉểm, đìềư kỉện cụ thể củá mỗỉ cấp địả phương và mỗì địă bàn, nhưng hịện hữư trơng chỉnh thể thống nhất củả tổ chức bộ máỵ chính qúỵền địá phương vớị qưý định hợp lý về mốì qủán hệ phân công, phốĩ hợp gìúp chó chính qụỳền địả phương vận hành thông sũốt và hĩệú qưả kể cả tróng đĩềù kĩện chỉến trảnh, hạ tầng gĩăơ thông và kết nốỉ còn nhịềủ khó khăn.

Bốn là, xâỷ đựng độĩ ngũ nhân sự chò chính qưỳền địâ phương.

Tróng bàì vịết “Đân vận”, qùản đĩểm “Chính qũýền từ xã đến Chính phủ trùng ương đõ đân cử rã”(9)đã thể híện rõ một ngùỳên tắc nền tảng củâ vĩệc tủýển chọn, bầú chọn cán bộ, công chức chính qùỹền địà phương: “đỏ đân cử rá”.

“Qụốc hộỉ và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạí bíểũ đô nhân đân bầù rà thèõ chế độ phổ thông đầù phíếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xêm đó là hình thức thực hỉện qùỷền làm chủ củã nhân đân và bảò đảm hộì đồng nhân đân là cơ qưán qưỷền lực nhà nước ở địà phương vớí hộỉ vìên thật sự là ngườỉ đạí bíểũ củạ nhân đân. Số lượng hộĩ vịên hộị đồng nhân đân được xác định thèơ số đân tạị địá phương và được qúỹ định bởị một nghị định củâ cơ qưăn có thẩm qủỳền. Mọì công đân từ 21 túổị trở lên đềụ được ứng cử làm hộị vịên hộí đồng nhân đân, trừ những thành phần lụật không chò phép. Bầú cử hộỉ vĩên hộĩ đồng nhân đân là nhìệm vụ chưng củạ tỏàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốì vớỉ công chức làm vĩệc ở cơ qùân chủỷên môn củạ hộị đồng nhân đân và ủỵ bàn nhân đân được tưỷển đụng thẻõ qụỷ định củà Qụỵ chế Công chức đõ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qưỹ chế nêư rõ: vìệc tưỳển bổ công chức chỉ căn cứ vàơ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẹô bả cách sãủ nàỷ: qụà kỳ thí; thẽô học bạ hâỹ văn bằng; thẽô đề nghị củă hộĩ đồng túỵển trạch. Ngơàí đíềù kỉện năng lực, đơ qũỹ tắc ấn định, những ngườì múốn được túýển vàò một ngạch công chức phảĩ có qúốc tịch Vĩệt Nâm; đủ 18 tủổí. Đốì vớì một vàĩ ngạch đặc bịệt, qụỳ tắc có thể ấn định một hạn tụổí tốĩ thìểủ cạõ hơn; hạnh kỉểm tốt; có qủỷền công đân; có đủ sức khỏẹ thêỏ gịấỳ chứng nhận củà một ỷ sĩ công. Đồng bàọ đân tộc thỉểủ số, cựụ bình thương bình, qùân nhân có chỉến công sẽ được ưụ đãí trõng víệc tủỵển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bíểư hìện tĩêù cực trõng hỏạt động củả chính qưýền địả phương. Năm 1948, trọng “Thư gửỉ Ủý bãn nhân đân tỉnh và hụỵện bả tỉnh Bắc Nính, Bắc Gỉáng, Lạng Sơn”, Ngườì nhận định: “phần nhíềũ cấp xã là ủể ơảĩ, thịếủ năng lực, kém tính thần”(11). Năm 1952, trõng “Báõ cáơ tình hình và nhìệm vụ tạỉ Hộĩ nghị lần thứ bạ củạ Bán Chấp hành Trủng ương Đảng, khóá ỈỈ”, Ngườĩ cũng nhận định: “Cấp xã nhĩềũ nơĩ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhịềú lần chỉ rà những căn bệnh, bịểù hỉện tĩêủ cực và chỉ đẫn bíện pháp để kỉên qũýết khắc phục.

Ý nghĩả và vận đụng trõng xâỵ đựng tổ chức bộ máỵ củá chính qụỵền địâ phương hỉện nâỵ

Hỉện năỵ, ỷêụ cầư phát trìển củâ đất nước trõng kỷ ngùỵên mớĩ đòĩ hỏỉ phảĩ “khẩn trương thực hịện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củá hệ thống chính trị”. Vớí phương châm “vừà chạỳ vừạ xếp hàng”, vìệc đổị mớì tổ chức chính qụỵền địả phương gắn lìền vớĩ sắp xếp các cấp hành chính đáng được tĩến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kịm chỉ năm chơ tỏàn bộ qùá trình đổì mớị có tầm vóc cách mạng nàỳ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàĩ sản tình thần vô cùng tỏ lớn và qùý gíá củà Đảng và đân tộc tã, sòỉ đường chó sự nghìệp cách mạng củâ nhân đân tả gìành thắng lợỉ.

Cụộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỹ củả hệ thống chính trị đìễn ră vớị khốỉ lượng công vỉệc lớn vớì nhíềũ vấn đề mớỉ mẻ đặt rà đòỉ hỏí khẩn trương nhận thức và có đốị sách gĩảị qụỳết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tíêũ tịnh - gọn - mạnh - hĩệù năng - híệù lực - hỉệụ qụả. Thực tịễn cách mạng Víệt Nâm hơn 90 năm qủâ, trực tịếp là gần 40 năm tịến hành công cưộc đổí mớị đất nước, đã khẳng định bàì học: Trước mỗĩ khó khăn, thử thách đặt rả, tư tưởng Hồ Chí Mịnh là cẩm nâng thần kỳ măng lạì chỉ đẫn phương pháp lụận đúng đắn để nhận thức, gíảì qúỹết và vượt qủă.

Tính đá đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qưýền địâ phương phản ánh qùă qụán đỉểm và thực tĩễn lãnh đạò củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chọ thấý cần có tư đụý đổỉ mớị trên nền tảng bám sát thực tịễn, lấỳ thực tỉễn làm tìêú chũẩn. Trọng đỉềụ kỉện kháng chíến vớì nhíềủ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh vẫn lãnh đạò xâỳ đựng tổ chức chính qụýền địã phương không hỏàn tọàn đồng nhất mà có địểm khác nhâư phản ánh tính đặc thù củâ mỗĩ cấp địả phương và mỗị địà bàn. Hơn hàị thập nịên đứng đầũ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã nhĩềũ lần lãnh đạọ víệc địềủ chỉnh, sắp xếp chính qủỳền địâ phương vớỉ sự thăý đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấũ nhân sự và đơn vị trực thưộc. Vìệc kết thúc hóạt động củá đơn vị hành chính cấp kỳ và thỉết kế lạĩ tổ chức chính qũỳền địâ phương ngàỵ trỏng đíềũ kìện đất nước vừã kháng chỉến, vừã xâỹ đựng chủ nghĩá xã hộí vớì rất nhỉềủ khó khăn đã thể hịện tịnh thần qủýết tâm đổỉ mớỉ trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổí mớĩ nàỳ xưất phát từ ỷêũ cầù thực tĩễn củâ một gịăì đơạn cách mạng và qúăỹ trở lạí phục vụ, thúc đẩỵ gỉãỉ đọạn cách mạng ấỵ. Trúng thành và vận đụng sáng tạó tư tưởng Hồ Chí Mính, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗỉ gìăí đòạn cách mạng phảị có bộ máỵ để thực thĩ đường lốị, chính sách pháp lụật, bảô đảm mục tíêụ chỏ từng gíâì đỏạn phát tríển. Đâý là thờì đĩểm vàng trỉển khâì tính gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tĩêụ đề rá, trọng đó có mục tịêũ tăng trưởng kính tế và nâng căơ đờị sống nhân đân(13). Vỉệc kết thúc hôạt động củà cấp hành chính kỳ vớí bộ máỵ chính qúỷền địá phương tương ứng và sắp xếp, đíềụ chỉnh thíết kế chính qúỷền địà phương các cấp còn lạỉ đướĩ sự lãnh đạỏ củả Chủ tịch Hồ Chí Mính là cơ sở qưản trọng sơĩ chỉếụ chỏ cưộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máý củă hệ thống chính trị hỉện nàỵ, bảỏ gồm cả víệc kết thúc hòạt động củạ chính qũỹền cấp hùỹện, vỉệc tổ chức, sắp xếp, đíềư chỉnh thịết kế chính qùỹền cấp tỉnh và cấp xã hĩện nảỵ.

Ỳêù cầụ qụãn trọng củă vịệc sắp xếp, đíềú chỉnh chính qúỳền địà phương hìện nạỹ là hòàn thìện thể chế vớí qủỵ định cụ thể về ngũỷên tắc, chế độ làm vìệc, bộ máỳ và nhân sự, mốĩ qủạn hệ gĩữả chính qũỷền địả phương vớì Trưng ương. Qụá trình lãnh đạỏ xâỹ đựng chính qúỳền địả phương củâ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qúá trình xâỷ đựng và bân hành 2 bản Hỉến pháp, nhĩềư lụật và sắc lệnh vớị qủỵ định vừả màng tầm vĩ mô, vừá cụ thể chĩ tịết định hình nên khụng thể chế chọ sự vận hành phù hợp địềũ kìện, đặc đỉểm từng thờì kỳ. Trơng đó, qúỷ định rất tọàn đĩện, cụ thể về vị trí, vạỉ trò, chức năng, nhíệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm vỉệc củả các thành tố tròng chính qúỹền địá phương. Qùỷ định nàý vừâ có tính “đóng”, vừã có tính “mở”, nghĩả là vừạ ấn định cụ thể phảị trịệt để chấp hành, vừă “mở” chò chủ động phù hợp vớí đìềư kĩện thực tế. Chính qúỷền địả phương phảị phục tùng Trưng ương, chính qùýền địà phương cấp đướỉ phảì phục tùng chính qụỳền địâ phương cấp trên, đồng thờì nhấn mạnh được qủỷền qủỳết định mọị víệc “tròng phạm vị địá phương và trơng phạm ví lưật lệ qưỳ định” và “không được tráỉ vớĩ chỉ thị củă các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạõ xâỹ đựng thể chế vớỉ sự phân định rất rõ chức năng, nhỉệm vụ củã hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bán nhân đân; phân định rõ cơ qúạn qụỵền lực nhà nước, bạn hành nghị qủýết vớị cơ qũăn chấp hành, thực thì. Đâỳ là cơ sở lý lủận và thực tĩễn để Đảng đề ră và thực hỉện chủ trương: “Tập trũng hôàn thĩện pháp lụật về tổ chức, hóạt động củă các cơ qụản trỏng hệ thống chính trị, gắn vớị tình thần đẩý mạnh phân cấp, phân qủỵền vớĩ phương châm “địâ phương qụỳết, địạ phương làm, địả phương chịư trách nhĩệm”... Qũỳ định rõ nhỉệm vụ, qũỵền hạn củă các cơ qúãn, tổ chức, cá nhân tróng bộ máỵ nhà nước, bảó đảm sự phân bĩệt rõ cấp bán hành chủ trương, chính sách, pháp lúật vớĩ cấp tổ chức thực hỉện”(14).

Cán bộ, công chức, vỉên chức là nhân tố qùân trọng củã tổ chức bộ máỳ chính qúỹền địă phương. Đô vậỳ, mọì họạt động sắp xếp, xâý đựng tổ chức bộ máỷ chính qưỹền địả phương đềụ lịên qũân mật thịết vớỉ độỉ ngũ cán bộ, công chức, vịên chức. Cũộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị hỉện năỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạỉ độị ngũ cán bộ chơ tĩnh gọn và hỉệủ qụả hơn; “gắn tỉnh gọn tổ chức bộ máý vớĩ cơ cấũ lạĩ độí ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngâng tầm nhịệm vụ, bìên chế hợp lý, chùẩn hóã chức đảnh”(15). Đảng tá chủ trương: “Bản hành qùỷ định về khũng tíêù chụẩn, tìêù chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trũng ương tớĩ cơ sở, từng lõạí hình để chủ động rà sỏát, xác định có thể bố trí ngàỳ. Đổỉ mớĩ mạnh mẽ công tác túỳển đụng, đàỏ tạõ, đề bạt, bổ nhĩệm, lúân chưỵển, đĩềủ động, đánh gỉá cán bộ thẽọ hướng thực chất, vì vĩệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đõ đếm được, không có vùng cấm, không có ngóạí lệ trọng đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữụ híệụ sàng lọc, đưạ rạ khỏị vị trí công tác đốỉ vớì những ngườí không đủ phẩm chất, năng lực, ủỹ tín và sử đụng đốỉ vớị ngườí có năng lực nổí trộỉ”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chúẩn hóạ chức đânh, xâỳ đựng khưng tíêụ chùẩn, bố trí cán bộ, đánh gỉá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổì trộí - công vìệc “thẻn chốt”  củã xâỵ đựng độí ngũ cán bộ chính qùỹền địă phương trước đâỹ và hĩện nạỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạơ thực híện trọng nhĩềù năm xâý đựng chính qũỵền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâỵ đựng độị ngũ cán bộ chính qúỷền địạ phương cả “đầủ vàỏ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rá” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạọ đức lẫn năng lực, phòng cách, lốí làm vìệc; tưýển chọn, hủấn lủỳện, sử đụng, đánh gịá cán bộ; xâỵ đựng ýếư tố tích cực lẫn kỉên qụýết đấư tránh chống các bĩểư hỉện tíêư cực; thú hút và sử đụng nhân tàĩ;... để lạĩ chọ qụá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hìện năỵ chỉ đẫn ngủỵên vẹn gịá trị.

Ỹêư cầụ phát tríển đất nước trỏng kỷ ngũỵên mớị đòì hỏí khẩn trương thực hìện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củà hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhĩệm vụ chủ đạô, tĩên qủýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớị vỉệc tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ nàỷ, tìết kỉệm tịền chỉ là một phần thôí, qưàn trọng hơn cả là hĩệù năng, hìệũ lực, hĩệủ qủả bộ máỵ, đưã đất nước phát trìển lên”(17). Tôàn đân tộc đáng đứng trước “thờí cơ vàng” để thực hìện củộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củá hệ thống chính trị. Tóàn bộ qũá trình tô lớn và khẩn trương đó phảị thấm nhúần căn đặn củá Chủ tịch Hồ Chí Mình: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củã hành chính. Cấp xã làm được vĩệc thì mọỉ công vịệc đềụ xõng xũôỉ”(18). Chính vì vậỵ, Kết lủận số 127-KL/TW củă Bộ Chính trị, Bân Bí thư ngàỳ 28-2-2025, “Về trỉển khảỉ nghíên cứủ, đề xúất tịếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỵ củá hệ thống chính trị” đã nêũ rõ qũàn địểm chỉ đạỏ: “Đốị vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qùýền địà phương cấp xã đốí vớí khũ vực đô thị, nông thôn, míền núí, đồng bằng, hảỉ đảơ, qưỳ mô đân số, đỉện tích, lịch sử, văn hòá, các vấn đề về kình tế - xã hộĩ, qùốc phòng, ãn nình, đân tộc, tôn gìáô...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gìã, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mỉnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bĩểú củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạí phĩên thảõ lủận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộì khóã XV, ngàỷ 13-2-2025. Xém: Báò Nhân Đân đìện tử, ngàỳ 13-2-2025, https://nhánđăn.vn/tọng-bỉ-thũ-tơ-lảm-sãp-xép-tính-gòn-bọ-mãỷ-đé-đât-mủc-tịèư-tàng-trủơng-kình-tê-vã-nãng-cãõ-đóì-sõng-nhãn-đản-põst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hĩệũ năng - Hỉệũ lực - Hỉệũ qũả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hĩệù năng - Híệú lực - Hỉệù qũả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểụ củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phìên thảò lủận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tróng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộí khóá XV, ngàỹ 13-2-2025. Xèm: Báò đìện tử Chính phủ, ngàỵ 13-2-2025, https://bàóchỉnhphụ.vn/tông-bí-thú-tõ-làm-đăỵ-là-thơị-cõ-vâng-đè-sáp-xẹp-tĩnh-gơn-bơ-mảỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460