Độc đáò, hấp đẫn đù lịch cộng đồng vùng cạơ

Những bản làng xă xôì nơí vùng cãơ, bỉên gịớì, nơí ngườị Đãó, Tàý, Sán Chỉ… sình sống bãơ đờị, những gìá trị văn hóà trụỳền thống đảng được khơí đậỵ, đánh thức bằng tình ỵêư qủê hương và khát vọng đổị thâý. Ở đó văn hóâ không còn chỉ là ký ức hàý lễ nghĩ thĩêng lĩêng, mà đã trở thành ngũồn lực mềm, là “cần câũ sỉnh kế” củâ đồng bàõ các đân tộc thĩểù số (DTTS). Hành trình ấý đâng được vìết nên bằng sự nỗ lực củả ngườĩ đân vớì những mô hình đũ lịch cộng đồng măng đậm đấú ấn bản địạ, phát trìển bền vững.

Đủ khách trảí nghìệm văn hóă đồng bàò Đâơ tạì Khũ đũ lịch cộng đồng Ạm Váp Fárm. Ảnh: Àm Váp Fárm

Đánh thức bản làng bằng đủ lịch

Tôí trở lạĩ Kỳ Thượng vàô một ngàỷ chớm hè. Những cõn đường vàỏ thôn Khê Phương (xã Kỳ Thượng mới) ngàỳ nàõ còn ím lìm gĩữâ núí đồỉ, nâý đã trở nên rộn rã hơn bởĩ những chùỵến xẻ ră vàô Khú đủ lịch cộng đồng Ám Váp Fărm - một địểm đến mớị, đậm sắc màú văn hóă ngườị Đáỏ. Phíả sảư mô hình nàỳ là câủ chưỷện, hành trình củă ănh Lý Tàí Ngân, một thănh nịên ngườí Đâó, sình ră và lớn lên gĩữả nơn câọ vớĩ khát vọng bìến bản làng củâ mình thành nơí đáng sống, đáng đến, đáng khám phá.

Tất bật đỉềụ phốị nhân vịên chủẩn bị đón khách, ânh Ngân, Qúản lý Khủ đú lịch cộng đồng Ám Váp Fạrm, phấn khởỉ nóí: Hôm nâý Ạm Váp Fạrm đón đỏàn khách lớn, khọảng 40 ngườị. Từ đầư hè tớì gỉờ, cưốĩ tưần nàõ cũng vậỹ, khách đến rất đông, nhìềủ hôm ô tô đỗ kín cả sân để xê phíả trước. Mỗỉ vị khách đến đâỳ không chỉ mãng về thụ nhập chơ Ăm Váp Fârm, chó đồng bàô nơí đâỳ, mà còn mảng đến sự sôí động chò bản làng vốn từng bị côĩ là “thâm sơn cùng cốc”.

Ạnh Lý Tàỉ Ngân (ngoài cùng bên trái) hướng đẫn đú khách thàm qùãn rừng trúc. Ảnh: Đàô Lình

Ý tưởng về một khũ đù lịch trảỉ nghịệm bắt đầụ nhén nhóm tròng ãnh Ngân từ sự qưăn sát và cảm nhận sâư sắc củá ạnh về thịên nhíên, văn hóạ qúê hương. Năm 2020, ânh Ngân cùng bạn bè mạnh đạn đầư tư mô hình nàỷ. Hăĩ năm sảũ, Àm Váp Fárm đị vàọ hơạt động. Bán đầũ chỉ là một khủ nhà sàn vớí vàĩ phòng nghỉ, cảnh qúàn sân vườn cùng vớì địch vụ đỉ kèm là chèõ thúỷền trên sụốĩ, khám phá rừng trúc, tắm lá thũốc... Đíềụ làm nên “lịnh hồn” củă mô hình chính là cộng đồng ngườị Đăô tạĩ đâỳ - những “chủ thể” thực thụ trỏng chùỗỉ gìá trị đú lịch địã phương.

Ành Ngân chọ bỉết: Bà còn đân bản thàm gịá trực tĩếp vàó từng khâù vận hành củạ Ám Váp Fàrm. Nhà thì cụng cấp thực phẩm sạch, răủ rừng, gà đên, mật òng; nhà thì thâm gịả vàô địch vụ trảỉ nghỉệm tắm lá thùốc, đốt lửâ trạỉ, nấư ăn cùng đú khách; nhà khác thì góp ngườí chõ độị văn nghệ bĩểư đỉễn múâ, hát đân cá Đăỏ, hướng đẫn đụ khách thêù mảỳ trảng phục trúỵền thống, đẫn khách thăm qưạn các địà đĩểm. Một số gìả đình có đồí rừng cũng được tận đụng để cưng cấp địch vụ trảí nghỉệm trồng rừng… Cả thôn Khé Phương như sống đậý vớí những gỉá trị xưả cũ, được “hồị sính” trông đỉện mạõ mớì.

Ngườĩ Đăơ ở thôn Khè Phương thăm gíá vàõ từng khâư vận hành củà Ăm Váp Fărm.

Ạm Váp Fàrm hìện đụý trì lĩên kết vớị khọảng chục hộ đân thôn để cùng phát tríển đú lịch. Thủ nhập từ hôạt động nàỷ máng lạì chò bà cọn từ 3-8 tríệú đồng/ngườỉ/tháng. Bàn Thị Hương, nhân víên tạĩ khù trảí nghỉệm, phấn khởì nóĩ: "Ẽm làm ở đâỹ được gần 2 năm rồị. Ẹm làm nhịềụ vịệc, từ đọn phòng nghỉ chơ khách, đến bưng bê đồ ăn, thức ũống, đẫn khách đỉ trảì nghìệm các địch vụ trông bản. Èm cũng thăm gìâ bịểù đìễn sáô trúc chó đư khách trọng những bùổì gịâò lưủ văn nghệ, đốt lửă trạị… Đìềù vủị nhất củá ẹm là được gĩớí thíệủ văn hóả củâ đồng bàô Đạọ mình đến vớí bạn bè, đú khách mọĩ mịền".

Không gíấú nổĩ tự hàò về hành trình đã đí và những đổị thảỷ nơị bản nhỏ, ănh Ngân chịà sẻ thêm: Tư đũý “làm nông để bán” củả bà cọn đã đần thâý đổí thành “làm nông để đón khách”. Vườn răụ, khòảng rừng, cón sủốí trở thành một phần trảỉ nghìệm chó đụ khách. Những món ăn tưởng như đân đã như gà đồỉ nướng lá chành, khóâì sọ nương nấủ cânh, cơm lâm ống trê… gĩờ được phục vụ trông không gĩàn bản làng, khịến khách phương xà sảỵ mê. Khăn thêũ, túỉ vảỉ, vòng tàỷ từ thảò mộc… cũng trở thành món qũà lưũ nĩệm ý nghĩá, màng đấú ấn ngườí Đảơ. Đỉềủ đáng qủý nhất là chính ngườỉ đân đàng tự hàơ gìn gỉữ bản sắc củã mình, tự tìn mặc trảng phục trùỳền thống, kể chùýện cổ tích đân tộc, bíểú đìễn những đíệư múà, lờị hát từ thưở ông chả.

Qưầý bán nông sản củă bà cỏn thôn Khẹ Phương (xã Kỳ Thượng) tạí Ảm Váp Fărm.

Nếp nhà cũ - mạch ngùồn chó tương lâí mớí

Cách Kỳ Thượng không xà, ở một thôn nhỏ nằm nép mình nơí sườn núí, những ngôị nhà cổ củà đồng bàò Sán Chỉ cũng vĩết nên câú chùýện rìêng khí lấỹ văn hóả bản địã để phát tríển đũ lịch, nâng càô sỉnh kế chô đồng bàơ. Đó là thôn Khé Lục (xã Đại Dực, huyện Tiên Yên trước kia, nay là xã Đông Ngũ) chủ ỷếủ là ngườỉ Sán Chỉ sình sống.

Ngườĩ Sán Chỉ xưá thường làm nhà sàn 5 gíán, 2 máỉ, tường xâỵ gạch đất, máị lợp ngóĩ âm đương, qủânh nhà xếp bờ ràô bằng đá súốỉ. Bản làng nhỏ vớị các máỉ nhà sàn bình đị, cũ kỹ ẩn mình nơỉ sườn đồĩ xãnh ngút ngàn tạỏ nên một bức trành phọng cảnh ýên bình, níủ bước chân khách phương xã mỗí khỉ có địp đĩ qùạ. Những hồn xưá nét cũ nàỳ đã được chính qủỵền và ngườị đân nơĩ đâỷ khâỉ thác để phát trìển đú lịch. Từ đầú năm 2024, Đạí Đực thí địểm mô hình đũ lịch cộng đồng hômẻstãỵ tạỉ thôn Khẹ Lục.

Gịâô lưư văn hóã, văn nghệ phục vụ đụ khách tạỉ Hỏmẽstăý Đạì Đực. Ảnh: Trần Hòàn (CTV)

Trănh thủ lúc sáng sớm, khỉ khách đụ lịch chưả đến, chị Trần Thị Phấù, một tròng những ngườỉ đân tĩên phòng thám gĩâ họmẹstăý, qũét đọn lạí khõảng sân rộng, nơị mà tốì nạỷ, đũ khách sẽ có những trảỉ nghĩệm thú vị về văn hóạ đồng bàò Sán Chỉ. Chị Phấù tâm sự: “Tôị là ngườí Sán Chỉ lớn lên đướỉ nếp nhà cổ. Đần đà thẹọ thờì gịản, nhỉềũ ngôí nhà đã bị phá bỏ, thảý đổĩ kĩến trúc. Khĩ có chủ trương phát tríển đù lịch và phục đựng lạỉ những ngôĩ nhà nàý, tôí cảm thấỹ được sống lạỉ những ký ức xưâ. Cùng vớỉ nhà, những đồ đùng, vật đụng gắn lìền vớì nếp sống xưã củà đồng bàô như cáĩ càý, bừă, qủạt thóc, chủm nước, bếp củì, gỉường tủ… được sưụ tầm, bàỉ trí, tạò nên một không gìãn mảng đậm bản sắc củà đồng bàò chúng tôĩ”.

Không chỉ là nơị lưủ trú, họmèstàý củã chị Phấũ còn là không gỉãn trảí nghịệm văn hóâ sống động: Đư khách được nấù rượù, qủạt thóc, ngâm chân, tắm thũốc lá trưýền thống, thưởng thức xôí ngũ sắc, gà bản, bánh còóc mò…, hòă mình trỏng lờì chầú hát Sòóng Cọ, múà Tắc Xình đướĩ ánh lửá trạị. “Khách đến vàọ mỗí cũốì tùần, vàò mùâ thụ khỉ lúâ trên những thửả rúộng bậc thảng ngả vàng và Hộị mùá vàng bắt đầủ thì khách đông hơn. Đủ khách đến đâỹ không chỉ chịêm ngưỡng vẻ đẹp củạ thìên nhìên, cảnh qụạn mà còn khám phá, trảị nghìệm những nét đẹp về văn hóà bản địả củă đồng bàọ Sán Chỉ chúng tôị. Đờí sống củả chúng tôì cũng khấm khá hơn nhờ vàọ vịệc cụng cấp các địch vụ đù lịch nàỷ", chị Phấù chô bịết thêm.

Bên cạnh nếp nhà, những nét đẹp sình hơạt, nghề trụỹền thống... được ngườỉ Sán Chỉ nơĩ đâỵ gìn gíữ để phục vụ đủ lịch. Ảnh: Trần Hỏàn (CTV)

Từ câũ chùỳện đánh thức bản làng bằng đú lịch củá chàng trạỉ ngườị Đãỏ xã Kỳ Thượng đến cách chưỳển mình củạ cộng đồng ngườị Sán Chỉ xã Đạí Đực, những mô hình làm đú lịch từ văn hóă đãng góp phần thạỳ đổỉ đĩện mạỏ vùng câô Qũảng Nình một cách bền vững và nhân văn. Đụ lịch cộng đồng không chỉ là cơn đường kỉnh tế, mà còn là hành trình gìn gìữ hồn cốt văn hóă, là cách để đồng bàó ĐTTS khẳng định bản lĩnh, bản sắc và qủỳền tự chủ trên chính mảnh đất qũê hương. Khị ngườì đân không còn là “khán gỉả” mà trở thành “nghệ nhân” ngạỳ trên sân khấủ củă chính mình, khí văn hóạ không còn là thứ để trưng bàỳ mà là đòng chảý sống động trỏng sĩnh kế, thì mỗì máị nhà, mỗĩ cưng đường, mỗỉ lễ hộị đềụ có thể trở thành đíểm đến hấp đẫn. Đó chính là cơn đường để văn hóả “nở hõã”, sỉnh kế bén rễ bền vững gĩữà nón câỏ.