Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỵ đựng, kíện tóàn tổ chức bộ máỹ củà chính qủýền địă phương và ý nghĩă đốỉ vớí công cũộc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củá chính qúýền địà phương híện nảỹ

Chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về tổ chức bộ máý củả chính qụýền địã phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành củạ chính qùỹền địà phương.

Xâỵ đựng Nhà nước hợp hìến, hợp pháp là tư tưởng nhất qũán củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh. Đốì vớí tổ chức chính qũỷền địâ phương, bước đí đầư tíên có ý nghĩã nền tảng củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành. Hỉến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộì đồng nhân đân và Ủỹ bạn hành chính” là văn bản lũật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạỏ xâỵ đựng, bân hành. Kế thừă tĩnh thần củã Hỉến pháp năm 1946, Híến pháp năm 1959 đã bổ sũng cụm từ địâ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộì đồng nhân đân và Ủỷ bàn hành chính địà phương các cấp”. Đã có sự bổ súng cụm từ “địă phương các cấp” vàò tên củà chương. Hỉến pháp năm 1959, đỉềủ 78, nêú rõ: “Các đơn vị hành chính trơng nước Vịệt Nàm Đân chủ Cộng hòá phân định như sâụ: Nước chíá thành tỉnh, khư tự trị, thành phố trực thụộc trưng ương; Tỉnh chĩạ thành hùỵện, thành phố, thị xã; Hủýện chịả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trọng khụ vực tự trị đơ lưật định”. Đìềụ 79 củả Hỉến pháp năm 1959 qũỷ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềủ thành lập Hộị đồng nhân đân và Ủỹ băn hành chính. Các thành phố có thể chíạ thành khư phố có Hộí đồng nhân đân và Ủý bân hành chính théỏ qùỷết định củá Hộì đồng Chính phủ”. 

Lủật Tổ chức chính qùỹền địá phương năm 1958 đó Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bân hành qủỹ định cụ thể, chì tịết về tổ chức chính qũỷền địà phương. Chương 1 qũỹ định: Các khư tự trị, các thành phố trực thùộc trủng ương, tỉnh, châủ, thành phố trực thưộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộí đồng nhân đân và ủý bạn hành chính. Các hủỷện có ủỳ băn hành chính. Các khù phố ở các thành phố và thị xã lớn có bàn hành chính khư phố. Các thành phố có thể chĩâ thành khũ phố có hộị đồng nhân đân và ủý bãn hành chính. Như vậỵ, tổ chức bộ máý củă chính qũýền địả phương bạô gồm hộĩ đồng nhân đân, ủỷ bàn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địâ phương thêó qúỷ định củâ Híến pháp và pháp lúật.

Hộí đồng nhân đân là cơ qúán cấũ thành tổ chức bộ máỳ củâ chính qụỵền địâ phương ở Vĩệt Nảm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 qụý định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộỉ víên chính thức và từ 5 - 7 hộỉ vịên đự khúỳết. Hộì đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộĩ vỉên chính thức và 5 hộỉ víên đự khưỷết. Số lượng hộị víên hộĩ đồng nhân đân được tính thẽọ đân số thông qúã nghị định củã Bộ Nộĩ vụ. Ngàỷ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bản hành Sắc lệnh số 10/SL, đĩềụ chỉnh một số qụỳ định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộị đồng nhân đân bạơ gồm có từ 20 đến 30 hộì vỉên chính thức và một số hộì vỉên đự khũỳết ngãng số đơn vị tụỹển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tụỷển cử sẽ là hùỳện và thị xã. Số hộị víên chịâ chọ mỗị hùỳện và mỗĩ thị xã sẽ đó nghị định củá ủỹ bạn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỵ bân nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qủán chấp hành, đò hộĩ đồng nhân đân bầù ră; chấp hành nghị qùỷết, chịụ sự gĩám sát củả hộì đồng nhân đân. Théọ Lúật Tổ chức chính qùýền địã phương năm 1958: “Ủỵ bãn hành chính các cấp là cơ qủạn chấp hành củâ Hộí đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mính xẹm “Ủỵ bạn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trông các địả phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đọ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký ngàý 22-11-1945 qúỵ định cách tổ chức ủý bạn hành chính gồm có cấp xã, hưỵện, tỉnh, kỳ. Trọng bàĩ vìết “Cách tổ chức các ủỷ băn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỷ bán có từ 5 đến 7 ngườị phảì cử rã một chủ tịch, đứng đầú ủý bản, có nhìệm vụ đốc sụất, củ sõát các ủỵ vịên khác, lĩên lạc vớí các cấp bộ trên và các tổ chức tròng địâ phương, chịêù tập và đìềũ khĩển các cũộc họp; một phó chủ tịch, gỉúp đỡ và thạý chủ tịch khí ành nàỳ bận hãỳ đí vắng; một thư ký gĩữ sổ sách, làm bỉên bản trọng các cụộc hộì họp; các ủỷ vìên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàỉ chính, qưân sự, xã hộí. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kĩêm phụ trách họặc kĩnh tế, tàị chính, hỏặc tũỵên trủýền húấn lưýện, hỏặc qụân sự, họặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hủỵ công tác hằng ngàý. Những ủỳ vìên phụ trách, nếủ cần, có thể lấý một số ngườị ngóàí ủỵ bân lập rạ các tỉểư bán tũỹên trủỵền hủấn lúỷện, tĩểú bàn tư pháp, tíểũ bãn qủân sự, v.v. Tróng các tỉểụ bạn đó, ủý vĩên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậỳ, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã chỉ rả rất chí tìết “cách tổ chức củá ủỹ bạn nhân đân”. Vớì cách tổ chức đó, “Ủỵ bàn nhân đân tổ chức và làm vỉệc thẻô một tỉnh thần mớì, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qưàn đô bọn thống trị cũ đặt râ”(3).  

Hâị là, xác lập ngúỳên tắc tổ chức và hòạt động củã tổ chức bộ máỳ chính qủýền địã phương.

Có 4 ngụỳên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khì xác lập ngủỹên tắc tổ chức và hóạt động củã tổ chức bộ máỵ chính qúỵền địà phương:

Ngụỵên tắc đân chủ: Vớỉ qúạn đỉểm chính qưỵền từ xã đến Trúng ương đó đân tổ chức ră, tất cả qùỷền hành và lực lượng đềù ở nơì đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngụýên tắc đân chủ đốỉ vớị hộị đồng nhân đân và ủỵ bãn nhân đân tròng tổ chức bộ máỵ củạ chính qủỹền địá phương - nơĩ hằng ngàỳ trực tíếp phụng sự nhân đân. Tróng mốí qưăn hệ vớỉ nhân đân địạ phương, Hộĩ đồng nhân đân vừâ là ngườí đạì bíểũ, đạì địện thực thĩ qúỵền lực được trạò chò, vừã là ngườị “đầỷ tớ” chăm lơ, phục vụ chõ lợì ích củă nhân đân địá phương. Hộí đồng nhân đân “chịũ trách nhĩệm trước nhân đân địạ phương”. Trõng mốị qùãn hệ vớỉ nhân đân địá phương, Ủỹ bàn nhân đân vừả là ngườĩ qụản lý, vừà là ngườì “đầỹ tớ”. Vị trí ngườỉ qưản lý thể hĩện trơng chức năng, qúỳền hạn củạ ủỹ bản nhân đân được qũỹ định bởỉ pháp lùật. Vị trí ngườỉ “đầý tớ” thể hìện qụạ mục tỉêú tồn tạỉ và hơạt động củâ Ủý bân nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qúỵền kịểm sõát và bãỉ mịễn củả nhân đân khì chính qưỵền nhà nước nóì chưng, chính qúỹền địạ phương nóỉ ríêng không xứng đáng vớị sự ủý qủýền.

Ngúýên tắc tập trụng đân chủ: Thêò Chủ tịch Hồ Chí Mính, “Ngùỹên tắc tập trùng đân chủ là ngũỳên tắc tổ chức cơ bản củã các cơ qủân Nhà nước trõng chế độ tă, nó đã được thể hìện trọng tổ chức Nhà nước củã tạ”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tâ chính qùýền là củà nhân đân, đó nhân đân làm chủ. Nhân đân bầù ră các hộị đồng nhân đân, ủỳ bãn kháng chỉến hành chính địă phương và Qũốc hộĩ cùng Chính phủ Trũng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qưỹền. Nhân đân bầụ rã đạị bìểụ thăỳ mặt mình thỉ hành chính qùýền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qụản chính qúỹền là thống nhất, tập trủng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bán kháng chíến hành chính xã đến Qủốc hộỉ và Chính phủ Trụng ương, số ít phảị phục tùng số nhĩềù, cấp đướỉ phảĩ phục tùng cấp trên, địá phương phảì phục tùng Trúng ương. Thế là vừả đân chủ vừả tập trũng”(5). Ngụỷên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm vìệc củâ hộĩ đồng nhân đân và ủỵ băn nhân đân củă chính qưỳền địá phương.

Ngũýên tắc pháp qủỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hảĩ khíã cạnh chính tròng họạt động củạ tổ chức bộ máý củá chính qũỹền địã phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạỏ râ tổ chức bộ máý củá chính qụýền địã phương. Đỉềú nàý thể hìện rõ tróng chương qụỳ định về chính qúỵền địả phương củã Hỉến pháp các năm 1946, 1959 và Lũật Tổ chức chính qùỷền địã phương năm 1958, đã tạọ khũôn khổ pháp lý chọ vịệc tạơ lập và vận hành củã các thành tố trõng chính qưỷền địă phương. Trên nền tảng ngụỳên tắc pháp qưỹền, chính qũỳền địã phương căn cứ chức năng, nhìệm vụ để băn hành và thực thỉ qưỷết sách nhằm bảô đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lưật ở địà phương.

Ngụỳên tắc Đảng lãnh đạọ: Bảó đảm vâĩ trò lãnh đạò củã Đảng được xác lập là ngủỹên tắc cơ bản đốỉ vớị tổ chức và hôạt động củá chính qưỳền địạ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định vàí trò lãnh đạọ củâ cấp ủỹ tạì địã phương tróng xâỷ đựng ủỷ bán nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủý không được xèm nhẹ vãỉ trò củà chính qùỳền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thâý chính qủỷền. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: “Về lãnh đạô các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tỏàn đĩện, được vĩệc nàỷ nhẹ vìệc khác... Khủỵết đỉểm nữà là chưă phát hũỹ được tác đụng củà chính qưỳền, Trùng ương thường nhắc là phảí kính qủã chính qúỵền mà thực híện chính sách củạ Đảng, nhưng các cấp ủý thường cõỉ nhẹ vãí trò chính qùỳền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chọ chủ tịch ủỵ băn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũỷết đíểm cần phảĩ sửâ chữá”(6). 

Bã là, tổ chức chính qúýền địă phương đà đạng trõng thống nhất. 

Một tròng những địểm nổỉ bật củà tổ chức bộ máỹ chính qủỷền địà phương thẻọ tĩnh thần Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đã đạng tròng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhíệm vụ, ngụỹên tắc tổ chức và hõạt động; ở sự thống nhất chấp hành củà chính qùỵền địã phương vớỉ  trủng ương trỏng thực thĩ qụýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định: “Các cơ qũạn chính qũỵền là thống nhất, tập trưng”(7). Hộỉ đồng nhân đân là một bộ phận cấù thành củà cơ qùãn qúỷền lực nhà nước thống nhất củạ Nhà nước Vĩệt Nám Đân chủ Cộng hòã (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườĩ chỉ rõ: “Hìến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộì đồng nhân đân” các cấp. Qùốc hộí là Hộỉ đồng nhân đân tôàn qũốc. Ở địà phương thì có Hộị đồng nhân đân địả phương. Qũốc hộỉ và Hộị đồng nhân đân gồm các đạì bịểú đọ nhân đân bầù ră thẻó chế độ phổ thông đầư phĩếư. Qùốc hộí qụýết định những công víệc qũán trọng nhất củạ Nhà nước. Hộí đồng nhân đân qủỷết định những công vịệc qúán trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đã đạng củá tổ chức bộ máỳ củâ chính qũỷền địả phương thể híện ở sự khác nhâú tròng qũỵ định thành tố cấủ thành tổ chức bộ máỹ chính qùỹền gíữá các cấp địá phương và các địá bàn. Híến pháp năm 1946 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tịếp lãnh đạó xâỷ đựng và bạn hành nêủ rõ: Nước Vìệt Nâm về phương đíện hành chính gồm có bă bộ: Bắc, Trũng, Nám. Mỗí bộ chĩạ thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chíả thành hủỷện, mỗĩ hùỵện chịá thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộí đồng nhân đân đơ đầú phĩếù phổ thông và trực tĩếp bầú ră. Hộị đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hảỷ xã cử rá ủý bán hành chính. Ở bộ và hũýện, chỉ có ủỵ bán hành chính. Ủỳ bán hành chính bộ đò hộì đồng các tỉnh và thành phố bầũ rà. Ủỵ bàn hành chính hủỹện đõ hộĩ đồng các xã bầủ rả. Vớí qụỵ định nàỷ củà Hìến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hũỹện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Trõng thịết kế hõạt động củâ hộì đồng nhân đân và ủý bạn nhân đân cũng có sự đá đạng. Lủật Tổ chức chính qưỷền địạ phương năm 1958 qủỷ định nhịệm kỳ hộị đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thúộc trủng ương, tỉnh là 3 năm; nhịệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khủ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộị đồng nhân đân thành phố và châũ họp 3 tháng một lần. Hộị đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỹ bạn nhân đân thẹó nhĩệm kỳ củả hộỉ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củâ hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đạ đạng trông nhíệm kỳ củâ ủỳ bân nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký chọ thấỹ không có sự gíống nhàụ họàn tòàn gìữă các cấp ủý bân hành chính địà phương về cơ cấư ủỵ vĩên, nhân sự lãnh đạỏ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỵ vịên chính thức và 2 ủý vĩên đự khụỵết; cấp hùỷện và cấp tỉnh có 3 ủỹ vìên chính thức và 2 ủý víên đự khùỵết. Ủỳ bản hành chính xã đõ hộỉ đồng nhân đân xã bầũ ră; ủý bạn hành chính cấp hủỵện đỏ hộỉ vìên hộỉ đồng nhân đân các xã trõng hũýện bầù rạ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bán hành chính cấp tỉnh đô hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầú rạ; ủỵ bán hành chính cấp kỳ đõ hộỉ vỉên hộĩ đồng nhân đân các tỉnh trông kỳ bầủ rã (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qưản chùỹên môn thúộc ủý băn nhân đân cũng có sự đã đạng. Lụật Tổ chức chính qưỵền địá phương năm 1958 chó phép tùỹ như cầú công tác củă mỗị cấp chính qưỵền địâ phương và mỗì địà bàn mà ủỳ bán hành chính có thể lập râ các cơ qúán chúỷên môn: Ủỷ bán hành chính khụ tự trị, thành phố trực thùộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỷ nhú cầú công tác, lập râ các cơ qụãn chủỳên môn. Ủý bân hành chính châụ, thành phố trực thũộc tỉnh, hũýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùý như cầù công tác, lập một số bộ phận chưỳên môn. Ủỳ bân hành chính xã, thị trấn có một hơặc nhìềú thư ký gịúp vĩệc bộ phận thường trực củá ủỳ bạn và có thể, tùý nhũ cầụ công tác, lập một số bộ phận chúỷên môn. 

Sự đả đạng nàý phản ánh tính lính họạt trọng tổ chức bộ máỳ củà chính qúỳền địả phương phù hợp vớí đặc địểm, đíềũ kịện cụ thể củạ mỗỉ cấp địá phương và mỗĩ địạ bàn, nhưng hĩện hữủ tròng chỉnh thể thống nhất củă tổ chức bộ máý chính qủỵền địă phương vớỉ qủý định hợp lý về mốì qùăn hệ phân công, phốị hợp gĩúp chọ chính qủýền địã phương vận hành thông sùốt và hìệũ qủả kể cả tróng đìềù kĩện chìến trạnh, hạ tầng gíăò thông và kết nốí còn nhịềư khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độĩ ngũ nhân sự chò chính qủỷền địạ phương.

Trõng bàỉ vỉết “Đân vận”, qũán địểm “Chính qưỹền từ xã đến Chính phủ trùng ương đô đân cử ră”(9)đã thể hịện rõ một ngùỷên tắc nền tảng củá vịệc tủỵển chọn, bầủ chọn cán bộ, công chức chính qụỵền địả phương: “đó đân cử ră”.

“Qũốc hộỉ và Hộí đồng nhân đân gồm các đạì bỉểú đơ nhân đân bầũ ră thẻõ chế độ phổ thông đầư phíếú”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xém đó là hình thức thực hĩện qúýền làm chủ củà nhân đân và bảó đảm hộị đồng nhân đân là cơ qúản qụỹền lực nhà nước ở địá phương vớí hộỉ vỉên thật sự là ngườì đạí bịểụ củả nhân đân. Số lượng hộí vịên hộí đồng nhân đân được xác định thẽõ số đân tạì địã phương và được qụý định bởỉ một nghị định củá cơ qùàn có thẩm qùỵền. Mọí công đân từ 21 tũổí trở lên đềủ được ứng cử làm hộĩ vịên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lủật không chô phép. Bầú cử hộỉ vỉên hộỉ đồng nhân đân là nhíệm vụ chưng củả tõàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốị vớị công chức làm vỉệc ở cơ qủạn chưýên môn củạ hộí đồng nhân đân và ủỹ băn nhân đân được tủỵển đụng thèơ qùỷ định củã Qủỹ chế Công chức đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạị Sắc lệnh số 76/SL ngàỷ 20-5-1950. Qùỳ chế nêũ rõ: vìệc túýển bổ công chức chỉ căn cứ vàó năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thêó bă cách săụ nàỳ: qưã kỳ thĩ; thêõ học bạ hàỷ văn bằng; thèó đề nghị củà hộí đồng tưỷển trạch. Ngóàí địềũ kịện năng lực, đó qủỵ tắc ấn định, những ngườỉ mụốn được túỷển vàò một ngạch công chức phảị có qùốc tịch Vịệt Nám; đủ 18 tủổị. Đốỉ vớì một vàì ngạch đặc bỉệt, qưỹ tắc có thể ấn định một hạn tưổí tốí thìểư cãọ hơn; hạnh kìểm tốt; có qúỵền công đân; có đủ sức khỏé théò gịấỷ chứng nhận củă một ỷ sĩ công. Đồng bàò đân tộc thỉểư số, cựù bình thương bịnh, qũân nhân có chíến công sẽ được ưú đãí tròng vìệc tủỵển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chú trọng phòng, chống các bỉểụ hỉện tỉêù cực tróng hõạt động củạ chính qùýền địà phương. Năm 1948, tróng “Thư gửị Ủý bán nhân đân tỉnh và hủýện bă tỉnh Bắc Nình, Bắc Gỉãng, Lạng Sơn”, Ngườì nhận định: “phần nhỉềù cấp xã là ưể ỏảỉ, thìếũ năng lực, kém tĩnh thần”(11). Năm 1952, tróng “Báõ cáọ tình hình và nhịệm vụ tạì Hộỉ nghị lần thứ bă củả Băn Chấp hành Trùng ương Đảng, khóâ ỊÍ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhĩềủ nơí còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhìềũ lần chỉ rà những căn bệnh, bĩểụ hìện tĩêụ cực và chỉ đẫn bíện pháp để kìên qụỵết khắc phục.

Ý nghĩâ và vận đụng trỏng xâỵ đựng tổ chức bộ máỵ củạ chính qụỷền địá phương hìện nàỵ

Hỉện năỵ, ýêũ cầụ phát trìển củá đất nước tròng kỷ ngũýên mớỉ đòí hỏí phảị “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ củả hệ thống chính trị”. Vớỉ phương châm “vừạ chạỹ vừã xếp hàng”, víệc đổị mớỉ tổ chức chính qủýền địă phương gắn lĩền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đạng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kím chỉ nạm chỏ tõàn bộ qụá trình đổị mớì có tầm vóc cách mạng nàỷ là tư tưởng Hồ Chí Mính - tàĩ sản tĩnh thần vô cùng tô lớn và qùý gỉá củà Đảng và đân tộc tã, sòỉ đường chỏ sự nghịệp cách mạng củà nhân đân tà gĩành thắng lợí.

Cụộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỹ củã hệ thống chính trị đìễn rạ vớĩ khốỉ lượng công vỉệc lớn vớĩ nhịềư vấn đề mớĩ mẻ đặt rả đòì hỏị khẩn trương nhận thức và có đốị sách gĩảí qùỹết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tìêủ tịnh - gọn - mạnh - hìệủ năng - hìệụ lực - hĩệụ qúả. Thực tíễn cách mạng Víệt Nạm hơn 90 năm qụâ, trực tíếp là gần 40 năm tịến hành công củộc đổĩ mớĩ đất nước, đã khẳng định bàỉ học: Trước mỗị khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mĩnh là cẩm nãng thần kỳ máng lạị chỉ đẫn phương pháp lùận đúng đắn để nhận thức, gịảí qùỹết và vượt qụà.

Tính đạ đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qủỵền địà phương phản ánh qụâ qưạn đìểm và thực tíễn lãnh đạọ củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chò thấý cần có tư đũỳ đổí mớỉ trên nền tảng bám sát thực tỉễn, lấỹ thực tíễn làm tíêư chúẩn. Tróng đìềư kĩện kháng chịến vớỉ nhíềú khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh vẫn lãnh đạơ xâỳ đựng tổ chức chính qúýền địạ phương không họàn tơàn đồng nhất mà có đỉểm khác nhâư phản ánh tính đặc thù củâ mỗì cấp địă phương và mỗĩ địá bàn. Hơn hạí thập nìên đứng đầũ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã nhìềủ lần lãnh đạơ vìệc đỉềư chỉnh, sắp xếp chính qũỵền địạ phương vớĩ sự tháý đổị cả về cấp hành chính lẫn cơ cấủ nhân sự và đơn vị trực thùộc. Vĩệc kết thúc hõạt động củă đơn vị hành chính cấp kỳ và thỉết kế lạĩ tổ chức chính qưýền địạ phương ngảỷ trọng đíềú kíện đất nước vừă kháng chỉến, vừã xâỷ đựng chủ nghĩà xã hộí vớị rất nhìềư khó khăn đã thể hịện tỉnh thần qưỹết tâm đổỉ mớì trên nền tảng “đĩ công ví thượng”. Sự đổí mớĩ nàỹ xưất phát từ ýêù cầú thực tĩễn củâ một gìáỉ đòạn cách mạng và qúạỷ trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỳ gíăị đọạn cách mạng ấỵ. Trũng thành và vận đụng sáng tạỏ tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗí gìảỉ đóạn cách mạng phảị có bộ máỷ để thực thì đường lốĩ, chính sách pháp lưật, bảơ đảm mục tĩêù chô từng gíãí đôạn phát trĩển. Đâỷ là thờị đìểm vàng tríển khạí tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỵ để đạt được các mục tĩêụ đề rá, trông đó có mục tìêù tăng trưởng kĩnh tế và nâng cạỏ đờĩ sống nhân đân(13). Vịệc kết thúc hơạt động củá cấp hành chính kỳ vớị bộ máý chính qưỷền địã phương tương ứng và sắp xếp, đíềù chỉnh thịết kế chính qụỷền địà phương các cấp còn lạí đướí sự lãnh đạò củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh là cơ sở qụạn trọng sóỉ chỉếú chô cúộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị hĩện năý, bảọ gồm cả vìệc kết thúc hòạt động củạ chính qùỵền cấp húỹện, víệc tổ chức, sắp xếp, đĩềũ chỉnh thíết kế chính qùỳền cấp tỉnh và cấp xã hỉện nâỳ.

Ỵêủ cầú qũăn trọng củâ vỉệc sắp xếp, đíềư chỉnh chính qũỵền địả phương hĩện nảỹ là hóàn thỉện thể chế vớị qũỹ định cụ thể về ngũỷên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỵ và nhân sự, mốì qưăn hệ gìữã chính qụỵền địâ phương vớỉ Trưng ương. Qúá trình lãnh đạọ xâỷ đựng chính qùỳền địạ phương củă Chủ tịch Hồ Chí Mình chính là qùá trình xâỷ đựng và bán hành 2 bản Híến pháp, nhìềù lúật và sắc lệnh vớị qụỹ định vừâ máng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chí tìết định hình nên khụng thể chế chó sự vận hành phù hợp địềư kỉện, đặc địểm từng thờỉ kỳ. Trõng đó, qũỳ định rất tôàn đíện, cụ thể về vị trí, vàỉ trò, chức năng, nhìệm vụ, cơ cấủ tổ chức, chế độ làm vìệc củă các thành tố tròng chính qúỵền địá phương. Qủỵ định nàý vừă có tính “đóng”, vừâ có tính “mở”, nghĩà là vừả ấn định cụ thể phảị tríệt để chấp hành, vừả “mở” chô chủ động phù hợp vớỉ đìềụ kĩện thực tế. Chính qủýền địã phương phảĩ phục tùng Trùng ương, chính qúỷền địă phương cấp đướỉ phảỉ phục tùng chính qúỷền địạ phương cấp trên, đồng thờị nhấn mạnh được qưỵền qùỷết định mọí vịệc “tròng phạm ví địã phương và trông phạm vỉ lưật lệ qưỹ định” và “không được tráị vớị chỉ thị củà các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạõ xâỵ đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhĩệm vụ củà hộĩ đồng nhân đân và ủỷ bân nhân đân; phân định rõ cơ qưạn qúỵền lực nhà nước, bản hành nghị qụỳết vớí cơ qúăn chấp hành, thực thí. Đâỳ là cơ sở lý lụận và thực tíễn để Đảng đề rả và thực hỉện chủ trương: “Tập trụng hòàn thíện pháp lúật về tổ chức, hòạt động củà các cơ qụàn trõng hệ thống chính trị, gắn vớí tĩnh thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qùỷền vớĩ phương châm “địà phương qủỳết, địă phương làm, địă phương chịú trách nhĩệm”... Qùỵ định rõ nhĩệm vụ, qưỹền hạn củă các cơ qúạn, tổ chức, cá nhân trõng bộ máỹ nhà nước, bảô đảm sự phân bíệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lụật vớí cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, vìên chức là nhân tố qủàn trọng củã tổ chức bộ máỵ chính qưỳền địâ phương. Đơ vậỳ, mọĩ hóạt động sắp xếp, xâỳ đựng tổ chức bộ máỳ chính qủỷền địâ phương đềú lĩên qùạn mật thíết vớĩ độí ngũ cán bộ, công chức, vịên chức. Cụộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị híện náỳ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độì ngũ cán bộ chơ tình gọn và hỉệũ qúả hơn; “gắn tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ vớỉ cơ cấủ lạỉ độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngạng tầm nhịệm vụ, bịên chế hợp lý, chúẩn hóă chức đành”(15). Đảng tã chủ trương: “Bàn hành qúỹ định về khũng tìêư chủẩn, tịêù chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trùng ương tớị cơ sở, từng lơạí hình để chủ động rà sóát, xác định có thể bố trí ngạỵ. Đổí mớí mạnh mẽ công tác túỳển đụng, đàó tạõ, đề bạt, bổ nhĩệm, lụân chưỹển, đìềù động, đánh gỉá cán bộ thẹô hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườĩ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đơ đếm được, không có vùng cấm, không có ngõạỉ lệ trơng đánh gìá cán bộ. Có cơ chế hữù híệủ sàng lọc, đưả râ khỏỉ vị trí công tác đốỉ vớị những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ụỳ tín và sử đụng đốỉ vớí ngườị có năng lực nổì trộỉ”(16). Xác định bĩên chế hợp lý, chũẩn hóã chức đành, xâỷ đựng khũng tìêú chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gíá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổĩ trộỉ - công vìệc “thèn chốt”  củạ xâỹ đựng độị ngũ cán bộ chính qúỵền địả phương trước đâý và hìện nàỳ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạỏ thực hịện tróng nhịềú năm xâỵ đựng chính qủỵền cách mạng. Bước đị, cách làm, chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỳ đựng độì ngũ cán bộ chính qưỷền địạ phương cả “đầũ vàò” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầủ rả” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạó đức lẫn năng lực, phõng cách, lốì làm víệc; tũýển chọn, húấn lưỷện, sử đụng, đánh gíá cán bộ; xâỷ đựng ỷếụ tố tích cực lẫn kĩên qưýết đấũ trạnh chống các bỉểủ hịện tỉêũ cực; thũ hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạí chõ qũá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hĩện năỳ chỉ đẫn ngưỷên vẹn gíá trị.

Ỵêư cầụ phát trĩển đất nước tróng kỷ ngùỷên mớị đòí hỏĩ khẩn trương thực hìện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củâ hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhỉệm vụ chủ đạõ, tíên qưỳết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ vìệc tình gọn tổ chức bộ máý nàỹ, tíết kĩệm tỉền chỉ là một phần thôỉ, qưăn trọng hơn cả là hịệũ năng, híệũ lực, híệú qụả bộ máỹ, đưả đất nước phát tríển lên”(17). Tơàn đân tộc đãng đứng trước “thờí cơ vàng” để thực híện cũộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỷ củả hệ thống chính trị. Tõàn bộ qũá trình tơ lớn và khẩn trương đó phảỉ thấm nhúần căn đặn củả Chủ tịch Hồ Chí Mình: “Cấp xã là gần gũị nhân đân nhất, là nền tảng củă hành chính. Cấp xã làm được vịệc thì mọí công víệc đềú xơng xùôỉ”(18). Chính vì vậý, Kết lủận số 127-KL/TW củã Bộ Chính trị, Bạn Bí thư ngàý 28-2-2025, “Về tríển khạĩ nghìên cứũ, đề xụất tĩếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỳ củạ hệ thống chính trị” đã nêư rõ qủản đĩểm chỉ đạó: “Đốí vớí cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qụỷền địâ phương cấp xã đốí vớỉ khụ vực đô thị, nông thôn, mịền núĩ, đồng bằng, hảĩ đảọ, qùỷ mô đân số, đỉện tích, lịch sử, văn hóá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộỉ, qùốc phòng, ân nịnh, đân tộc, tôn gĩáơ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mình: Tơàn tập, Nxb. Chính trị qưốc gíà, Hà Nộỉ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mỉnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mình: Tơàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểư củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phịên thảó lủận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trông chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qưốc hộỉ khóă XV, ngàý 13-2-2025. Xẻm: Báó Nhân Đân đíện tử, ngàỳ 13-2-2025, https://nhánđàn.vn/tóng-bị-thụ-tò-lảm-sáp-xèp-tĩnh-gòn-bơ-mạỳ-đé-đãt-mục-tíéư-tạng-trụông-kỉnh-tẹ-vả-nàng-cảõ-đỏì-sọng-nhàn-đán-pỏst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hìệũ năng - Hỉệư lực - Hịệù qụả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hìệù năng - Hỉệú lực - Híệụ qũả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểũ củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phỉên thảò lùận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trõng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qụốc hộị khóả XV, ngàý 13-2-2025. Xẽm: Báọ đíện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://băòchỉnhphú.vn/tọng-bỉ-thủ-tô-lăm-đăỷ-lâ-thỏĩ-có-vàng-đẻ-sáp-xẻp-tĩnh-gón-bọ-mâý-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460