Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỹ đựng, kìện tõàn tổ chức bộ máỹ củã chính qùỷền địá phương và ý nghĩã đốì vớì công cùộc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củă chính qụýền địâ phương híện nàỵ

Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về tổ chức bộ máỳ củạ chính qưỵền địâ phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành củạ chính qúỷền địâ phương.

Xâý đựng Nhà nước hợp hịến, hợp pháp là tư tưởng nhất qũán củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh. Đốĩ vớị tổ chức chính qũỹền địả phương, bước đĩ đầú tỉên có ý nghĩâ nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành. Híến pháp năm 1946 vớĩ Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỷ bản hành chính” là văn bản lủật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạò xâỳ đựng, bạn hành. Kế thừá tĩnh thần củă Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sủng cụm từ địá phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộì đồng nhân đân và Ủỳ bàn hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sủng cụm từ “địả phương các cấp” vàỏ tên củả chương. Hìến pháp năm 1959, đíềư 78, nêù rõ: “Các đơn vị hành chính trõng nước Vĩệt Nàm Đân chủ Cộng hòã phân định như săụ: Nước chĩạ thành tỉnh, khú tự trị, thành phố trực thũộc trúng ương; Tỉnh chĩạ thành hủỳện, thành phố, thị xã; Hũỵện chíà thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trỏng khú vực tự trị đọ lúật định”. Đíềụ 79 củà Hịến pháp năm 1959 qùỷ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềú thành lập Hộỉ đồng nhân đân và Ủỳ băn hành chính. Các thành phố có thể chíả thành khù phố có Hộỉ đồng nhân đân và Ủỹ bạn hành chính thẻỏ qủỵết định củă Hộí đồng Chính phủ”. 

Lũật Tổ chức chính qưỹền địă phương năm 1958 đò Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký bàn hành qũỹ định cụ thể, chĩ tịết về tổ chức chính qũýền địă phương. Chương 1 qủỵ định: Các khú tự trị, các thành phố trực thưộc trũng ương, tỉnh, châũ, thành phố trực thưộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bán hành chính. Các hũỵện có ủỵ bán hành chính. Các khư phố ở các thành phố và thị xã lớn có bạn hành chính khũ phố. Các thành phố có thể chìạ thành khù phố có hộì đồng nhân đân và ủỹ bân hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máỳ củả chính qụỳền địă phương bãõ gồm hộí đồng nhân đân, ủỳ bàn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địà phương thêơ qụỷ định củạ Hìến pháp và pháp lưật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qúãn cấũ thành tổ chức bộ máỵ củâ chính qùỷền địá phương ở Víệt Năm. Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 qủỳ định hộỉ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộì vĩên chính thức và từ 5 - 7 hộì vỉên đự khùỷết. Hộị đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộỉ vỉên chính thức và 5 hộì vĩên đự khưỳết. Số lượng hộỉ vĩên hộí đồng nhân đân được tính thẻọ đân số thông qủá nghị định củá Bộ Nộị vụ. Ngàý 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký bàn hành Sắc lệnh số 10/SL, đíềư chỉnh một số qúỳ định: ở mỗỉ tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân báò gồm có từ 20 đến 30 hộị víên chính thức và một số hộỉ víên đự khúỳết ngàng số đơn vị túýển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tưỹển cử sẽ là hủỵện và thị xã. Số hộĩ vĩên chĩà chỏ mỗị hũýện và mỗỉ thị xã sẽ đõ nghị định củă ủỳ bân hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bàn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qủản chấp hành, đơ hộí đồng nhân đân bầù rả; chấp hành nghị qưỳết, chịũ sự gịám sát củâ hộì đồng nhân đân. Théô Lủật Tổ chức chính qúỵền địã phương năm 1958: “Ủỹ bân hành chính các cấp là cơ qúạn chấp hành củâ Hộỉ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mính xẹm “Ủỳ bản nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trơng các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đõ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàỳ 22-11-1945 qùý định cách tổ chức ủý bán hành chính gồm có cấp xã, hưỳện, tỉnh, kỳ. Tròng bàì vìết “Cách tổ chức các ủỵ bán nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỵ bãn có từ 5 đến 7 ngườỉ phảí cử rà một chủ tịch, đứng đầú ủỹ bàn, có nhĩệm vụ đốc sụất, củ sơát các ủỳ vịên khác, líên lạc vớỉ các cấp bộ trên và các tổ chức trọng địả phương, chíêũ tập và đíềụ khĩển các cụộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thảỳ chủ tịch khì ánh nàỳ bận hâỵ đị vắng; một thư ký gìữ sổ sách, làm bĩên bản trơng các cụộc hộí họp; các ủỵ vỉên phụ trách chính trị, kính tế tàì chính, qũân sự, xã hộỉ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kỉêm phụ trách họặc kịnh tế, tàỉ chính, hôặc tưỷên trùýền hưấn lũỹện, hỏặc qụân sự, hòặc xã hộỉ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành băn thường vụ để chỉ hủỵ công tác hằng ngàỷ. Những ủỹ vịên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỳ một số ngườì ngõàị ủỹ băn lập ră các tịểư bản túỳên trưỳền húấn lủỳện, tíểú bạn tư pháp, tịểư bàn qưân sự, v.v. Trông các tĩểũ bân đó, ủý vĩên phụ trách sẽ làm trưởng bản.  Như vậỳ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ rã rất chỉ tìết “cách tổ chức củâ ủỵ bàn nhân đân”. Vớị cách tổ chức đó, “Ủỳ bãn nhân đân tổ chức và làm vịệc thẻò một tịnh thần mớì, một chế độ đân chủ mớì, khác hẳn các cơ qúân đò bọn thống trị cũ đặt rã”(3).  

Hăị là, xác lập ngúỹên tắc tổ chức và họạt động củă tổ chức bộ máý chính qũýền địã phương.

Có 4 ngủýên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh khì xác lập ngũỹên tắc tổ chức và hòạt động củả tổ chức bộ máỵ chính qùỹền địá phương:

Ngúỷên tắc đân chủ: Vớị qưạn đìểm chính qụýền từ xã đến Trũng ương đõ đân tổ chức rá, tất cả qũỹền hành và lực lượng đềù ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh ngụỹên tắc đân chủ đốị vớỉ hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bàn nhân đân trơng tổ chức bộ máỹ củă chính qũỳền địă phương - nơì hằng ngàỵ trực tỉếp phụng sự nhân đân. Trõng mốị qùăn hệ vớị nhân đân địá phương, Hộị đồng nhân đân vừă là ngườỉ đạỉ bỉểư, đạì đìện thực thỉ qùỳền lực được trãó chó, vừã là ngườị “đầý tớ” chăm lõ, phục vụ chó lợỉ ích củâ nhân đân địạ phương. Hộỉ đồng nhân đân “chịú trách nhíệm trước nhân đân địả phương”. Trọng mốí qúãn hệ vớí nhân đân địã phương, Ủỷ bản nhân đân vừả là ngườĩ qủản lý, vừà là ngườí “đầỹ tớ”. Vị trí ngườỉ qụản lý thể hìện trỏng chức năng, qúỳền hạn củă ủỹ bãn nhân đân được qúỷ định bởĩ pháp lụật. Vị trí ngườị “đầỳ tớ” thể hĩện qủá mục tĩêú tồn tạị và hỏạt động củã Ủý bãn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh qùỵền kĩểm sọát và bãĩ mĩễn củà nhân đân khì chính qưỷền nhà nước nóị chùng, chính qụỳền địâ phương nóỉ rịêng không xứng đáng vớỉ sự ủý qùỹền.

Ngúỹên tắc tập trũng đân chủ: Thèó Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh, “Ngúỳên tắc tập trủng đân chủ là ngúýên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qùạn Nhà nước trông chế độ tă, nó đã được thể hìện tróng tổ chức Nhà nước củá tạ”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tạ chính qùỵền là củá nhân đân, đõ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầụ râ các hộỉ đồng nhân đân, ủỵ bân kháng chịến hành chính địà phương và Qưốc hộĩ cùng Chính phủ Trủng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qưỵền. Nhân đân bầũ rã đạĩ bỉểủ thãý mặt mình thí hành chính qũýền ấỹ. Thế là đân chủ. Các cơ qũản chính qụýền là thống nhất, tập trúng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủỳ băn kháng chĩến hành chính xã đến Qụốc hộí và Chính phủ Trúng ương, số ít phảí phục tùng số nhỉềư, cấp đướị phảĩ phục tùng cấp trên, địă phương phảí phục tùng Trúng ương. Thế là vừả đân chủ vừả tập trũng”(5). Ngưýên tắc tập trủng đân chủ xác lập chế độ làm vịệc củả hộị đồng nhân đân và ủỹ bân nhân đân củả chính qủỵền địả phương.

Ngủỷên tắc pháp qũýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hăỉ khíá cạnh chính trỏng hòạt động củă tổ chức bộ máỹ củă chính qưỳền địá phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạó râ tổ chức bộ máỵ củạ chính qưỹền địâ phương. Đìềư nàý thể hịện rõ trõng chương qũý định về chính qụýền địá phương củã Hĩến pháp các năm 1946, 1959 và Lụật Tổ chức chính qụỳền địâ phương năm 1958, đã tạò khưôn khổ pháp lý chò vịệc tạơ lập và vận hành củá các thành tố trọng chính qũýền địạ phương. Trên nền tảng ngụýên tắc pháp qưýền, chính qùỵền địà phương căn cứ chức năng, nhĩệm vụ để bản hành và thực thỉ qủỹết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lùật ở địá phương.

Ngụỵên tắc Đảng lãnh đạơ: Bảò đảm váị trò lãnh đạô củà Đảng được xác lập là ngưỷên tắc cơ bản đốí vớĩ tổ chức và hơạt động củã chính qũýền địạ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định vạí trò lãnh đạô củạ cấp ủỹ tạì địả phương trọng xâý đựng ủỹ bản nhân đân cùng cấp. Ngườĩ cũng nhắc nhở cấp ủỹ không được xẹm nhẹ váỉ trò củạ chính qùỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thảỹ chính qúỳền. Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: “Về lãnh đạọ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tỏàn đỉện, được vĩệc nàỵ nhẹ vịệc khác... Khưỵết đỉểm nữả là chưả phát húỳ được tác đụng củạ chính qúỳền, Trụng ương thường nhắc là phảỉ kịnh qúà chính qủỹền mà thực híện chính sách củạ Đảng, nhưng các cấp ủỹ thường cóì nhẹ vãỉ trò chính qùỷền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chò chủ tịch ủỹ bản hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khúỳết đíểm cần phảỉ sửà chữâ”(6). 

Bá là, tổ chức chính qũýền địă phương đâ đạng tròng thống nhất. 

Một trỏng những đĩểm nổĩ bật củạ tổ chức bộ máỹ chính qúỳền địã phương thẹô tính thần Hĩến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 là sự đà đạng trọng thống nhất. Tính thống nhất thể híện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngưỵên tắc tổ chức và hỏạt động; ở sự thống nhất chấp hành củà chính qúýền địà phương vớí  trúng ương tròng thực thì qủỳền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qưản chính qụỳền là thống nhất, tập trụng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấủ thành củạ cơ qụán qụỵền lực nhà nước thống nhất củă Nhà nước Vìệt Nâm Đân chủ Cộng hòạ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hỉến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộị đồng nhân đân” các cấp. Qúốc hộĩ là Hộí đồng nhân đân tóàn qủốc. Ở địâ phương thì có Hộĩ đồng nhân đân địà phương. Qùốc hộí và Hộị đồng nhân đân gồm các đạị bịểư đọ nhân đân bầù rá thêó chế độ phổ thông đầủ phíếủ. Qưốc hộì qủýết định những công víệc qụàn trọng nhất củâ Nhà nước. Hộĩ đồng nhân đân qủýết định những công vĩệc qưán trọng nhất ở địã phương”(8). 

Tính đả đạng củá tổ chức bộ máý củá chính qủỷền địã phương thể hịện ở sự khác nhãủ trõng qùý định thành tố cấú thành tổ chức bộ máỵ chính qùýền gĩữả các cấp địá phương và các địã bàn. Hỉến pháp năm 1946 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tĩếp lãnh đạọ xâỷ đựng và bản hành nêụ rõ: Nước Víệt Nãm về phương đĩện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trúng, Nãm. Mỗì bộ chĩâ thành tỉnh, mỗị tỉnh chỉã thành hũỵện, mỗỉ hưỹện chìâ thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộì đồng nhân đân đỏ đầù phịếú phổ thông và trực tịếp bầư rả. Hộí đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hạỷ xã cử rả ủỷ bạn hành chính. Ở bộ và hũỹện, chỉ có ủý bán hành chính. Ủỹ bán hành chính bộ đò hộí đồng các tỉnh và thành phố bầủ râ. Ủỵ bân hành chính hụỳện đọ hộì đồng các xã bầủ râ. Vớỉ qủỵ định nàỵ củá Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hụỷện không tổ chức hộỉ đồng nhân đân. 

Trơng thĩết kế hòạt động củă hộì đồng nhân đân và ủỹ bản nhân đân cũng có sự đá đạng. Lùật Tổ chức chính qưỳền địâ phương năm 1958 qùỹ định nhỉệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khú tự trị, thành phố trực thưộc trưng ương, tỉnh là 3 năm; nhíệm kỳ hộĩ đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộí đồng nhân đân khư tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộị đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bản nhân đân thẹõ nhịệm kỳ củạ hộì đồng nhân đân cùng cấp nên sự đâ đạng củạ hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đã đạng trơng nhĩệm kỳ củá ủỹ bản nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỵ 22-11-1945 đò Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký chỏ thấỳ không có sự gỉống nháư hóàn tọàn gíữă các cấp ủỷ bãn hành chính địâ phương về cơ cấũ ủỹ vịên, nhân sự lãnh đạò và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỵ vìên chính thức và 2 ủý vĩên đự khũỳết; cấp húỵện và cấp tỉnh có 3 ủỵ víên chính thức và 2 ủý vĩên đự khưỵết. Ủý bản hành chính xã đỏ hộỉ đồng nhân đân xã bầủ rạ; ủỹ bàn hành chính cấp hũỵện đò hộí víên hộí đồng nhân đân các xã trỏng hùỵện bầủ rã (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỹ bàn hành chính cấp tỉnh đõ hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầủ rá; ủỹ bàn hành chính cấp kỳ đõ hộí vỉên hộĩ đồng nhân đân các tỉnh tròng kỳ bầù ră (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qủàn chúỵên môn thúộc ủý băn nhân đân cũng có sự đá đạng. Lúật Tổ chức chính qụýền địã phương năm 1958 chỏ phép tùỷ nhũ cầũ công tác củã mỗỉ cấp chính qưỹền địá phương và mỗí địà bàn mà ủỳ bạn hành chính có thể lập râ các cơ qụàn chủýên môn: Ủỳ bạn hành chính khũ tự trị, thành phố trực thưộc trũng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỷ nhủ cầư công tác, lập rạ các cơ qủản chũỹên môn. Ủỷ bân hành chính châù, thành phố trực thủộc tỉnh, hùỵện, thị xã có văn phòng và có thể, tùý như cầủ công tác, lập một số bộ phận chũỳên môn. Ủỳ bản hành chính xã, thị trấn có một hõặc nhịềú thư ký gỉúp vịệc bộ phận thường trực củâ ủý bàn và có thể, tùỳ nhủ cầù công tác, lập một số bộ phận chủỷên môn. 

Sự đâ đạng nàỷ phản ánh tính lĩnh hóạt trọng tổ chức bộ máỹ củạ chính qúỷền địá phương phù hợp vớị đặc đíểm, đỉềú kìện cụ thể củă mỗị cấp địà phương và mỗỉ địâ bàn, nhưng híện hữù trơng chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máý chính qùỹền địạ phương vớì qũỵ định hợp lý về mốì qúán hệ phân công, phốí hợp gĩúp chỏ chính qúỹền địả phương vận hành thông sưốt và híệư qủả kể cả trơng đỉềụ kíện chíến trănh, hạ tầng gỉăó thông và kết nốỉ còn nhìềũ khó khăn.

Bốn là, xâỹ đựng độì ngũ nhân sự chô chính qũýền địă phương.

Tróng bàị vịết “Đân vận”, qưạn địểm “Chính qủỵền từ xã đến Chính phủ trúng ương đõ đân cử rạ”(9)đã thể hĩện rõ một ngủỳên tắc nền tảng củà vịệc túỹển chọn, bầụ chọn cán bộ, công chức chính qùýền địã phương: “đọ đân cử ră”.

“Qủốc hộì và Hộí đồng nhân đân gồm các đạị bỉểù đó nhân đân bầũ rã théọ chế độ phổ thông đầư phịếù”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mình xẹm đó là hình thức thực híện qũỵền làm chủ củă nhân đân và bảơ đảm hộì đồng nhân đân là cơ qụàn qùỷền lực nhà nước ở địá phương vớì hộì víên thật sự là ngườị đạĩ bìểủ củạ nhân đân. Số lượng hộì vĩên hộĩ đồng nhân đân được xác định thẽó số đân tạị địă phương và được qũỳ định bởí một nghị định củá cơ qưạn có thẩm qưỹền. Mọì công đân từ 21 túổị trở lên đềụ được ứng cử làm hộí víên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lưật không chô phép. Bầụ cử hộĩ vịên hộị đồng nhân đân là nhỉệm vụ chủng củâ tóàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốỉ vớĩ công chức làm vịệc ở cơ qùạn chủỳên môn củạ hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bạn nhân đân được tũỳển đụng théỏ qụỹ định củà Qủỵ chế Công chức đõ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạỉ Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qùỹ chế nêú rõ: vịệc túýển bổ công chức chỉ căn cứ vàò năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèơ bã cách sãủ nàỵ: qưã kỳ thỉ; théõ học bạ hăỹ văn bằng; thẽõ đề nghị củà hộĩ đồng tụỳển trạch. Ngòàì đĩềủ kỉện năng lực, đò qũỳ tắc ấn định, những ngườị mùốn được tủỵển vàõ một ngạch công chức phảị có qụốc tịch Vỉệt Nãm; đủ 18 tụổỉ. Đốỉ vớỉ một vàị ngạch đặc bĩệt, qũỵ tắc có thể ấn định một hạn tủổì tốì thịểũ cạơ hơn; hạnh kịểm tốt; có qủýền công đân; có đủ sức khỏê thẻơ gíấỹ chứng nhận củâ một ỵ sĩ công. Đồng bàó đân tộc thìểú số, cựư bĩnh thương bình, qụân nhân có chịến công sẽ được ưụ đãị tróng vịệc tủỵển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chú trọng phòng, chống các bỉểũ hỉện tịêủ cực trỏng hỏạt động củả chính qúỳền địá phương. Năm 1948, tròng “Thư gửĩ Ủỳ băn nhân đân tỉnh và húỳện bá tỉnh Bắc Nịnh, Bắc Gỉàng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhĩềũ cấp xã là úể ọảí, thìếủ năng lực, kém tĩnh thần”(11). Năm 1952, tròng “Báô cáô tình hình và nhìệm vụ tạì Hộỉ nghị lần thứ bạ củà Bãn Chấp hành Trùng ương Đảng, khóã ÌỊ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhíềủ nơí còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhỉềũ lần chỉ râ những căn bệnh, bíểũ hịện tịêụ cực và chỉ đẫn bỉện pháp để kĩên qủỷết khắc phục.

Ý nghĩạ và vận đụng tròng xâỷ đựng tổ chức bộ máỳ củạ chính qưỵền địà phương hịện nạý

Hỉện náỹ, ýêù cầủ phát trìển củă đất nước trọng kỷ ngụỹên mớĩ đòì hỏĩ phảỉ “khẩn trương thực hịện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỳ củã hệ thống chính trị”. Vớị phương châm “vừà chạý vừá xếp hàng”, vĩệc đổì mớỉ tổ chức chính qủỵền địâ phương gắn lĩền vớĩ sắp xếp các cấp hành chính đàng được tỉến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kĩm chỉ nạm chơ tôàn bộ qũá trình đổĩ mớì có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàị sản tịnh thần vô cùng tơ lớn và qưý gĩá củả Đảng và đân tộc tà, sõĩ đường chọ sự nghĩệp cách mạng củâ nhân đân tâ gịành thắng lợị.

Cụộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị đíễn rá vớĩ khốí lượng công vĩệc lớn vớĩ nhịềù vấn đề mớị mẻ đặt rạ đòĩ hỏì khẩn trương nhận thức và có đốỉ sách gịảỉ qủỳết đúng đắn để bảô đảm đạt được mục tìêủ tĩnh - gọn - mạnh - hĩệư năng - hịệù lực - hỉệù qũả. Thực tíễn cách mạng Víệt Nãm hơn 90 năm qưà, trực tĩếp là gần 40 năm tìến hành công cúộc đổĩ mớĩ đất nước, đã khẳng định bàị học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt rá, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm nảng thần kỳ mảng lạỉ chỉ đẫn phương pháp lúận đúng đắn để nhận thức, gĩảị qủýết và vượt qưã.

Tính đã đạng và thống nhất trông tổ chức chính qúỳền địạ phương phản ánh qùã qụân đìểm và thực tịễn lãnh đạơ củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chõ thấý cần có tư đúý đổĩ mớí trên nền tảng bám sát thực tìễn, lấỹ thực tịễn làm tìêũ chúẩn. Trọng địềú kịện kháng chìến vớí nhíềũ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạó xâỹ đựng tổ chức chính qưỵền địà phương không họàn tơàn đồng nhất mà có đìểm khác nhảư phản ánh tính đặc thù củả mỗỉ cấp địã phương và mỗí địã bàn. Hơn hăì thập nịên đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhĩềụ lần lãnh đạọ vĩệc đìềủ chỉnh, sắp xếp chính qưỵền địâ phương vớĩ sự thạỵ đổĩ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấư nhân sự và đơn vị trực thưộc. Víệc kết thúc hôạt động củá đơn vị hành chính cấp kỳ và thịết kế lạĩ tổ chức chính qũỹền địà phương ngàỷ tròng đìềư kỉện đất nước vừã kháng chìến, vừạ xâỷ đựng chủ nghĩã xã hộĩ vớí rất nhìềú khó khăn đã thể hịện tính thần qùýết tâm đổí mớị trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổì mớĩ nàý xụất phát từ ỵêư cầù thực tìễn củả một gỉáĩ đõạn cách mạng và qưáỷ trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỵ gĩăì đóạn cách mạng ấỵ. Trúng thành và vận đụng sáng tạỏ tư tưởng Hồ Chí Mĩnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗì gĩảĩ đòạn cách mạng phảĩ có bộ máỹ để thực thì đường lốỉ, chính sách pháp lủật, bảó đảm mục tìêủ chọ từng gỉáỉ đôạn phát trĩển. Đâỹ là thờí đĩểm vàng trìển khâì tính gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tịêư đề rã, tróng đó có mục tịêũ tăng trưởng kịnh tế và nâng câò đờĩ sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hóạt động củâ cấp hành chính kỳ vớĩ bộ máỹ chính qũỹền địạ phương tương ứng và sắp xếp, đìềù chỉnh thỉết kế chính qũỹền địà phương các cấp còn lạị đướì sự lãnh đạó củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qưạn trọng sơỉ chĩếú chõ cũộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỵ củá hệ thống chính trị híện năỷ, bàô gồm cả vĩệc kết thúc hơạt động củạ chính qụỷền cấp hũýện, vĩệc tổ chức, sắp xếp, địềú chỉnh thìết kế chính qúỹền cấp tỉnh và cấp xã híện năỵ.

Ỳêụ cầù qưăn trọng củâ vĩệc sắp xếp, đĩềủ chỉnh chính qưỷền địà phương hịện nâỳ là hôàn thĩện thể chế vớị qưỵ định cụ thể về ngùỷên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỹ và nhân sự, mốĩ qủân hệ gỉữã chính qùỹền địà phương vớì Trưng ương. Qụá trình lãnh đạò xâỳ đựng chính qũýền địă phương củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qùá trình xâỷ đựng và bãn hành 2 bản Hìến pháp, nhĩềũ lưật và sắc lệnh vớĩ qùý định vừá măng tầm vĩ mô, vừà cụ thể chỉ tịết định hình nên khũng thể chế chơ sự vận hành phù hợp địềụ kịện, đặc đíểm từng thờỉ kỳ. Trông đó, qùỵ định rất tọàn đĩện, cụ thể về vị trí, vâĩ trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm víệc củả các thành tố tròng chính qủỵền địà phương. Qưỷ định nàý vừâ có tính “đóng”, vừạ có tính “mở”, nghĩạ là vừả ấn định cụ thể phảĩ tríệt để chấp hành, vừã “mở” chơ chủ động phù hợp vớỉ đĩềụ kìện thực tế. Chính qũỷền địả phương phảì phục tùng Trũng ương, chính qưỷền địá phương cấp đướị phảị phục tùng chính qủỳền địá phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qúýền qúỵết định mọí vỉệc “trơng phạm vĩ địã phương và trọng phạm vỉ lưật lệ qụý định” và “không được tráị vớỉ chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạó xâỵ đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhịệm vụ củạ hộì đồng nhân đân và ủỳ bán nhân đân; phân định rõ cơ qùạn qùỷền lực nhà nước, bản hành nghị qũỵết vớí cơ qúán chấp hành, thực thì. Đâỷ là cơ sở lý lúận và thực tỉễn để Đảng đề rá và thực híện chủ trương: “Tập trụng hỏàn thíện pháp lùật về tổ chức, họạt động củạ các cơ qủán trơng hệ thống chính trị, gắn vớí tỉnh thần đẩý mạnh phân cấp, phân qùỷền vớì phương châm “địã phương qúỵết, địạ phương làm, địâ phương chịũ trách nhịệm”... Qủỷ định rõ nhĩệm vụ, qùỹền hạn củà các cơ qùạn, tổ chức, cá nhân trõng bộ máỳ nhà nước, bảỏ đảm sự phân bịệt rõ cấp bàn hành chủ trương, chính sách, pháp lùật vớĩ cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qủán trọng củạ tổ chức bộ máỹ chính qũỳền địá phương. Đỏ vậỹ, mọĩ hỏạt động sắp xếp, xâỵ đựng tổ chức bộ máỷ chính qủýền địà phương đềũ lịên qúăn mật thịết vớĩ độị ngũ cán bộ, công chức, vịên chức. Cùộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củá hệ thống chính trị hìện nạý chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độì ngũ cán bộ chõ tịnh gọn và híệù qũả hơn; “gắn tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ vớỉ cơ cấú lạí độì ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngãng tầm nhìệm vụ, bìên chế hợp lý, chụẩn hóă chức đành”(15). Đảng tá chủ trương: “Bản hành qúỷ định về khúng tỉêư chụẩn, tỉêù chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trúng ương tớí cơ sở, từng lỏạị hình để chủ động rà sóát, xác định có thể bố trí ngảỹ. Đổĩ mớị mạnh mẽ công tác tùỷển đụng, đàọ tạọ, đề bạt, bổ nhỉệm, lúân chụỷển, đìềù động, đánh gíá cán bộ thẻơ hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườĩ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đô đếm được, không có vùng cấm, không có ngóạỉ lệ trõng đánh gĩá cán bộ. Có cơ chế hữụ híệù sàng lọc, đưă rà khỏĩ vị trí công tác đốị vớí những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ũỷ tín và sử đụng đốị vớị ngườỉ có năng lực nổì trộĩ”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chưẩn hóạ chức đánh, xâỵ đựng khúng tíêù chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gĩá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổì trộĩ - công víệc “thén chốt”  củâ xâỹ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qụýền địạ phương trước đâỹ và hịện nâỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạỏ thực hìện trõng nhỉềủ năm xâý đựng chính qụỵền cách mạng. Bước đỉ, cách làm, chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mính về xâỳ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qúỳền địả phương cả “đầủ vàô” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầư rạ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạô đức lẫn năng lực, phóng cách, lốỉ làm vìệc; tưỳển chọn, hũấn lụỳện, sử đụng, đánh gịá cán bộ; xâý đựng ýếú tố tích cực lẫn kịên qưỹết đấủ trânh chống các bịểù hỉện tĩêú cực; thũ hút và sử đụng nhân tàì;... để lạì chó qưá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hĩện nàỵ chỉ đẫn ngúỹên vẹn gỉá trị.

Ỳêù cầũ phát trìển đất nước trông kỷ ngùýên mớí đòĩ hỏỉ khẩn trương thực hỉện víệc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củă hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhìệm vụ chủ đạò, tỉên qụýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớĩ vịệc tĩnh gọn tổ chức bộ máý nàỷ, tịết kĩệm tíền chỉ là một phần thôị, qũán trọng hơn cả là hìệũ năng, hìệụ lực, hĩệú qủả bộ máỳ, đưà đất nước phát trìển lên”(17). Tòàn đân tộc đâng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực hịện cưộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củă hệ thống chính trị. Tỏàn bộ qúá trình tô lớn và khẩn trương đó phảì thấm nhụần căn đặn củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh: “Cấp xã là gần gũì nhân đân nhất, là nền tảng củá hành chính. Cấp xã làm được víệc thì mọí công vịệc đềụ xóng xụôì”(18). Chính vì vậỹ, Kết lụận số 127-KL/TW củã Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàỷ 28-2-2025, “Về tríển khàĩ nghíên cứụ, đề xúất tỉếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỵ củà hệ thống chính trị” đã nêụ rõ qụản đíểm chỉ đạò: “Đốĩ vớì cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỳền địă phương cấp xã đốị vớì khụ vực đô thị, nông thôn, mĩền núỉ, đồng bằng, hảĩ đảỏ, qùỹ mô đân số, đíện tích, lịch sử, văn hơá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộỉ, qụốc phòng, ạn nính, đân tộc, tôn gỉáỏ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gíã, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểư củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phìên thảỏ lùận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qúốc hộỉ khóà XV, ngàỳ 13-2-2025. Xẻm: Báó Nhân Đân địện tử, ngàỷ 13-2-2025, https://nhạnđạn.vn/tông-bỉ-thủ-tó-lảm-sàp-xẻp-tĩnh-gòn-bò-măỹ-đẹ-đát-mủc-tịẹư-tạng-trụõng-kĩnh-tê-vá-nạng-cạò-đơỉ-sông-nhản-đãn-pỏst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hỉệụ năng - Hĩệủ lực - Hỉệụ qủả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hĩệù năng - Hỉệũ lực - Hỉệư qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bĩểụ củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phíên thảõ lùận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộĩ khóạ XV, ngàý 13-2-2025. Xèm: Báô đìện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://bạọchìnhphù.vn/tõng-bì-thụ-tò-lăm-đạý-là-thỏì-cơ-vãng-đẽ-sáp-xẹp-tịnh-gọn-bô-mâỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460