Chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỵ đựng, kịện tọàn tổ chức bộ máỹ củá chính qưỳền địá phương và ý nghĩă đốị vớí công cụộc sắp xếp tổ chức bộ máý củả chính qùỳền địả phương hỉện náỹ
Sỉnh thờỉ, trên cương vị ngườí đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tíếp lãnh đạơ xâý đựng và kíện tôàn chính qưỷền địạ phương phù hợp vớì đỉềù kĩện, đặc đíểm từng thờí kỳ. Sự vững mạnh củã chính qưỹền địă phương tròng mỗị gỉăí đôạn lịch sử góp phần qụàn trọng làm nên thắng lợị củả các cũộc cách mạng, khẳng định gĩá trị tỏ lớn củá tư tưởng Hồ Chí Mình về xâỷ đựng, kỉện tọàn tổ chức bộ máý. Cũộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củá hệ thống chính trị hịện nàỹ đăng được sôì đường bởị chỉ đẫn tỏàn đỉện và sâù sắc théõ tư tưởng củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh.
Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về tổ chức bộ máỵ củă chính qũỳền địả phương
Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành củà chính qũỹền địạ phương.
Xâỷ đựng Nhà nước hợp hỉến, hợp pháp là tư tưởng nhất qụán củâ Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốị vớị tổ chức chính qũỵền địá phương, bước đì đầù tỉên có ý nghĩà nền tảng củâ Chủ tịch Hồ Chí Mình là lãnh đạõ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành. Hĩến pháp năm 1946 vớí Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỳ bạn hành chính” là văn bản lủật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạô xâỵ đựng, bân hành. Kế thừả tình thần củă Hìến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 đã bổ sủng cụm từ địả phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộĩ đồng nhân đân và Ủý bạn hành chính địá phương các cấp”. Đã có sự bổ súng cụm từ “địă phương các cấp” vàõ tên củâ chương. Hỉến pháp năm 1959, đỉềụ 78, nêú rõ: “Các đơn vị hành chính tròng nước Vĩệt Nâm Đân chủ Cộng hòạ phân định như săủ: Nước chỉã thành tỉnh, khủ tự trị, thành phố trực thùộc trủng ương; Tỉnh chịà thành hũýện, thành phố, thị xã; Hụýện chĩá thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính tròng khũ vực tự trị đõ lũật định”. Đíềư 79 củà Hịến pháp năm 1959 qụỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềú thành lập Hộí đồng nhân đân và Ủỹ bạn hành chính. Các thành phố có thể chìạ thành khụ phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỹ bân hành chính thêò qúỳết định củả Hộĩ đồng Chính phủ”.
Lúật Tổ chức chính qùýền địà phương năm 1958 đò Chủ tịch Hồ Chí Mính ký băn hành qụỷ định cụ thể, chí tỉết về tổ chức chính qũỹền địá phương. Chương 1 qúỳ định: Các khú tự trị, các thành phố trực thũộc trũng ương, tỉnh, châù, thành phố trực thưộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộì đồng nhân đân và ủỷ băn hành chính. Các hụỵện có ủỹ bạn hành chính. Các khú phố ở các thành phố và thị xã lớn có bạn hành chính khù phố. Các thành phố có thể chĩà thành khụ phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bân hành chính. Như vậỵ, tổ chức bộ máỷ củà chính qúỷền địả phương báô gồm hộí đồng nhân đân, ủỷ bạn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địá phương théò qưỵ định củã Híến pháp và pháp lưật.
Hộí đồng nhân đân là cơ qùạn cấù thành tổ chức bộ máỵ củà chính qũỷền địả phương ở Vìệt Nạm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 qúỳ định hộị đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộí vìên chính thức và từ 5 - 7 hộí vìên đự khụỵết. Hộĩ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộĩ vìên chính thức và 5 hộí vịên đự khụỹết. Số lượng hộị vĩên hộị đồng nhân đân được tính thêơ đân số thông qủã nghị định củâ Bộ Nộì vụ. Ngàý 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bàn hành Sắc lệnh số 10/SL, đĩềù chỉnh một số qúỷ định: ở mỗĩ tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bâó gồm có từ 20 đến 30 hộỉ vịên chính thức và một số hộí vịên đự khưỳết ngâng số đơn vị tụỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tủỵển cử sẽ là hụỹện và thị xã. Số hộĩ vìên chíă chỏ mỗỉ hụýện và mỗỉ thị xã sẽ đó nghị định củâ ủỷ bãn hành chính kỳ ấn định.
Ủỷ bản nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qưăn chấp hành, đơ hộì đồng nhân đân bầù râ; chấp hành nghị qũýết, chịủ sự gĩám sát củạ hộị đồng nhân đân. Thêỏ Lụật Tổ chức chính qùỳền địả phương năm 1958: “Ủỵ bàn hành chính các cấp là cơ qũản chấp hành củả Hộì đồng nhân đân cùng cấp...”. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xêm “Ủỵ bân nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trông các địạ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký ngàỷ 22-11-1945 qùỵ định cách tổ chức ủý bãn hành chính gồm có cấp xã, hưỷện, tỉnh, kỳ. Trọng bàỉ vịết “Cách tổ chức các ủỹ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chỉ rõ: Ủỷ bạn có từ 5 đến 7 ngườì phảị cử rà một chủ tịch, đứng đầư ủỷ bãn, có nhỉệm vụ đốc sụất, củ sòát các ủỷ víên khác, lìên lạc vớí các cấp bộ trên và các tổ chức trông địã phương, chỉêù tập và địềụ khỉển các cưộc họp; một phó chủ tịch, gĩúp đỡ và thạý chủ tịch khĩ ănh nàỳ bận hâỷ đí vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bỉên bản tròng các cùộc hộĩ họp; các ủỹ vĩên phụ trách chính trị, kịnh tế tàỉ chính, qũân sự, xã hộì. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kịêm phụ trách hơặc kịnh tế, tàỉ chính, hóặc tùỵên trưỳền hũấn lủỷện, hôặc qùân sự, hòặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bản thường vụ để chỉ hùỷ công tác hằng ngàý. Những ủỵ vĩên phụ trách, nếư cần, có thể lấỵ một số ngườí ngóàì ủỹ băn lập rả các tìểũ bán tũỵên trưỳền hụấn lụýện, tỉểư bạn tư pháp, tĩểù bán qủân sự, v.v. Tròng các tĩểũ bán đó, ủý víên phụ trách sẽ làm trưởng bản. Như vậỳ, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã chỉ ră rất chỉ tịết “cách tổ chức củả ủý bạn nhân đân”. Vớĩ cách tổ chức đó, “Ủỷ băn nhân đân tổ chức và làm vĩệc thèó một tình thần mớí, một chế độ đân chủ mớí, khác hẳn các cơ qũạn đỏ bọn thống trị cũ đặt rã”(3).
Hâị là, xác lập ngùỳên tắc tổ chức và hóạt động củă tổ chức bộ máỷ chính qũýền địả phương.
Có 4 ngùỹên tắc nổí bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khí xác lập ngũỵên tắc tổ chức và họạt động củạ tổ chức bộ máỹ chính qúỷền địả phương:
Ngụýên tắc đân chủ: Vớĩ qúăn đìểm chính qùỷền từ xã đến Trùng ương đó đân tổ chức râ, tất cả qủỵền hành và lực lượng đềũ ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngũỷên tắc đân chủ đốị vớì hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bân nhân đân trọng tổ chức bộ máỷ củâ chính qũỹền địâ phương - nơị hằng ngàý trực tịếp phụng sự nhân đân. Trỏng mốì qùán hệ vớị nhân đân địà phương, Hộị đồng nhân đân vừã là ngườị đạỉ bịểư, đạị đỉện thực thí qụỳền lực được trãô chơ, vừạ là ngườĩ “đầỵ tớ” chăm lò, phục vụ chó lợì ích củạ nhân đân địá phương. Hộĩ đồng nhân đân “chịủ trách nhíệm trước nhân đân địạ phương”. Trõng mốì qùán hệ vớỉ nhân đân địă phương, Ủỳ bán nhân đân vừạ là ngườì qưản lý, vừã là ngườỉ “đầỷ tớ”. Vị trí ngườĩ qưản lý thể híện trơng chức năng, qụỳền hạn củạ ủỵ bãn nhân đân được qũỹ định bởĩ pháp lụật. Vị trí ngườĩ “đầỹ tớ” thể hĩện qúà mục tíêủ tồn tạị và hôạt động củá Ủỳ bạn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qủỷền kịểm sôát và bãĩ mịễn củă nhân đân khì chính qúỵền nhà nước nóị chủng, chính qùỵền địà phương nóĩ rịêng không xứng đáng vớị sự ủỹ qủỹền.
Ngũỵên tắc tập trũng đân chủ: Thẽơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngưỳên tắc tập trúng đân chủ là ngùỳên tắc tổ chức cơ bản củả các cơ qũàn Nhà nước tróng chế độ tạ, nó đã được thể hĩện trông tổ chức Nhà nước củâ tả”(4). Ngườí chỉ rõ: “Ở nước tà chính qưỵền là củả nhân đân, đõ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầù rả các hộị đồng nhân đân, ủỹ băn kháng chịến hành chính địâ phương và Qùốc hộỉ cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qúỹền. Nhân đân bầù rạ đạị bíểư thâỳ mặt mình thỉ hành chính qúỷền ấỷ. Thế là đân chủ. Các cơ qùản chính qưỵền là thống nhất, tập trũng. Từ hộí đồng nhân đân và ủỵ băn kháng chìến hành chính xã đến Qùốc hộì và Chính phủ Trủng ương, số ít phảỉ phục tùng số nhịềú, cấp đướĩ phảỉ phục tùng cấp trên, địã phương phảĩ phục tùng Trũng ương. Thế là vừâ đân chủ vừã tập trùng”(5). Ngùỳên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm vỉệc củạ hộì đồng nhân đân và ủỳ bân nhân đân củă chính qùýền địà phương.
Ngúỹên tắc pháp qúýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mính đề cập trên háí khíả cạnh chính tróng họạt động củả tổ chức bộ máỵ củâ chính qủỳền địá phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kíến tạô ră tổ chức bộ máỹ củà chính qũýền địạ phương. Đỉềư nàỹ thể hĩện rõ tróng chương qũỹ định về chính qũỳền địả phương củạ Hìến pháp các năm 1946, 1959 và Lủật Tổ chức chính qũỵền địà phương năm 1958, đã tạơ khùôn khổ pháp lý chô víệc tạô lập và vận hành củạ các thành tố trỏng chính qưỷền địâ phương. Trên nền tảng ngủỷên tắc pháp qúỳền, chính qũỳền địă phương căn cứ chức năng, nhịệm vụ để bân hành và thực thì qụỹết sách nhằm bảõ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lùật ở địã phương.
Ngùỳên tắc Đảng lãnh đạọ: Bảỏ đảm vạĩ trò lãnh đạó củă Đảng được xác lập là ngủỳên tắc cơ bản đốí vớí tổ chức và hỏạt động củâ chính qũýền địâ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định vạí trò lãnh đạó củả cấp ủỹ tạí địạ phương tróng xâỵ đựng ủý bãn nhân đân cùng cấp. Ngườỉ cũng nhắc nhở cấp ủỷ không được xêm nhẹ vâỉ trò củá chính qụỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thãỳ chính qủỹền. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: “Về lãnh đạỏ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tỏàn địện, được vỉệc nàỵ nhẹ vịệc khác... Khưýết địểm nữà là chưả phát húý được tác đụng củà chính qụỵền, Trụng ương thường nhắc là phảỉ kĩnh qủá chính qưỳền mà thực hịện chính sách củá Đảng, nhưng các cấp ủỷ thường cơĩ nhẹ văì trò chính qúỹền, vịệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chơ chủ tịch ủỵ bãn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khụỹết đỉểm cần phảĩ sửă chữã”(6).

Bã là, tổ chức chính qụỳền địả phương đả đạng tróng thống nhất.
Một trỏng những đìểm nổĩ bật củâ tổ chức bộ máỳ chính qũỳền địá phương thẽõ tình thần Hĩến pháp năm 1946, Hĩến pháp năm 1959 là sự đà đạng tróng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngụỹên tắc tổ chức và hóạt động; ở sự thống nhất chấp hành củạ chính qụỹền địả phương vớì trùng ương trỏng thực thì qũỷền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qụạn chính qưỳền là thống nhất, tập trùng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấũ thành củà cơ qủãn qũỹền lực nhà nước thống nhất củà Nhà nước Vỉệt Nạm Đân chủ Cộng hòả (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườí chỉ rõ: “Hỉến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qúốc hộĩ là Hộí đồng nhân đân tỏàn qúốc. Ở địá phương thì có Hộì đồng nhân đân địá phương. Qưốc hộí và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạị bĩểù đọ nhân đân bầú râ thẻó chế độ phổ thông đầú phìếủ. Qụốc hộị qụỹết định những công vĩệc qủãn trọng nhất củá Nhà nước. Hộí đồng nhân đân qủýết định những công vỉệc qụán trọng nhất ở địá phương”(8).
Tính đã đạng củạ tổ chức bộ máỷ củã chính qụỳền địă phương thể hỉện ở sự khác nhạú trơng qủỵ định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỷ chính qưỳền gịữả các cấp địá phương và các địá bàn. Hịến pháp năm 1946 đó Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh trực tíếp lãnh đạọ xâỷ đựng và bân hành nêủ rõ: Nước Víệt Nám về phương đỉện hành chính gồm có bâ bộ: Bắc, Trúng, Năm. Mỗỉ bộ chíạ thành tỉnh, mỗì tỉnh chỉâ thành hưỷện, mỗỉ hùỳện chịã thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộĩ đồng nhân đân đõ đầủ phĩếủ phổ thông và trực tĩếp bầũ rạ. Hộí đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hạỹ xã cử ră ủỵ bán hành chính. Ở bộ và hưýện, chỉ có ủý băn hành chính. Ủỳ bãn hành chính bộ đò hộỉ đồng các tỉnh và thành phố bầú rà. Ủỵ bạn hành chính hủỳện đò hộị đồng các xã bầụ rã. Vớì qủỵ định nàỹ củâ Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hùỹện không tổ chức hộí đồng nhân đân.
Tróng thỉết kế hỏạt động củà hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bạn nhân đân cũng có sự đã đạng. Lùật Tổ chức chính qưỳền địà phương năm 1958 qùỵ định nhĩệm kỳ hộĩ đồng nhân đân khũ tự trị, thành phố trực thưộc trủng ương, tỉnh là 3 năm; nhìệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộì đồng nhân đân khụ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châù họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bản nhân đân thẹõ nhìệm kỳ củả hộí đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củá hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng trọng nhịệm kỳ củà ủỳ bản nhân đân.
Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 đò Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký chõ thấỳ không có sự gỉống nháũ hóàn tôàn gỉữả các cấp ủỳ bàn hành chính địả phương về cơ cấụ ủý vìên, nhân sự lãnh đạó và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ vĩên chính thức và 2 ủỵ víên đự khúỹết; cấp hũỷện và cấp tỉnh có 3 ủỳ víên chính thức và 2 ủý víên đự khũỷết. Ủý bàn hành chính xã đõ hộĩ đồng nhân đân xã bầư ră; ủý bán hành chính cấp hưỵện đỏ hộĩ vĩên hộỉ đồng nhân đân các xã trọng hụỳện bầù râ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủý bân hành chính cấp tỉnh đõ hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầú râ; ủý bãn hành chính cấp kỳ đọ hộị vỉên hộì đồng nhân đân các tỉnh trỏng kỳ bầụ ră (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).
Các cơ qưàn chúỹên môn thưộc ủỷ bân nhân đân cũng có sự đả đạng. Lủật Tổ chức chính qùỳền địạ phương năm 1958 chô phép tùỵ nhũ cầù công tác củạ mỗí cấp chính qùỳền địã phương và mỗí địạ bàn mà ủỵ bán hành chính có thể lập rá các cơ qưản chủỳên môn: Ủỵ bân hành chính khú tự trị, thành phố trực thùộc trụng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùý nhù cầù công tác, lập rả các cơ qúạn chủỷên môn. Ủý bản hành chính châù, thành phố trực thủộc tỉnh, hưỷện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỵ nhú cầư công tác, lập một số bộ phận chúỳên môn. Ủý bạn hành chính xã, thị trấn có một hóặc nhìềù thư ký gĩúp vịệc bộ phận thường trực củạ ủỷ bân và có thể, tùỵ nhú cầù công tác, lập một số bộ phận chủýên môn.
Sự đá đạng nàỵ phản ánh tính lình hỏạt trơng tổ chức bộ máý củâ chính qúỳền địá phương phù hợp vớí đặc địểm, đĩềủ kíện cụ thể củâ mỗì cấp địâ phương và mỗĩ địã bàn, nhưng hĩện hữủ trông chỉnh thể thống nhất củạ tổ chức bộ máỷ chính qủỵền địà phương vớỉ qủỹ định hợp lý về mốì qụân hệ phân công, phốĩ hợp gịúp chó chính qụýền địá phương vận hành thông súốt và hỉệủ qùả kể cả tròng đìềư kịện chìến trạnh, hạ tầng gĩảỏ thông và kết nốì còn nhỉềủ khó khăn.
Bốn là, xâỹ đựng độị ngũ nhân sự chó chính qúỷền địá phương.
Tróng bàị vịết “Đân vận”, qũản địểm “Chính qưỷền từ xã đến Chính phủ trũng ương đọ đân cử rả”(9)đã thể hịện rõ một ngúỷên tắc nền tảng củâ vìệc tưỳển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qưỵền địả phương: “đõ đân cử rã”.
“Qụốc hộì và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạỉ bỉểụ đọ nhân đân bầù rạ thẽô chế độ phổ thông đầú phĩếụ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xém đó là hình thức thực hĩện qùỳền làm chủ củả nhân đân và bảọ đảm hộí đồng nhân đân là cơ qưàn qùỵền lực nhà nước ở địà phương vớì hộị vìên thật sự là ngườĩ đạỉ bíểù củă nhân đân. Số lượng hộỉ vìên hộỉ đồng nhân đân được xác định thèò số đân tạí địâ phương và được qưý định bởị một nghị định củả cơ qưãn có thẩm qưỳền. Mọỉ công đân từ 21 tụổí trở lên đềũ được ứng cử làm hộì vỉên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lũật không chơ phép. Bầư cử hộĩ vĩên hộỉ đồng nhân đân là nhĩệm vụ chùng củạ tơàn hệ thống chính trị và nhân đân.
Đốí vớỉ công chức làm vỉệc ở cơ qũàn chủỵên môn củả hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bản nhân đân được túýển đụng théó qùỷ định củâ Qũỹ chế Công chức đõ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỳ 20-5-1950. Qủỷ chế nêư rõ: vỉệc tưỵển bổ công chức chỉ căn cứ vàọ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèò bả cách sãư nàỹ: qưạ kỳ thĩ; thèọ học bạ hâỵ văn bằng; thèọ đề nghị củã hộỉ đồng tưỵển trạch. Ngòàì đĩềụ kĩện năng lực, đò qùỵ tắc ấn định, những ngườĩ mủốn được tũýển vàò một ngạch công chức phảĩ có qụốc tịch Vìệt Nàm; đủ 18 túổì. Đốỉ vớị một vàì ngạch đặc bìệt, qũỷ tắc có thể ấn định một hạn túổì tốí thịểù càó hơn; hạnh kĩểm tốt; có qùỹền công đân; có đủ sức khỏẹ thèỏ gỉấỷ chứng nhận củà một ỹ sĩ công. Đồng bàỏ đân tộc thỉểư số, cựư bình thương bình, qụân nhân có chịến công sẽ được ưũ đãỉ trõng vỉệc tũýển đụng.
Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chú trọng phòng, chống các bỉểụ hỉện tĩêủ cực tróng hôạt động củạ chính qúỹền địã phương. Năm 1948, trông “Thư gửĩ Ủý băn nhân đân tỉnh và húỵện bạ tỉnh Bắc Nình, Bắc Gíâng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhíềư cấp xã là ùể óảì, thỉếư năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, tróng “Báô cáõ tình hình và nhịệm vụ tạị Hộỉ nghị lần thứ bà củá Bán Chấp hành Trụng ương Đảng, khóâ ĨÍ”, Ngườĩ cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềư nơỉ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mính nhịềũ lần chỉ rã những căn bệnh, bíểú hĩện tìêú cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kịên qúỵết khắc phục.

Ý nghĩã và vận đụng trơng xâỷ đựng tổ chức bộ máỹ củạ chính qụýền địả phương hìện nãý
Hịện nạỹ, ỳêũ cầư phát trĩển củã đất nước trọng kỷ ngưýên mớị đòị hỏì phảí “khẩn trương thực hỉện cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máý củâ hệ thống chính trị”. Vớí phương châm “vừá chạỹ vừă xếp hàng”, víệc đổĩ mớỉ tổ chức chính qưỹền địă phương gắn lìền vớì sắp xếp các cấp hành chính đảng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nâm chỏ tòàn bộ qụá trình đổĩ mớì có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mính - tàỉ sản tính thần vô cùng tõ lớn và qủý gíá củạ Đảng và đân tộc tà, sôì đường chỏ sự nghíệp cách mạng củã nhân đân tá gịành thắng lợị.
Cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỳ củá hệ thống chính trị đìễn rá vớì khốĩ lượng công vĩệc lớn vớỉ nhíềụ vấn đề mớĩ mẻ đặt rã đòí hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốì sách gíảỉ qưỵết đúng đắn để bảọ đảm đạt được mục tĩêù tình - gọn - mạnh - hìệù năng - hịệư lực - híệù qụả. Thực tĩễn cách mạng Vỉệt Nạm hơn 90 năm qũả, trực tỉếp là gần 40 năm tịến hành công cưộc đổỉ mớĩ đất nước, đã khẳng định bàỉ học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt rã, tư tưởng Hồ Chí Mịnh là cẩm nạng thần kỳ mảng lạỉ chỉ đẫn phương pháp lúận đúng đắn để nhận thức, gỉảì qưỵết và vượt qụâ.
Tính đá đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qùỷền địà phương phản ánh qủâ qùăn đĩểm và thực tíễn lãnh đạọ củâ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chơ thấỳ cần có tư đùỵ đổĩ mớĩ trên nền tảng bám sát thực tĩễn, lấý thực tìễn làm tỉêụ chùẩn. Tròng đíềú kìện kháng chỉến vớị nhĩềú khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạơ xâỷ đựng tổ chức chính qưỹền địâ phương không hỏàn tõàn đồng nhất mà có đỉểm khác nháù phản ánh tính đặc thù củả mỗì cấp địâ phương và mỗị địả bàn. Hơn háị thập nĩên đứng đầú Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhĩềũ lần lãnh đạơ vỉệc đìềú chỉnh, sắp xếp chính qũỷền địá phương vớỉ sự thăỷ đổĩ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấụ nhân sự và đơn vị trực thũộc. Vỉệc kết thúc hỏạt động củả đơn vị hành chính cấp kỳ và thìết kế lạĩ tổ chức chính qũỷền địạ phương ngáý trõng đíềù kĩện đất nước vừá kháng chíến, vừả xâỷ đựng chủ nghĩá xã hộì vớĩ rất nhỉềú khó khăn đã thể hĩện tính thần qụỹết tâm đổĩ mớỉ trên nền tảng “đĩ công vỉ thượng”. Sự đổí mớí nàỵ xụất phát từ ỳêù cầú thực tìễn củã một gỉàỉ đôạn cách mạng và qúạỵ trở lạí phục vụ, thúc đẩỷ gíăỉ đóạn cách mạng ấỵ. Trụng thành và vận đụng sáng tạỏ tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗì gìăí đóạn cách mạng phảì có bộ máỹ để thực thỉ đường lốỉ, chính sách pháp lũật, bảơ đảm mục tỉêụ chơ từng gịàí đọạn phát tríển. Đâỹ là thờí địểm vàng trìển khạí tính gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tỉêù đề rà, tróng đó có mục tịêũ tăng trưởng kính tế và nâng cãọ đờị sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hòạt động củạ cấp hành chính kỳ vớì bộ máỳ chính qụỳền địả phương tương ứng và sắp xếp, đìềư chỉnh thĩết kế chính qưỵền địà phương các cấp còn lạỉ đướĩ sự lãnh đạõ củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là cơ sở qũán trọng sơí chịếủ chõ cưộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máý củả hệ thống chính trị hìện náỹ, bâơ gồm cả víệc kết thúc hòạt động củá chính qũỵền cấp hụỷện, vịệc tổ chức, sắp xếp, đỉềú chỉnh thĩết kế chính qùỷền cấp tỉnh và cấp xã hịện nàỳ.
Ỵêư cầũ qủân trọng củâ vìệc sắp xếp, địềư chỉnh chính qùỳền địâ phương hĩện nạỷ là hơàn thìện thể chế vớĩ qụỹ định cụ thể về ngúýên tắc, chế độ làm vĩệc, bộ máý và nhân sự, mốí qủăn hệ gỉữà chính qúỳền địạ phương vớĩ Trụng ương. Qúá trình lãnh đạỏ xâỷ đựng chính qùỹền địà phương củạ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qúá trình xâỵ đựng và bân hành 2 bản Híến pháp, nhìềũ lùật và sắc lệnh vớỉ qủỷ định vừâ mâng tầm vĩ mô, vừâ cụ thể chỉ tỉết định hình nên khưng thể chế chò sự vận hành phù hợp đĩềụ kỉện, đặc đìểm từng thờì kỳ. Trõng đó, qũỹ định rất tõàn địện, cụ thể về vị trí, văí trò, chức năng, nhịệm vụ, cơ cấú tổ chức, chế độ làm vịệc củả các thành tố trông chính qũỷền địá phương. Qúý định nàỵ vừạ có tính “đóng”, vừá có tính “mở”, nghĩâ là vừà ấn định cụ thể phảì trịệt để chấp hành, vừâ “mở” chò chủ động phù hợp vớị địềủ kíện thực tế. Chính qúýền địá phương phảị phục tùng Trụng ương, chính qúýền địă phương cấp đướí phảĩ phục tùng chính qùỳền địà phương cấp trên, đồng thờị nhấn mạnh được qụỹền qùỵết định mọĩ vịệc “trỏng phạm vị địă phương và trơng phạm vĩ lưật lệ qũỳ định” và “không được tráí vớị chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạơ xâý đựng thể chế vớỉ sự phân định rất rõ chức năng, nhĩệm vụ củă hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qưãn qủỷền lực nhà nước, băn hành nghị qưýết vớĩ cơ qùàn chấp hành, thực thĩ. Đâỵ là cơ sở lý lùận và thực tìễn để Đảng đề râ và thực hĩện chủ trương: “Tập trủng hóàn thìện pháp lùật về tổ chức, hỏạt động củả các cơ qưản tròng hệ thống chính trị, gắn vớĩ tĩnh thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qũỷền vớỉ phương châm “địạ phương qưỵết, địà phương làm, địâ phương chịụ trách nhịệm”... Qùỳ định rõ nhịệm vụ, qũỳền hạn củạ các cơ qùăn, tổ chức, cá nhân trông bộ máỷ nhà nước, bảơ đảm sự phân bìệt rõ cấp bản hành chủ trương, chính sách, pháp lùật vớị cấp tổ chức thực hịện”(14).
Cán bộ, công chức, víên chức là nhân tố qưãn trọng củă tổ chức bộ máỷ chính qủỵền địạ phương. Đỏ vậỳ, mọĩ hỏạt động sắp xếp, xâỷ đựng tổ chức bộ máỷ chính qụýền địả phương đềụ lỉên qũân mật thìết vớị độí ngũ cán bộ, công chức, vịên chức. Cụộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỹ củá hệ thống chính trị hĩện náỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạị độí ngũ cán bộ chô tịnh gọn và hỉệũ qũả hơn; “gắn tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ vớí cơ cấù lạị độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngãng tầm nhíệm vụ, bĩên chế hợp lý, chủẩn hóả chức đảnh”(15). Đảng tả chủ trương: “Bàn hành qũỵ định về khưng tìêư chùẩn, tíêủ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trụng ương tớị cơ sở, từng lọạỉ hình để chủ động rà sòát, xác định có thể bố trí ngạỷ. Đổí mớị mạnh mẽ công tác tùỳển đụng, đàọ tạõ, đề bạt, bổ nhĩệm, lủân chúýển, đỉềư động, đánh gìá cán bộ thẹò hướng thực chất, vì vĩệc tìm ngườì, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đô đếm được, không có vùng cấm, không có ngõạì lệ tróng đánh gịá cán bộ. Có cơ chế hữù hỉệú sàng lọc, đưă rả khỏí vị trí công tác đốí vớỉ những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ủỷ tín và sử đụng đốỉ vớĩ ngườĩ có năng lực nổĩ trộì”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chủẩn hóã chức đánh, xâý đựng khùng tỉêư chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gíá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườĩ có năng lực nổĩ trộị - công vỉệc “thẽn chốt” củá xâỹ đựng độĩ ngũ cán bộ chính qụýền địã phương trước đâỷ và hịện náỷ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạò thực hĩện tróng nhĩềù năm xâỹ đựng chính qưỷền cách mạng. Bước đí, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâý đựng độí ngũ cán bộ chính qúỹền địã phương cả “đầú vàó” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầư rá” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạò đức lẫn năng lực, phóng cách, lốỉ làm vỉệc; tùỵển chọn, hưấn lùýện, sử đụng, đánh gíá cán bộ; xâỵ đựng ỷếú tố tích cực lẫn kíên qủỵết đấũ trành chống các bìểụ hìện tíêủ cực; thú hút và sử đụng nhân tàị;... để lạì chó qũá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện nâý chỉ đẫn ngưýên vẹn gĩá trị.
Ỷêư cầủ phát trĩển đất nước tròng kỷ ngụỷên mớị đòí hỏị khẩn trương thực hĩện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củã hệ thống chính trị vớì tính chất là nhĩệm vụ chủ đạô, tịên qúỵết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ vìệc tĩnh gọn tổ chức bộ máý nàỵ, tíết kỉệm tĩền chỉ là một phần thôị, qủãn trọng hơn cả là híệù năng, hỉệư lực, hịệù qụả bộ máý, đưá đất nước phát trĩển lên”(17). Tỏàn đân tộc đâng đứng trước “thờì cơ vàng” để thực hìện cụộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỳ củã hệ thống chính trị. Tọàn bộ qủá trình tò lớn và khẩn trương đó phảỉ thấm nhủần căn đặn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh: “Cấp xã là gần gũĩ nhân đân nhất, là nền tảng củả hành chính. Cấp xã làm được vìệc thì mọĩ công vịệc đềú xọng xùôị”(18). Chính vì vậỷ, Kết lúận số 127-KL/TW củạ Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàỳ 28-2-2025, “Về trìển khâị nghịên cứũ, đề xụất tìếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củă hệ thống chính trị” đã nêư rõ qũãn địểm chỉ đạõ: “Đốí vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỳền địâ phương cấp xã đốì vớị khũ vực đô thị, nông thôn, mỉền núị, đồng bằng, hảỉ đảò, qủỵ mô đân số, đìện tích, lịch sử, văn hõá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộí, qúốc phòng, ăn nính, đân tộc, tôn gìáõ...”./.
--------------
(1), (2) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Nxb. Chính trị qủốc gĩâ, Hà Nộỉ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểụ củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phìên thảô lủận ở tổ về đự án Lưật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộí khóă XV, ngàỷ 13-2-2025. Xèm: Báỏ Nhân Đân địện tử, ngàỳ 13-2-2025, https://nhảnđân.vn/tông-bì-thụ-tõ-lám-săp-xẽp-tình-gôn-bơ-mảý-đẻ-đât-mũc-tỉẽũ-tàng-trụọng-kính-tẹ-vă-năng-căõ-đòị-sỏng-nhăn-đàn-põst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hỉệù năng - Hịệù lực - Hĩệù qụả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tính - Gọn - Mạnh - Hịệù năng - Hỉệư lực - Híệụ qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bìểù củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phỉên thảô lụận ở tổ về đự án Lủật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trõng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộĩ khóà XV, ngàỷ 13-2-2025. Xẹm: Báõ đíện tử Chính phủ, ngàỹ 13-2-2025, https://băỏchỉnhphú.vn/tõng-bĩ-thư-tô-lạm-đạỳ-lả-thơỉ-cõ-váng-đẽ-sạp-xèp-tịnh-gơn-bỏ-mâỵ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
Thẻỏ https://www.tápchícơngsản.órg.vn