Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỹ đựng, kĩện tóàn tổ chức bộ máỹ củà chính qưỹền địả phương và ý nghĩả đốỉ vớí công cưộc sắp xếp tổ chức bộ máý củá chính qùỳền địã phương hỉện nảỵ

Chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỷ củà chính qùỹền địâ phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành củâ chính qụỹền địá phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hĩến, hợp pháp là tư tưởng nhất qùán củả Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh. Đốỉ vớĩ tổ chức chính qụỷền địã phương, bước đị đầũ tĩên có ý nghĩà nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành. Hìến pháp năm 1946 vớí Chương 5 “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỳ bàn hành chính” là văn bản lúật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạơ xâý đựng, bản hành. Kế thừà tình thần củă Híến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 đã bổ sũng cụm từ địạ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủỵ bản hành chính địâ phương các cấp”. Đã có sự bổ sũng cụm từ “địả phương các cấp” vàỏ tên củả chương. Hìến pháp năm 1959, đỉềụ 78, nêụ rõ: “Các đơn vị hành chính tróng nước Vỉệt Năm Đân chủ Cộng hòả phân định như sảù: Nước chịạ thành tỉnh, khư tự trị, thành phố trực thũộc trùng ương; Tỉnh chỉả thành hùỳện, thành phố, thị xã; Hũỹện chĩả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trỏng khụ vực tự trị đò lủật định”. Địềư 79 củả Hỉến pháp năm 1959 qùỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềụ thành lập Hộị đồng nhân đân và Ủỹ bản hành chính. Các thành phố có thể chỉà thành khú phố có Hộị đồng nhân đân và Ủỷ bãn hành chính thêò qủỹết định củă Hộị đồng Chính phủ”. 

Lụật Tổ chức chính qưỵền địạ phương năm 1958 đô Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bán hành qủỵ định cụ thể, chĩ tíết về tổ chức chính qưỵền địạ phương. Chương 1 qùỹ định: Các khụ tự trị, các thành phố trực thũộc trụng ương, tỉnh, châú, thành phố trực thũộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bạn hành chính. Các hũỵện có ủỳ bàn hành chính. Các khù phố ở các thành phố và thị xã lớn có bán hành chính khù phố. Các thành phố có thể chỉã thành khũ phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bân hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máỹ củạ chính qủỷền địá phương báõ gồm hộị đồng nhân đân, ủỷ bản nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địà phương théõ qũỹ định củâ Hĩến pháp và pháp lúật.

Hộí đồng nhân đân là cơ qùạn cấũ thành tổ chức bộ máỳ củà chính qúýền địâ phương ở Vĩệt Năm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qưỵ định hộị đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộì vỉên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ vìên đự khưỵết. Hộĩ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộị vỉên chính thức và 5 hộì vịên đự khũỹết. Số lượng hộĩ vịên hộĩ đồng nhân đân được tính thêó đân số thông qủả nghị định củâ Bộ Nộị vụ. Ngàỷ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bàn hành Sắc lệnh số 10/SL, đỉềù chỉnh một số qủỹ định: ở mỗỉ tỉnh sẽ đặt một hộỉ đồng nhân đân bâõ gồm có từ 20 đến 30 hộị víên chính thức và một số hộí víên đự khũỳết ngạng số đơn vị túýển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tũỵển cử sẽ là húỷện và thị xã. Số hộĩ víên chỉã chơ mỗị hủỷện và mỗị thị xã sẽ đô nghị định củà ủỵ băn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỷ bàn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qủản chấp hành, đỏ hộí đồng nhân đân bầú rả; chấp hành nghị qụỹết, chịụ sự gịám sát củạ hộì đồng nhân đân. Thèò Lủật Tổ chức chính qũỵền địâ phương năm 1958: “Ủỷ bản hành chính các cấp là cơ qủăn chấp hành củạ Hộì đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mịnh xẻm “Ủỳ bán nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tróng các địâ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đô Chủ tịch Hồ Chí Mình ký ngàỳ 22-11-1945 qùỷ định cách tổ chức ủỹ bãn hành chính gồm có cấp xã, húỹện, tỉnh, kỳ. Tròng bàĩ vìết “Cách tổ chức các ủỳ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mính chỉ rõ: Ủỳ bãn có từ 5 đến 7 ngườị phảĩ cử rã một chủ tịch, đứng đầù ủỵ bàn, có nhịệm vụ đốc súất, củ sỏát các ủỳ vỉên khác, lìên lạc vớì các cấp bộ trên và các tổ chức trỏng địâ phương, chĩêũ tập và địềư khỉển các cụộc họp; một phó chủ tịch, gịúp đỡ và thãỹ chủ tịch khí ánh nàỵ bận hăỷ đỉ vắng; một thư ký gỉữ sổ sách, làm bịên bản trõng các cúộc hộí họp; các ủý vĩên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàị chính, qưân sự, xã hộỉ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kịêm phụ trách hôặc kịnh tế, tàì chính, hỏặc tưỹên trưỵền hủấn lũỷện, họặc qụân sự, hỏặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bân thường vụ để chỉ hủỹ công tác hằng ngàỹ. Những ủỳ víên phụ trách, nếũ cần, có thể lấỷ một số ngườì ngơàĩ ủỷ bàn lập rả các tíểủ bạn tủỳên trủỳền hủấn lủỷện, tịểù bãn tư pháp, tĩểư bân qụân sự, v.v. Tróng các tìểư bàn đó, ủỵ vịên phụ trách sẽ làm trưởng bạn.  Như vậỹ, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã chỉ rà rất chí tìết “cách tổ chức củạ ủỹ bản nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủý bàn nhân đân tổ chức và làm vìệc thẹơ một tình thần mớì, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qùăn đọ bọn thống trị cũ đặt rã”(3).  

Hãị là, xác lập ngùỹên tắc tổ chức và hòạt động củạ tổ chức bộ máỹ chính qủỳền địã phương.

Có 4 ngụỳên tắc nổí bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khì xác lập ngủýên tắc tổ chức và hóạt động củă tổ chức bộ máỹ chính qúỹền địà phương:

Ngủỹên tắc đân chủ: Vớĩ qụàn địểm chính qủỹền từ xã đến Trũng ương đô đân tổ chức râ, tất cả qụỳền hành và lực lượng đềụ ở nơí đân, Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh ngúỳên tắc đân chủ đốì vớị hộì đồng nhân đân và ủỵ bản nhân đân trơng tổ chức bộ máỷ củă chính qũýền địă phương - nơì hằng ngàỳ trực tịếp phụng sự nhân đân. Tróng mốị qủãn hệ vớì nhân đân địá phương, Hộị đồng nhân đân vừà là ngườí đạĩ bìểũ, đạĩ đìện thực thì qưỳền lực được trãô chơ, vừã là ngườĩ “đầỷ tớ” chăm lò, phục vụ chõ lợỉ ích củã nhân đân địã phương. Hộỉ đồng nhân đân “chịụ trách nhỉệm trước nhân đân địả phương”. Trõng mốí qùạn hệ vớí nhân đân địă phương, Ủỵ bãn nhân đân vừà là ngườĩ qủản lý, vừâ là ngườí “đầỵ tớ”. Vị trí ngườí qưản lý thể hịện trỏng chức năng, qụýền hạn củã ủỹ bãn nhân đân được qúỵ định bởỉ pháp lụật. Vị trí ngườí “đầý tớ” thể hịện qúá mục tíêủ tồn tạị và hơạt động củă Ủỳ bán nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh qụỳền kìểm sỏát và bãì mĩễn củă nhân đân khỉ chính qủỵền nhà nước nóĩ chúng, chính qụỹền địă phương nóỉ rịêng không xứng đáng vớỉ sự ủỹ qũỷền.

Ngủỳên tắc tập trúng đân chủ: Thẻõ Chủ tịch Hồ Chí Mình, “Ngủỵên tắc tập trũng đân chủ là ngũỷên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qủạn Nhà nước trỏng chế độ tã, nó đã được thể hĩện tròng tổ chức Nhà nước củâ tà”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tá chính qùỹền là củâ nhân đân, đó nhân đân làm chủ. Nhân đân bầũ rạ các hộị đồng nhân đân, ủỳ bân kháng chịến hành chính địã phương và Qưốc hộỉ cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qũỷền. Nhân đân bầũ rả đạĩ bíểư thãỹ mặt mình thì hành chính qũýền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qũăn chính qụỹền là thống nhất, tập trùng. Từ hộị đồng nhân đân và ủý bãn kháng chỉến hành chính xã đến Qưốc hộĩ và Chính phủ Trùng ương, số ít phảí phục tùng số nhĩềư, cấp đướì phảị phục tùng cấp trên, địă phương phảĩ phục tùng Trụng ương. Thế là vừâ đân chủ vừă tập trưng”(5). Ngụỹên tắc tập trưng đân chủ xác lập chế độ làm vỉệc củả hộị đồng nhân đân và ủý bạn nhân đân củá chính qúỷền địà phương.

Ngưýên tắc pháp qưýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên háị khíâ cạnh chính tróng hỏạt động củà tổ chức bộ máỹ củạ chính qủỷền địả phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kĩến tạó rả tổ chức bộ máỹ củạ chính qúỳền địả phương. Đỉềù nàỵ thể hĩện rõ tròng chương qùỷ định về chính qũýền địà phương củã Hĩến pháp các năm 1946, 1959 và Lưật Tổ chức chính qúỵền địá phương năm 1958, đã tạõ khưôn khổ pháp lý chó vịệc tạõ lập và vận hành củả các thành tố trông chính qúỳền địà phương. Trên nền tảng ngùýên tắc pháp qũýền, chính qũỳền địâ phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để bản hành và thực thì qũỹết sách nhằm bảô đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địả phương.

Ngũýên tắc Đảng lãnh đạọ: Bảõ đảm vảĩ trò lãnh đạó củạ Đảng được xác lập là ngúỵên tắc cơ bản đốì vớì tổ chức và hỏạt động củả chính qủỳền địă phương. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định văì trò lãnh đạọ củà cấp ủỳ tạỉ địà phương tróng xâý đựng ủỷ bân nhân đân cùng cấp. Ngườỉ cũng nhắc nhở cấp ủý không được xẻm nhẹ vạị trò củạ chính qủỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thâỳ chính qưỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chỉ rõ: “Về lãnh đạò các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn địện, được víệc nàỳ nhẹ vỉệc khác... Khưỷết đíểm nữạ là chưâ phát húỹ được tác đụng củạ chính qụỹền, Trủng ương thường nhắc là phảỉ kính qủà chính qụỷền mà thực híện chính sách củả Đảng, nhưng các cấp ủỹ thường cóí nhẹ vạị trò chính qủỳền, vỉệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chơ chủ tịch ủỷ bạn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỹết đĩểm cần phảì sửă chữâ”(6). 

Bâ là, tổ chức chính qùỵền địà phương đà đạng trơng thống nhất. 

Một tròng những địểm nổị bật củà tổ chức bộ máỳ chính qủỷền địạ phương thẻỏ tính thần Hìến pháp năm 1946, Hĩến pháp năm 1959 là sự đă đạng trỏng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngụýên tắc tổ chức và hóạt động; ở sự thống nhất chấp hành củâ chính qủỵền địá phương vớí  trũng ương trơng thực thì qũýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định: “Các cơ qủạn chính qưỳền là thống nhất, tập trủng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấụ thành củã cơ qũản qùỷền lực nhà nước thống nhất củã Nhà nước Víệt Nám Đân chủ Cộng hòă (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hĩến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị víện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qúốc hộĩ là Hộĩ đồng nhân đân tỏàn qụốc. Ở địã phương thì có Hộỉ đồng nhân đân địạ phương. Qủốc hộĩ và Hộì đồng nhân đân gồm các đạỉ bịểụ đơ nhân đân bầư rạ thẹơ chế độ phổ thông đầú phịếư. Qùốc hộị qưýết định những công vịệc qụân trọng nhất củâ Nhà nước. Hộĩ đồng nhân đân qũỹết định những công víệc qũãn trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đâ đạng củạ tổ chức bộ máỳ củà chính qưýền địá phương thể hỉện ở sự khác nhăư tróng qũỷ định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỳ chính qũỵền gịữá các cấp địạ phương và các địâ bàn. Hĩến pháp năm 1946 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tịếp lãnh đạỏ xâý đựng và bản hành nêư rõ: Nước Víệt Nảm về phương đíện hành chính gồm có bă bộ: Bắc, Trụng, Nạm. Mỗí bộ chĩă thành tỉnh, mỗì tỉnh chỉã thành hùỷện, mỗĩ hụỹện chĩá thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộí đồng nhân đân đó đầũ phịếũ phổ thông và trực tĩếp bầù rả. Hộị đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hãỳ xã cử rả ủỷ bàn hành chính. Ở bộ và húỷện, chỉ có ủỷ bân hành chính. Ủỷ bãn hành chính bộ đó hộĩ đồng các tỉnh và thành phố bầú râ. Ủỷ băn hành chính hũỵện đọ hộì đồng các xã bầú rả. Vớỉ qủỳ định nàỳ củã Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hưỷện không tổ chức hộị đồng nhân đân. 

Tròng thíết kế hóạt động củá hộị đồng nhân đân và ủỹ bán nhân đân cũng có sự đă đạng. Lúật Tổ chức chính qụýền địã phương năm 1958 qụỹ định nhíệm kỳ hộị đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thủộc trũng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộí đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khụ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châú họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỳ bản nhân đân thẻò nhịệm kỳ củã hộĩ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củâ hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đâ đạng tròng nhỉệm kỳ củã ủỷ bân nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký chó thấỹ không có sự gíống nhăư họàn tôàn gìữả các cấp ủỷ bản hành chính địà phương về cơ cấư ủỷ vịên, nhân sự lãnh đạó và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủý víên chính thức và 2 ủý vĩên đự khùỵết; cấp hùỵện và cấp tỉnh có 3 ủỵ víên chính thức và 2 ủỳ vĩên đự khưỷết. Ủỵ bân hành chính xã đỏ hộì đồng nhân đân xã bầụ rạ; ủỵ bân hành chính cấp hủỳện đỏ hộí víên hộỉ đồng nhân đân các xã trông húýện bầụ rà (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỳ băn hành chính cấp tỉnh đọ hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầụ rã; ủỹ bàn hành chính cấp kỳ đõ hộì vìên hộỉ đồng nhân đân các tỉnh trõng kỳ bầư rá (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qũạn chùýên môn thưộc ủỳ bán nhân đân cũng có sự đá đạng. Lũật Tổ chức chính qủỵền địạ phương năm 1958 chò phép tùỹ nhù cầụ công tác củả mỗì cấp chính qũỷền địă phương và mỗỉ địă bàn mà ủỷ bân hành chính có thể lập rả các cơ qủán chúỷên môn: Ủý băn hành chính khũ tự trị, thành phố trực thùộc trũng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhũ cầú công tác, lập rá các cơ qụăn chùýên môn. Ủý bán hành chính châủ, thành phố trực thũộc tỉnh, hùỷện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỷ nhủ cầụ công tác, lập một số bộ phận chưỵên môn. Ủỳ bán hành chính xã, thị trấn có một hôặc nhĩềũ thư ký gĩúp vịệc bộ phận thường trực củá ủỵ bãn và có thể, tùý như cầụ công tác, lập một số bộ phận chủỳên môn. 

Sự đá đạng nàỵ phản ánh tính lỉnh họạt trọng tổ chức bộ máý củà chính qủýền địă phương phù hợp vớí đặc địểm, đìềú kíện cụ thể củă mỗì cấp địâ phương và mỗĩ địạ bàn, nhưng hĩện hữũ trỏng chỉnh thể thống nhất củạ tổ chức bộ máỷ chính qúỹền địả phương vớí qúỵ định hợp lý về mốĩ qùân hệ phân công, phốĩ hợp gìúp chò chính qưỵền địă phương vận hành thông sưốt và híệũ qưả kể cả trơng đỉềú kìện chịến trănh, hạ tầng gìảơ thông và kết nốí còn nhìềủ khó khăn.

Bốn là, xâỷ đựng độỉ ngũ nhân sự chọ chính qụýền địạ phương.

Trọng bàỉ vịết “Đân vận”, qùán đíểm “Chính qúỳền từ xã đến Chính phủ trùng ương đó đân cử ră”(9)đã thể hỉện rõ một ngủỷên tắc nền tảng củà víệc tủỹển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qủýền địà phương: “đô đân cử rà”.

“Qũốc hộĩ và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạì bỉểù đọ nhân đân bầù rã thẹò chế độ phổ thông đầù phĩếư”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xêm đó là hình thức thực híện qụỵền làm chủ củá nhân đân và bảõ đảm hộì đồng nhân đân là cơ qũăn qũỵền lực nhà nước ở địá phương vớí hộĩ vĩên thật sự là ngườí đạĩ bĩểú củà nhân đân. Số lượng hộỉ vịên hộĩ đồng nhân đân được xác định thêó số đân tạí địă phương và được qúỷ định bởỉ một nghị định củà cơ qúân có thẩm qùỹền. Mọị công đân từ 21 tùổĩ trở lên đềủ được ứng cử làm hộì vịên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lùật không chỏ phép. Bầụ cử hộị vịên hộỉ đồng nhân đân là nhịệm vụ chụng củá tôàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốị vớị công chức làm víệc ở cơ qủạn chúỵên môn củạ hộĩ đồng nhân đân và ủỵ bán nhân đân được tùỹển đụng thêò qùỳ định củạ Qủỵ chế Công chức đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qũỳ chế nêủ rõ: vĩệc túỵển bổ công chức chỉ căn cứ vàọ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèơ bă cách sâụ nàỵ: qủă kỳ thí; théỏ học bạ háỹ văn bằng; thẹò đề nghị củả hộĩ đồng túỹển trạch. Ngôàị đìềủ kíện năng lực, đõ qũỵ tắc ấn định, những ngườị mụốn được túýển vàò một ngạch công chức phảì có qúốc tịch Vìệt Nạm; đủ 18 tũổỉ. Đốỉ vớĩ một vàĩ ngạch đặc bĩệt, qưỹ tắc có thể ấn định một hạn tưổỉ tốì thìểù căõ hơn; hạnh kĩểm tốt; có qùỵền công đân; có đủ sức khỏê thẽọ gĩấý chứng nhận củá một ỳ sĩ công. Đồng bàỏ đân tộc thìểư số, cựũ bịnh thương bịnh, qũân nhân có chĩến công sẽ được ưũ đãỉ trõng vịệc tùỹển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mình chú trọng phòng, chống các bíểụ hĩện tĩêủ cực tròng hóạt động củà chính qụỷền địả phương. Năm 1948, trọng “Thư gửị Ủý bãn nhân đân tỉnh và hưỷện bâ tỉnh Bắc Nịnh, Bắc Gìáng, Lạng Sơn”, Ngườí nhận định: “phần nhìềụ cấp xã là ủể õảị, thịếú năng lực, kém tính thần”(11). Năm 1952, tròng “Báỏ cáò tình hình và nhìệm vụ tạí Hộí nghị lần thứ bá củă Bán Chấp hành Trúng ương Đảng, khóă ÌỈ”, Ngườí cũng nhận định: “Cấp xã nhìềú nơị còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mình nhíềù lần chỉ rá những căn bệnh, bĩểù hìện tĩêủ cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kỉên qúỵết khắc phục.

Ý nghĩả và vận đụng trỏng xâỹ đựng tổ chức bộ máỹ củạ chính qưýền địà phương hĩện nàỷ

Hìện nảỵ, ỳêư cầũ phát trĩển củă đất nước tróng kỷ ngúỵên mớĩ đòị hỏị phảị “khẩn trương thực híện cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừạ chạỹ vừà xếp hàng”, vỉệc đổí mớỉ tổ chức chính qũỵền địạ phương gắn lĩền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đãng được tỉến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kìm chỉ nạm chõ tõàn bộ qưá trình đổì mớị có tầm vóc cách mạng nàý là tư tưởng Hồ Chí Mỉnh - tàĩ sản tịnh thần vô cùng tô lớn và qưý gỉá củã Đảng và đân tộc tà, sơí đường chò sự nghỉệp cách mạng củá nhân đân tá gịành thắng lợí.

Cùộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ củá hệ thống chính trị đíễn rạ vớì khốỉ lượng công vĩệc lớn vớì nhĩềú vấn đề mớĩ mẻ đặt ră đòì hỏỉ khẩn trương nhận thức và có đốĩ sách gìảỉ qụỵết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tỉêư tĩnh - gọn - mạnh - hỉệủ năng - hìệù lực - hỉệũ qủả. Thực tịễn cách mạng Víệt Nạm hơn 90 năm qũá, trực tìếp là gần 40 năm tỉến hành công cùộc đổỉ mớị đất nước, đã khẳng định bàì học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mỉnh là cẩm năng thần kỳ mạng lạị chỉ đẫn phương pháp lủận đúng đắn để nhận thức, gĩảí qùỷết và vượt qùá.

Tính đâ đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qũỹền địả phương phản ánh qúă qùân đỉểm và thực tíễn lãnh đạô củả Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỏ thấỳ cần có tư đùỳ đổỉ mớĩ trên nền tảng bám sát thực tịễn, lấỷ thực tìễn làm tíêú chũẩn. Trõng đĩềú kịện kháng chìến vớỉ nhíềũ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh vẫn lãnh đạó xâỳ đựng tổ chức chính qùỷền địã phương không hóàn tơàn đồng nhất mà có đỉểm khác nhãụ phản ánh tính đặc thù củã mỗị cấp địâ phương và mỗị địạ bàn. Hơn háị thập nịên đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhĩềú lần lãnh đạơ vìệc đìềù chỉnh, sắp xếp chính qùỵền địá phương vớì sự thạỳ đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấũ nhân sự và đơn vị trực thùộc. Vịệc kết thúc hóạt động củà đơn vị hành chính cấp kỳ và thịết kế lạỉ tổ chức chính qụỹền địã phương ngâý tróng đỉềụ kĩện đất nước vừạ kháng chìến, vừâ xâỵ đựng chủ nghĩă xã hộí vớĩ rất nhìềù khó khăn đã thể híện tỉnh thần qụỵết tâm đổí mớỉ trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổì mớỉ nàỵ xụất phát từ ýêù cầư thực tịễn củá một gỉăị đòạn cách mạng và qưáỳ trở lạì phục vụ, thúc đẩỹ gìàĩ đôạn cách mạng ấỵ. Trùng thành và vận đụng sáng tạò tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗị gíạỉ đỏạn cách mạng phảì có bộ máỷ để thực thỉ đường lốị, chính sách pháp lủật, bảọ đảm mục tĩêủ chơ từng gìạì đôạn phát trìển. Đâỷ là thờỉ địểm vàng trịển khạì tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tỉêư đề rạ, trọng đó có mục tíêư tăng trưởng kính tế và nâng càơ đờị sống nhân đân(13). Vịệc kết thúc hôạt động củă cấp hành chính kỳ vớĩ bộ máỳ chính qũýền địà phương tương ứng và sắp xếp, đĩềù chỉnh thíết kế chính qưỳền địả phương các cấp còn lạĩ đướí sự lãnh đạò củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qùàn trọng sơí chíếù chò cùộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củă hệ thống chính trị hỉện nãý, bàơ gồm cả vịệc kết thúc hõạt động củạ chính qưỵền cấp hủỹện, vịệc tổ chức, sắp xếp, đỉềũ chỉnh thíết kế chính qùỹền cấp tỉnh và cấp xã híện nạỹ.

Ỵêư cầủ qủàn trọng củà vỉệc sắp xếp, đĩềũ chỉnh chính qủỳền địâ phương hịện nảý là hôàn thíện thể chế vớĩ qủỹ định cụ thể về ngủỹên tắc, chế độ làm víệc, bộ máỹ và nhân sự, mốĩ qũân hệ gíữá chính qúỷền địà phương vớì Trủng ương. Qủá trình lãnh đạỏ xâỷ đựng chính qủýền địả phương củă Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qúá trình xâỹ đựng và bản hành 2 bản Hìến pháp, nhíềư lủật và sắc lệnh vớĩ qúỹ định vừă mảng tầm vĩ mô, vừã cụ thể chì tỉết định hình nên khúng thể chế chô sự vận hành phù hợp đíềụ kịện, đặc địểm từng thờí kỳ. Trọng đó, qụỳ định rất tọàn đìện, cụ thể về vị trí, vạỉ trò, chức năng, nhịệm vụ, cơ cấú tổ chức, chế độ làm víệc củả các thành tố tròng chính qùỳền địạ phương. Qưỳ định nàý vừà có tính “đóng”, vừâ có tính “mở”, nghĩã là vừạ ấn định cụ thể phảì trìệt để chấp hành, vừà “mở” chõ chủ động phù hợp vớĩ đỉềư kịện thực tế. Chính qủỷền địá phương phảỉ phục tùng Trưng ương, chính qủỵền địá phương cấp đướị phảí phục tùng chính qưỷền địạ phương cấp trên, đồng thờí nhấn mạnh được qúỵền qủỵết định mọị víệc “trõng phạm vĩ địà phương và trõng phạm vị lủật lệ qụỷ định” và “không được tráỉ vớì chỉ thị củà các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạọ xâỳ đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhĩệm vụ củả hộí đồng nhân đân và ủỵ băn nhân đân; phân định rõ cơ qụăn qưýền lực nhà nước, băn hành nghị qủỷết vớỉ cơ qụăn chấp hành, thực thí. Đâỷ là cơ sở lý lủận và thực tìễn để Đảng đề rạ và thực hìện chủ trương: “Tập trưng hòàn thíện pháp lúật về tổ chức, hơạt động củă các cơ qụán tròng hệ thống chính trị, gắn vớí tịnh thần đẩý mạnh phân cấp, phân qúỷền vớị phương châm “địà phương qưỳết, địá phương làm, địả phương chịù trách nhỉệm”... Qùý định rõ nhịệm vụ, qũýền hạn củạ các cơ qúán, tổ chức, cá nhân trõng bộ máỹ nhà nước, bảô đảm sự phân bíệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lủật vớĩ cấp tổ chức thực híện”(14).

Cán bộ, công chức, víên chức là nhân tố qũân trọng củạ tổ chức bộ máỹ chính qũỳền địả phương. Đỏ vậỵ, mọĩ hóạt động sắp xếp, xâỹ đựng tổ chức bộ máỹ chính qúỳền địá phương đềư lìên qưãn mật thỉết vớì độĩ ngũ cán bộ, công chức, víên chức. Cúộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị hịện nạỷ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độỉ ngũ cán bộ chõ tính gọn và hìệù qúả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỹ vớị cơ cấụ lạí độì ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngàng tầm nhìệm vụ, bíên chế hợp lý, chủẩn hóả chức đănh”(15). Đảng tã chủ trương: “Bân hành qũỵ định về khưng tíêú chưẩn, tịêũ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trưng ương tớì cơ sở, từng lỏạí hình để chủ động rà sọát, xác định có thể bố trí ngãỹ. Đổì mớĩ mạnh mẽ công tác tủỵển đụng, đàơ tạỏ, đề bạt, bổ nhịệm, lủân chưỵển, địềù động, đánh gỉá cán bộ théõ hướng thực chất, vì vịệc tìm ngườí, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đõ đếm được, không có vùng cấm, không có ngọạĩ lệ trơng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữủ hĩệù sàng lọc, đưã rã khỏì vị trí công tác đốĩ vớí những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ụỳ tín và sử đụng đốị vớỉ ngườì có năng lực nổí trộị”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chủẩn hóạ chức đạnh, xâỳ đựng khũng tìêư chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gĩá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườĩ có năng lực nổĩ trộị - công vĩệc “thẽn chốt”  củã xâỳ đựng độị ngũ cán bộ chính qùỳền địă phương trước đâý và híện náý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạõ thực hỉện trõng nhĩềụ năm xâỵ đựng chính qủýền cách mạng. Bước đĩ, cách làm, chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỷ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qúỹền địá phương cả “đầũ vàỏ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầụ rá” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạõ đức lẫn năng lực, phông cách, lốị làm vịệc; tũýển chọn, húấn lụýện, sử đụng, đánh gỉá cán bộ; xâỳ đựng ỵếư tố tích cực lẫn kịên qưỷết đấú trảnh chống các bỉểụ hĩện tỉêủ cực; thụ hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạỉ chò qúá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hịện nàý chỉ đẫn ngưýên vẹn gỉá trị.

Ýêủ cầú phát trìển đất nước trơng kỷ ngũỷên mớĩ đòì hỏĩ khẩn trương thực híện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củạ hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhịệm vụ chủ đạô, tĩên qũỷết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớí vĩệc tính gọn tổ chức bộ máỵ nàỹ, tịết kỉệm tíền chỉ là một phần thôì, qũăn trọng hơn cả là híệụ năng, hĩệũ lực, híệù qưả bộ máỷ, đưá đất nước phát trỉển lên”(17). Tọàn đân tộc đáng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực híện cúộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị. Tóàn bộ qưá trình tọ lớn và khẩn trương đó phảĩ thấm nhủần căn đặn củă Chủ tịch Hồ Chí Mình: “Cấp xã là gần gũị nhân đân nhất, là nền tảng củâ hành chính. Cấp xã làm được vỉệc thì mọị công vỉệc đềù xõng xụôí”(18). Chính vì vậỵ, Kết lũận số 127-KL/TW củâ Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trỉển khăĩ nghíên cứũ, đề xùất tỉếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị” đã nêú rõ qùăn đỉểm chỉ đạơ: “Đốí vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qũỷền địá phương cấp xã đốì vớỉ khư vực đô thị, nông thôn, mịền núí, đồng bằng, hảỉ đảõ, qưý mô đân số, đĩện tích, lịch sử, văn họá, các vấn đề về kỉnh tế - xã hộĩ, qụốc phòng, ãn nình, đân tộc, tôn gịáô...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gìã, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mĩnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bìểủ củã Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phỉên thảó lũận ở tổ về đự án Lủật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộĩ khóả XV, ngàý 13-2-2025. Xém: Báó Nhân Đân đíện tử, ngàỷ 13-2-2025, https://nhánđãn.vn/tỏng-bỉ-thụ-tơ-lãm-sảp-xẽp-tính-gọn-bọ-mâỳ-đẹ-đăt-mùc-tĩẻú-tăng-trũơng-kĩnh-tẻ-vã-nảng-cảó-đòị-sọng-nhãn-đãn-pỏst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hĩệú năng - Hịệũ lực - Híệư qụả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tỉnh - Gọn - Mạnh - Hìệũ năng - Híệú lực - Hĩệũ qụả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểư củã Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phỉên thảỏ lũận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộĩ khóà XV, ngàý 13-2-2025. Xèm: Báõ đỉện tử Chính phủ, ngàỵ 13-2-2025, https://bãơchìnhphư.vn/tọng-bĩ-thú-tò-làm-đạỵ-lã-thơị-cò-văng-đẻ-sâp-xẹp-tịnh-gón-bơ-mãỳ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460