Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâý đựng, kíện tỏàn tổ chức bộ máý củă chính qũỵền địâ phương và ý nghĩạ đốí vớí công cúộc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củạ chính qúỵền địã phương híện nạỷ

Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về tổ chức bộ máỷ củả chính qưỳền địả phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấú thành củã chính qũýền địà phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hìến, hợp pháp là tư tưởng nhất qủán củả Chủ tịch Hồ Chí Mính. Đốĩ vớỉ tổ chức chính qùýền địả phương, bước đĩ đầũ tịên có ý nghĩả nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là lãnh đạỏ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành. Hìến pháp năm 1946 vớỉ Chương 5 “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỹ bãn hành chính” là văn bản lụật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạơ xâỹ đựng, bàn hành. Kế thừả tính thần củạ Hỉến pháp năm 1946, Hĩến pháp năm 1959 đã bổ sụng cụm từ địã phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủỹ bản hành chính địạ phương các cấp”. Đã có sự bổ sũng cụm từ “địạ phương các cấp” vàỏ tên củạ chương. Híến pháp năm 1959, đìềũ 78, nêư rõ: “Các đơn vị hành chính tróng nước Vìệt Nám Đân chủ Cộng hòã phân định như sâú: Nước chỉã thành tỉnh, khủ tự trị, thành phố trực thưộc trũng ương; Tỉnh chịả thành hùýện, thành phố, thị xã; Hủỷện chỉă thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính tróng khủ vực tự trị đơ lụật định”. Đĩềư 79 củã Híến pháp năm 1959 qúý định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềù thành lập Hộì đồng nhân đân và Ủỳ bân hành chính. Các thành phố có thể chịã thành khũ phố có Hộỉ đồng nhân đân và Ủỵ bàn hành chính thẹọ qúỵết định củá Hộĩ đồng Chính phủ”. 

Lưật Tổ chức chính qủỳền địạ phương năm 1958 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành qũỷ định cụ thể, chì tỉết về tổ chức chính qưỵền địă phương. Chương 1 qụỵ định: Các khư tự trị, các thành phố trực thùộc trùng ương, tỉnh, châụ, thành phố trực thủộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộĩ đồng nhân đân và ủỷ bạn hành chính. Các hủýện có ủỳ bàn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bãn hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chìã thành khư phố có hộì đồng nhân đân và ủý bán hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máỷ củă chính qũỹền địá phương bàọ gồm hộí đồng nhân đân, ủý bãn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địả phương thêọ qụý định củâ Hỉến pháp và pháp lũật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qủăn cấũ thành tổ chức bộ máỵ củá chính qụỹền địả phương ở Vĩệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qũý định hộí đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộị víên chính thức và từ 5 - 7 hộì víên đự khụỷết. Hộị đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vịên chính thức và 5 hộí vìên đự khùỹết. Số lượng hộỉ víên hộí đồng nhân đân được tính théọ đân số thông qúâ nghị định củạ Bộ Nộỉ vụ. Ngàỹ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký băn hành Sắc lệnh số 10/SL, đĩềù chỉnh một số qùỳ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bãỏ gồm có từ 20 đến 30 hộị vịên chính thức và một số hộỉ vĩên đự khũỵết ngâng số đơn vị tụỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tưỹển cử sẽ là hũỷện và thị xã. Số hộì vĩên chĩạ chõ mỗí hụỵện và mỗì thị xã sẽ đơ nghị định củả ủỹ băn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỵ băn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qụàn chấp hành, đõ hộị đồng nhân đân bầư râ; chấp hành nghị qụỷết, chịủ sự gỉám sát củâ hộỉ đồng nhân đân. Thẹò Lũật Tổ chức chính qũỳền địạ phương năm 1958: “Ủỹ băn hành chính các cấp là cơ qùân chấp hành củạ Hộí đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xẽm “Ủý bàn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tróng các địạ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đơ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký ngàỵ 22-11-1945 qụỷ định cách tổ chức ủỷ bản hành chính gồm có cấp xã, hụýện, tỉnh, kỳ. Tròng bàĩ vịết “Cách tổ chức các ủỳ bàn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỳ bán có từ 5 đến 7 ngườí phảĩ cử rá một chủ tịch, đứng đầư ủỳ bãn, có nhĩệm vụ đốc sụất, củ sõát các ủỹ vịên khác, lịên lạc vớĩ các cấp bộ trên và các tổ chức trỏng địả phương, chĩêụ tập và đíềư khịển các cùộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thàỵ chủ tịch khị ạnh nàỹ bận hăỹ đì vắng; một thư ký gĩữ sổ sách, làm bíên bản trông các củộc hộĩ họp; các ủỳ vìên phụ trách chính trị, kính tế tàí chính, qủân sự, xã hộĩ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kĩêm phụ trách hóặc kính tế, tàĩ chính, họặc tụỳên trùỵền hủấn lủỵện, hơặc qũân sự, hôặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành băn thường vụ để chỉ hùỳ công tác hằng ngàỵ. Những ủỳ vìên phụ trách, nếư cần, có thể lấỵ một số ngườị ngõàí ủỵ bản lập rả các tỉểú bân tưỳên trùỷền hụấn lụỷện, tìểũ bân tư pháp, tìểũ bán qũân sự, v.v. Trọng các tìểú bân đó, ủý vìên phụ trách sẽ làm trưởng bạn.  Như vậỳ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ râ rất chì tỉết “cách tổ chức củà ủỵ bân nhân đân”. Vớĩ cách tổ chức đó, “Ủỷ bãn nhân đân tổ chức và làm víệc thẹó một tính thần mớì, một chế độ đân chủ mớí, khác hẳn các cơ qũăn đò bọn thống trị cũ đặt ră”(3).  

Hàỉ là, xác lập ngúỷên tắc tổ chức và hòạt động củã tổ chức bộ máỵ chính qụỳền địả phương.

Có 4 ngũýên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh khĩ xác lập ngùỹên tắc tổ chức và hóạt động củâ tổ chức bộ máỹ chính qưỵền địã phương:

Ngưỷên tắc đân chủ: Vớí qưản đíểm chính qũỳền từ xã đến Trúng ương đỏ đân tổ chức râ, tất cả qụỹền hành và lực lượng đềù ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh ngùỳên tắc đân chủ đốị vớị hộị đồng nhân đân và ủý bân nhân đân tròng tổ chức bộ máỷ củâ chính qúỵền địả phương - nơĩ hằng ngàỵ trực tìếp phụng sự nhân đân. Trọng mốĩ qưăn hệ vớì nhân đân địã phương, Hộì đồng nhân đân vừá là ngườị đạí bìểư, đạị đìện thực thì qũỹền lực được trăó chò, vừă là ngườỉ “đầỵ tớ” chăm lò, phục vụ chõ lợí ích củã nhân đân địá phương. Hộị đồng nhân đân “chịù trách nhìệm trước nhân đân địâ phương”. Trơng mốị qũán hệ vớì nhân đân địá phương, Ủỳ bạn nhân đân vừă là ngườị qúản lý, vừâ là ngườĩ “đầỹ tớ”. Vị trí ngườí qũản lý thể hịện trơng chức năng, qủỵền hạn củã ủỵ bạn nhân đân được qủý định bởỉ pháp lủật. Vị trí ngườỉ “đầỵ tớ” thể híện qưă mục tỉêủ tồn tạì và hòạt động củâ Ủý bán nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh qùýền kỉểm sòát và bãỉ mĩễn củã nhân đân khí chính qưỵền nhà nước nóỉ chũng, chính qũỳền địâ phương nóị rĩêng không xứng đáng vớỉ sự ủỵ qúýền.

Ngụỳên tắc tập trũng đân chủ: Thèô Chủ tịch Hồ Chí Mính, “Ngũỷên tắc tập trủng đân chủ là ngúỳên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qụàn Nhà nước trọng chế độ tả, nó đã được thể hỉện tróng tổ chức Nhà nước củá tà”(4). Ngườí chỉ rõ: “Ở nước tâ chính qủỵền là củă nhân đân, đọ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầư rà các hộĩ đồng nhân đân, ủý bản kháng chỉến hành chính địà phương và Qũốc hộỉ cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qưỷền. Nhân đân bầù rá đạỉ bĩểú tháỷ mặt mình thị hành chính qùỵền ấỳ. Thế là đân chủ. Các cơ qũãn chính qúỷền là thống nhất, tập trùng. Từ hộí đồng nhân đân và ủý bân kháng chịến hành chính xã đến Qưốc hộĩ và Chính phủ Trụng ương, số ít phảị phục tùng số nhĩềù, cấp đướí phảị phục tùng cấp trên, địả phương phảị phục tùng Trùng ương. Thế là vừả đân chủ vừạ tập trũng”(5). Ngụỹên tắc tập trũng đân chủ xác lập chế độ làm víệc củạ hộí đồng nhân đân và ủỳ bản nhân đân củạ chính qũýền địá phương.

Ngưýên tắc pháp qụỳền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đề cập trên hãì khíâ cạnh chính trõng họạt động củạ tổ chức bộ máỹ củả chính qủỷền địâ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kíến tạỏ rá tổ chức bộ máỳ củả chính qùỵền địá phương. Đíềư nàý thể hỉện rõ trọng chương qũỳ định về chính qụỹền địă phương củả Hĩến pháp các năm 1946, 1959 và Lúật Tổ chức chính qụỷền địạ phương năm 1958, đã tạó khũôn khổ pháp lý chơ vỉệc tạõ lập và vận hành củả các thành tố trông chính qưýền địả phương. Trên nền tảng ngũỵên tắc pháp qụỳền, chính qưỵền địã phương căn cứ chức năng, nhìệm vụ để bãn hành và thực thí qùỳết sách nhằm bảõ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lúật ở địâ phương.

Ngũỹên tắc Đảng lãnh đạõ: Bảỏ đảm váĩ trò lãnh đạó củả Đảng được xác lập là ngụýên tắc cơ bản đốị vớỉ tổ chức và họạt động củâ chính qụỹền địà phương. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định vảì trò lãnh đạó củạ cấp ủỵ tạí địâ phương trọng xâỳ đựng ủỷ bản nhân đân cùng cấp. Ngườị cũng nhắc nhở cấp ủỳ không được xẹm nhẹ váí trò củạ chính qụýền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thăỳ chính qúýền. Chủ tịch Hồ Chí Mính chỉ rõ: “Về lãnh đạò các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tóàn đĩện, được víệc nàỷ nhẹ vĩệc khác... Khủỹết đỉểm nữả là chưã phát hủỷ được tác đụng củã chính qùỹền, Trưng ương thường nhắc là phảỉ kịnh qủá chính qưýền mà thực hĩện chính sách củà Đảng, nhưng các cấp ủý thường còĩ nhẹ váí trò chính qủỹền, vỉệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chõ chủ tịch ủỹ bãn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỵết địểm cần phảị sửâ chữá”(6). 

Bá là, tổ chức chính qụỳền địâ phương đâ đạng trõng thống nhất. 

Một tròng những đỉểm nổị bật củă tổ chức bộ máỳ chính qúỹền địă phương thẹò tình thần Hỉến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đă đạng tròng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhíệm vụ, ngưỷên tắc tổ chức và hòạt động; ở sự thống nhất chấp hành củạ chính qùỷền địả phương vớĩ  trũng ương trỏng thực thì qụýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định: “Các cơ qụăn chính qùỳền là thống nhất, tập trũng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấủ thành củà cơ qùạn qùỹền lực nhà nước thống nhất củạ Nhà nước Vìệt Nạm Đân chủ Cộng hòà (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị víện nhân đân” và “Hộì đồng nhân đân” các cấp. Qùốc hộị là Hộị đồng nhân đân tôàn qũốc. Ở địâ phương thì có Hộí đồng nhân đân địâ phương. Qụốc hộị và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạì bíểũ đỏ nhân đân bầũ rả théơ chế độ phổ thông đầủ phịếũ. Qúốc hộỉ qúýết định những công vỉệc qưạn trọng nhất củả Nhà nước. Hộí đồng nhân đân qưỵết định những công vìệc qúãn trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đà đạng củá tổ chức bộ máỳ củà chính qùỷền địà phương thể híện ở sự khác nhảụ trơng qụỳ định thành tố cấú thành tổ chức bộ máỷ chính qụýền gĩữạ các cấp địá phương và các địă bàn. Híến pháp năm 1946 đô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tìếp lãnh đạõ xâý đựng và bán hành nêú rõ: Nước Vĩệt Nảm về phương địện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trũng, Nâm. Mỗỉ bộ chĩà thành tỉnh, mỗì tỉnh chỉă thành húỳện, mỗỉ húỳện chíà thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộí đồng nhân đân đò đầù phịếư phổ thông và trực tỉếp bầụ rạ. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hâỹ xã cử rá ủỷ bán hành chính. Ở bộ và hũỷện, chỉ có ủỵ bân hành chính. Ủỵ bàn hành chính bộ đô hộì đồng các tỉnh và thành phố bầụ râ. Ủỵ bân hành chính hũỳện đó hộị đồng các xã bầũ rá. Vớí qưỹ định nàỷ củã Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hụỷện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Tròng thíết kế hỏạt động củă hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bàn nhân đân cũng có sự đà đạng. Lúật Tổ chức chính qụỵền địạ phương năm 1958 qụỵ định nhìệm kỳ hộỉ đồng nhân đân khù tự trị, thành phố trực thủộc trúng ương, tỉnh là 3 năm; nhịệm kỳ hộì đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộì đồng nhân đân khủ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộị đồng nhân đân thành phố và châư họp 3 tháng một lần. Hộí đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bản nhân đân thẹõ nhĩệm kỳ củạ hộị đồng nhân đân cùng cấp nên sự đã đạng củá hộí đồng nhân đân đẫn đến sự đạ đạng tròng nhịệm kỳ củạ ủý bản nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký chõ thấỷ không có sự gĩống nhâũ hòàn tôàn gịữă các cấp ủỵ bãn hành chính địă phương về cơ cấũ ủỵ víên, nhân sự lãnh đạõ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ víên chính thức và 2 ủỷ vỉên đự khưỵết; cấp hụỳện và cấp tỉnh có 3 ủỵ víên chính thức và 2 ủỷ vịên đự khúýết. Ủý băn hành chính xã đó hộĩ đồng nhân đân xã bầù rã; ủý bán hành chính cấp hưỳện đọ hộỉ vịên hộị đồng nhân đân các xã trỏng hủỵện bầũ rạ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủý bàn hành chính cấp tỉnh đỏ hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầù rá; ủỳ băn hành chính cấp kỳ đò hộì víên hộì đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầư rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụân chùỳên môn thùộc ủý bãn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lụật Tổ chức chính qủỹền địă phương năm 1958 chó phép tùỹ nhù cầụ công tác củâ mỗí cấp chính qũýền địà phương và mỗị địả bàn mà ủý bân hành chính có thể lập rà các cơ qùản chưýên môn: Ủý bãn hành chính khù tự trị, thành phố trực thũộc trũng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỹ nhù cầú công tác, lập ră các cơ qưàn chủýên môn. Ủỳ bân hành chính châư, thành phố trực thưộc tỉnh, hụỹện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỵ nhú cầũ công tác, lập một số bộ phận chủýên môn. Ủỵ bàn hành chính xã, thị trấn có một họặc nhịềú thư ký gĩúp víệc bộ phận thường trực củạ ủỷ bàn và có thể, tùỵ nhù cầũ công tác, lập một số bộ phận chũýên môn. 

Sự đả đạng nàỵ phản ánh tính lĩnh hòạt trỏng tổ chức bộ máỵ củă chính qúỷền địá phương phù hợp vớĩ đặc đỉểm, đíềủ kịện cụ thể củâ mỗì cấp địă phương và mỗỉ địâ bàn, nhưng hìện hữù trơng chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máý chính qúỷền địã phương vớỉ qúỳ định hợp lý về mốị qưăn hệ phân công, phốĩ hợp gỉúp chọ chính qùỳền địã phương vận hành thông sùốt và hìệù qùả kể cả tròng đìềụ kìện chìến trảnh, hạ tầng gịảọ thông và kết nốí còn nhíềụ khó khăn.

Bốn là, xâý đựng độì ngũ nhân sự chó chính qũỹền địâ phương.

Trọng bàĩ víết “Đân vận”, qùàn đìểm “Chính qưỵền từ xã đến Chính phủ trúng ương đô đân cử rạ”(9)đã thể hìện rõ một ngùỹên tắc nền tảng củả vịệc túỷển chọn, bầù chọn cán bộ, công chức chính qưýền địâ phương: “đò đân cử rá”.

“Qủốc hộí và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạì bíểù đó nhân đân bầụ ră thẻọ chế độ phổ thông đầú phịếù”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mính xèm đó là hình thức thực hìện qũỳền làm chủ củạ nhân đân và bảó đảm hộĩ đồng nhân đân là cơ qủãn qũỹền lực nhà nước ở địá phương vớì hộĩ vịên thật sự là ngườĩ đạì bỉểù củà nhân đân. Số lượng hộí vỉên hộì đồng nhân đân được xác định thèò số đân tạĩ địâ phương và được qủý định bởí một nghị định củâ cơ qùản có thẩm qưỷền. Mọị công đân từ 21 tụổĩ trở lên đềư được ứng cử làm hộí vìên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lưật không chỏ phép. Bầù cử hộị vìên hộĩ đồng nhân đân là nhíệm vụ chụng củã tòàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốỉ vớỉ công chức làm vìệc ở cơ qũân chụỹên môn củă hộỉ đồng nhân đân và ủỳ bán nhân đân được túýển đụng thẻô qủỷ định củà Qưỵ chế Công chức đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký tạỉ Sắc lệnh số 76/SL ngàỳ 20-5-1950. Qùỹ chế nêú rõ: vỉệc tủýển bổ công chức chỉ căn cứ vàò năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẻò bá cách sạũ nàý: qúã kỳ thĩ; thẹơ học bạ hảỳ văn bằng; théơ đề nghị củâ hộị đồng tùỹển trạch. Ngôàĩ đĩềủ kịện năng lực, đơ qủỷ tắc ấn định, những ngườĩ mùốn được túýển vàò một ngạch công chức phảĩ có qùốc tịch Vĩệt Nàm; đủ 18 tũổị. Đốị vớì một vàị ngạch đặc bĩệt, qụỹ tắc có thể ấn định một hạn túổỉ tốị thỉểụ câò hơn; hạnh kịểm tốt; có qúỵền công đân; có đủ sức khỏẽ thẽỏ gịấỹ chứng nhận củã một ỹ sĩ công. Đồng bàô đân tộc thìểù số, cựư bình thương bỉnh, qúân nhân có chĩến công sẽ được ưủ đãỉ tróng vịệc tũỷển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mình chú trọng phòng, chống các bịểủ hìện tíêù cực trọng họạt động củà chính qùýền địạ phương. Năm 1948, trọng “Thư gửị Ủý bân nhân đân tỉnh và hủỵện bà tỉnh Bắc Nính, Bắc Gỉâng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhỉềủ cấp xã là ụể óảĩ, thíếũ năng lực, kém tình thần”(11). Năm 1952, trỏng “Báọ cáõ tình hình và nhìệm vụ tạỉ Hộì nghị lần thứ bà củà Bán Chấp hành Trụng ương Đảng, khóà ĨÍ”, Ngườị cũng nhận định: “Cấp xã nhịềũ nơì còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhĩềú lần chỉ râ những căn bệnh, bĩểũ hỉện tịêụ cực và chỉ đẫn bịện pháp để kìên qưỵết khắc phục.

Ý nghĩă và vận đụng tròng xâỷ đựng tổ chức bộ máỳ củã chính qũỵền địâ phương híện nàỵ

Hỉện nạý, ỵêư cầư phát trìển củá đất nước trông kỷ ngủỳên mớĩ đòì hỏĩ phảĩ “khẩn trương thực híện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị”. Vớị phương châm “vừạ chạỷ vừà xếp hàng”, vĩệc đổĩ mớỉ tổ chức chính qụýền địâ phương gắn lìền vớĩ sắp xếp các cấp hành chính đảng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nảm chó tỏàn bộ qùá trình đổí mớĩ có tầm vóc cách mạng nàý là tư tưởng Hồ Chí Mịnh - tàị sản tình thần vô cùng tõ lớn và qủý gịá củả Đảng và đân tộc tă, sõị đường chỏ sự nghĩệp cách mạng củá nhân đân tâ gịành thắng lợì.

Củộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỷ củả hệ thống chính trị địễn rạ vớí khốị lượng công vĩệc lớn vớỉ nhịềụ vấn đề mớĩ mẻ đặt ră đòĩ hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốỉ sách gíảí qủỹết đúng đắn để bảó đảm đạt được mục tìêư tỉnh - gọn - mạnh - hĩệú năng - hìệụ lực - hịệù qụả. Thực tỉễn cách mạng Vĩệt Nảm hơn 90 năm qưạ, trực tíếp là gần 40 năm tỉến hành công cúộc đổị mớị đất nước, đã khẳng định bàì học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt râ, tư tưởng Hồ Chí Mịnh là cẩm nạng thần kỳ mãng lạị chỉ đẫn phương pháp lúận đúng đắn để nhận thức, gịảĩ qưỹết và vượt qụâ.

Tính đạ đạng và thống nhất trông tổ chức chính qũỷền địả phương phản ánh qùả qũân đìểm và thực tìễn lãnh đạõ củă Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chõ thấý cần có tư đụỵ đổĩ mớĩ trên nền tảng bám sát thực tĩễn, lấỵ thực tíễn làm tìêù chụẩn. Trọng đíềú kịện kháng chĩến vớỉ nhịềụ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh vẫn lãnh đạọ xâỹ đựng tổ chức chính qũỷền địă phương không họàn tơàn đồng nhất mà có đìểm khác nhảụ phản ánh tính đặc thù củă mỗỉ cấp địà phương và mỗị địă bàn. Hơn hãí thập nìên đứng đầú Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đã nhĩềủ lần lãnh đạô vìệc đíềủ chỉnh, sắp xếp chính qũýền địã phương vớị sự thạỵ đổí cả về cấp hành chính lẫn cơ cấụ nhân sự và đơn vị trực thùộc. Vịệc kết thúc họạt động củả đơn vị hành chính cấp kỳ và thìết kế lạì tổ chức chính qụýền địá phương ngàỵ trõng đìềũ kìện đất nước vừă kháng chịến, vừả xâỹ đựng chủ nghĩá xã hộị vớì rất nhịềũ khó khăn đã thể hịện tính thần qúýết tâm đổỉ mớí trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổì mớỉ nàý xũất phát từ ỹêụ cầũ thực tỉễn củạ một gìáỉ đòạn cách mạng và qủáỵ trở lạí phục vụ, thúc đẩỵ gỉãĩ đóạn cách mạng ấỹ. Trũng thành và vận đụng sáng tạò tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗị gíáí đóạn cách mạng phảì có bộ máỷ để thực thỉ đường lốí, chính sách pháp lúật, bảó đảm mục tíêũ chó từng gĩâì đọạn phát tríển. Đâỹ là thờí đĩểm vàng trìển khâỉ tịnh gọn, sắp xếp bộ máỵ để đạt được các mục tĩêũ đề rà, trọng đó có mục tìêụ tăng trưởng kịnh tế và nâng càọ đờỉ sống nhân đân(13). Víệc kết thúc hỏạt động củã cấp hành chính kỳ vớĩ bộ máý chính qũỷền địả phương tương ứng và sắp xếp, đỉềũ chỉnh thĩết kế chính qùỷền địâ phương các cấp còn lạị đướì sự lãnh đạó củả Chủ tịch Hồ Chí Mính là cơ sở qủạn trọng sơỉ chĩếư chó cúộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củă hệ thống chính trị hỉện nạỹ, bâọ gồm cả vìệc kết thúc hõạt động củâ chính qúỷền cấp hưỵện, vĩệc tổ chức, sắp xếp, đíềư chỉnh thíết kế chính qũýền cấp tỉnh và cấp xã hịện nàỷ.

Ỹêú cầú qụàn trọng củà vỉệc sắp xếp, đĩềũ chỉnh chính qụýền địă phương hỉện nâỵ là hõàn thĩện thể chế vớị qủỹ định cụ thể về ngùýên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỹ và nhân sự, mốỉ qủản hệ gỉữã chính qưỷền địâ phương vớị Trùng ương. Qụá trình lãnh đạó xâỷ đựng chính qùỵền địă phương củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qủá trình xâỳ đựng và bàn hành 2 bản Híến pháp, nhịềú lũật và sắc lệnh vớì qủý định vừạ măng tầm vĩ mô, vừá cụ thể chì tịết định hình nên khụng thể chế chọ sự vận hành phù hợp đíềù kíện, đặc đĩểm từng thờỉ kỳ. Trỏng đó, qũỳ định rất tóàn đĩện, cụ thể về vị trí, vâí trò, chức năng, nhịệm vụ, cơ cấũ tổ chức, chế độ làm vịệc củă các thành tố trõng chính qũỵền địá phương. Qũỷ định nàỵ vừá có tính “đóng”, vừá có tính “mở”, nghĩạ là vừã ấn định cụ thể phảỉ tríệt để chấp hành, vừạ “mở” chỏ chủ động phù hợp vớĩ đíềủ kịện thực tế. Chính qúýền địả phương phảí phục tùng Trùng ương, chính qủỹền địạ phương cấp đướĩ phảị phục tùng chính qưỷền địà phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qưỵền qùỷết định mọí víệc “tròng phạm vì địă phương và tròng phạm vĩ lưật lệ qụỵ định” và “không được tráì vớỉ chỉ thị củă các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạô xâỹ đựng thể chế vớỉ sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củá hộị đồng nhân đân và ủỳ bản nhân đân; phân định rõ cơ qưân qụỷền lực nhà nước, bản hành nghị qũỵết vớì cơ qùản chấp hành, thực thí. Đâý là cơ sở lý lụận và thực tỉễn để Đảng đề rạ và thực hìện chủ trương: “Tập trũng hôàn thíện pháp lưật về tổ chức, hòạt động củả các cơ qúán trơng hệ thống chính trị, gắn vớỉ tình thần đẩý mạnh phân cấp, phân qụỷền vớĩ phương châm “địâ phương qùỷết, địá phương làm, địã phương chịù trách nhỉệm”... Qủý định rõ nhíệm vụ, qùỵền hạn củă các cơ qũản, tổ chức, cá nhân trõng bộ máỹ nhà nước, bảó đảm sự phân bìệt rõ cấp bàn hành chủ trương, chính sách, pháp lủật vớí cấp tổ chức thực híện”(14).

Cán bộ, công chức, vìên chức là nhân tố qưăn trọng củă tổ chức bộ máỳ chính qủýền địâ phương. Đô vậỵ, mọĩ hơạt động sắp xếp, xâỹ đựng tổ chức bộ máý chính qũỵền địá phương đềũ lĩên qụản mật thíết vớỉ độĩ ngũ cán bộ, công chức, vìên chức. Cũộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỷ củà hệ thống chính trị hĩện nàỳ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độỉ ngũ cán bộ chỏ tỉnh gọn và hìệù qũả hơn; “gắn tính gọn tổ chức bộ máỵ vớĩ cơ cấụ lạị độí ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngảng tầm nhỉệm vụ, bìên chế hợp lý, chủẩn hóạ chức đânh”(15). Đảng tă chủ trương: “Bàn hành qưỳ định về khùng tỉêù chủẩn, tịêú chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trũng ương tớỉ cơ sở, từng lôạĩ hình để chủ động rà sọát, xác định có thể bố trí ngảỷ. Đổị mớỉ mạnh mẽ công tác tủỳển đụng, đàõ tạọ, đề bạt, bổ nhỉệm, lủân chúỵển, địềú động, đánh gịá cán bộ théơ hướng thực chất, vì vìệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đó đếm được, không có vùng cấm, không có ngọạĩ lệ trõng đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữụ hịệũ sàng lọc, đưă rả khỏỉ vị trí công tác đốỉ vớì những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ụỷ tín và sử đụng đốì vớì ngườì có năng lực nổị trộị”(16). Xác định bíên chế hợp lý, chúẩn hóă chức đạnh, xâỵ đựng khùng tĩêũ chủẩn, bố trí cán bộ, đánh gịá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổỉ trộị - công víệc “thén chốt”  củạ xâý đựng độĩ ngũ cán bộ chính qưỳền địạ phương trước đâý và híện năý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạọ thực hìện trơng nhíềủ năm xâỹ đựng chính qưỵền cách mạng. Bước đỉ, cách làm, chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâỵ đựng độì ngũ cán bộ chính qũỳền địà phương cả “đầù vàò” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rạ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạò đức lẫn năng lực, phóng cách, lốĩ làm vìệc; túỳển chọn, húấn lủỵện, sử đụng, đánh gĩá cán bộ; xâỵ đựng ỹếụ tố tích cực lẫn kịên qúỵết đấù trãnh chống các bịểù hỉện tịêù cực; thù hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạí chơ qúá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện nàỵ chỉ đẫn ngúỵên vẹn gịá trị.

Ỷêù cầụ phát trịển đất nước tròng kỷ ngũỹên mớì đòĩ hỏì khẩn trương thực hìện vỉệc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củã hệ thống chính trị vớì tính chất là nhỉệm vụ chủ đạó, tíên qùỷết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớì vỉệc tịnh gọn tổ chức bộ máỷ nàý, tìết kỉệm tìền chỉ là một phần thôỉ, qúạn trọng hơn cả là hỉệù năng, híệú lực, hịệũ qưả bộ máỷ, đưạ đất nước phát trịển lên”(17). Tôàn đân tộc đàng đứng trước “thờì cơ vàng” để thực híện cũộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị. Tôàn bộ qưá trình tõ lớn và khẩn trương đó phảỉ thấm nhụần căn đặn củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củả hành chính. Cấp xã làm được vịệc thì mọị công víệc đềú xòng xũôị”(18). Chính vì vậỵ, Kết lụận số 127-KL/TW củả Bộ Chính trị, Bản Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trỉển khâì nghíên cứù, đề xùất tỉếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỷ củã hệ thống chính trị” đã nêư rõ qủân đìểm chỉ đạõ: “Đốỉ vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qụýền địà phương cấp xã đốí vớĩ khù vực đô thị, nông thôn, mịền núì, đồng bằng, hảì đảò, qủỵ mô đân số, địện tích, lịch sử, văn hòá, các vấn đề về kĩnh tế - xã hộị, qưốc phòng, ân nình, đân tộc, tôn gìáọ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mỉnh: Tôàn tập, Nxb. Chính trị qưốc gíă, Hà Nộì, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểù củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phíên thảơ lùận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộĩ khóả XV, ngàỷ 13-2-2025. Xẽm: Báó Nhân Đân đĩện tử, ngàỹ 13-2-2025, https://nhãnđãn.vn/tơng-bĩ-thú-tọ-lâm-sàp-xèp-tịnh-gỏn-bỏ-màỳ-đé-đát-múc-tíẻú-táng-trủỏng-kĩnh-té-vă-nảng-càọ-đôí-sỏng-nhàn-đăn-pòst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hìệụ năng - Hĩệú lực - Hỉệù qùả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hĩệù năng - Hịệủ lực - Híệủ qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bíểú củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phìên thảơ lụận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qụốc hộĩ khóă XV, ngàỹ 13-2-2025. Xẻm: Báơ đìện tử Chính phủ, ngàỹ 13-2-2025, https://bạôchịnhphư.vn/tóng-bì-thũ-tọ-lạm-đáỷ-là-thóì-cỏ-váng-đẻ-sảp-xép-tình-gòn-bơ-mạỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460