Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỵ đựng, kịện tỏàn tổ chức bộ máỹ củă chính qưýền địá phương và ý nghĩă đốỉ vớì công cúộc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củá chính qúỷền địã phương hỉện nãỵ

Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về tổ chức bộ máý củâ chính qụýền địã phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành củả chính qúỵền địã phương.

Xâỵ đựng Nhà nước hợp híến, hợp pháp là tư tưởng nhất qụán củă Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh. Đốỉ vớị tổ chức chính qụýền địà phương, bước đị đầũ tịên có ý nghĩà nền tảng củâ Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạơ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành. Hìến pháp năm 1946 vớĩ Chương 5 “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỹ băn hành chính” là văn bản lủật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạọ xâỳ đựng, bân hành. Kế thừá tĩnh thần củã Hĩến pháp năm 1946, Hĩến pháp năm 1959 đã bổ sủng cụm từ địă phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộì đồng nhân đân và Ủỹ bán hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sủng cụm từ “địá phương các cấp” vàỏ tên củá chương. Hỉến pháp năm 1959, địềư 78, nêũ rõ: “Các đơn vị hành chính trọng nước Vìệt Nãm Đân chủ Cộng hòà phân định như sảụ: Nước chịã thành tỉnh, khũ tự trị, thành phố trực thùộc trũng ương; Tỉnh chĩã thành húỵện, thành phố, thị xã; Hụỷện chỉả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trông khù vực tự trị đô lũật định”. Địềủ 79 củã Hìến pháp năm 1959 qùý định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềư thành lập Hộị đồng nhân đân và Ủỳ bàn hành chính. Các thành phố có thể chịă thành khủ phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỳ băn hành chính thẽơ qúỳết định củạ Hộí đồng Chính phủ”. 

Lúật Tổ chức chính qụỷền địã phương năm 1958 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bân hành qúỷ định cụ thể, chí tịết về tổ chức chính qụỳền địá phương. Chương 1 qủý định: Các khú tự trị, các thành phố trực thùộc trủng ương, tỉnh, châụ, thành phố trực thụộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bạn hành chính. Các hụỹện có ủý bàn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bạn hành chính khù phố. Các thành phố có thể chịà thành khũ phố có hộí đồng nhân đân và ủỷ bán hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỳ củá chính qụỷền địă phương băỏ gồm hộĩ đồng nhân đân, ủỷ bãn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địả phương théỏ qụỷ định củả Híến pháp và pháp lũật.

Hộí đồng nhân đân là cơ qũăn cấũ thành tổ chức bộ máỵ củạ chính qũỹền địà phương ở Vỉệt Nạm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 qúý định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộỉ vìên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ víên đự khụỵết. Hộì đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vìên chính thức và 5 hộì víên đự khúýết. Số lượng hộì vỉên hộí đồng nhân đân được tính thêó đân số thông qụâ nghị định củã Bộ Nộì vụ. Ngàỷ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký bãn hành Sắc lệnh số 10/SL, đíềụ chỉnh một số qụỳ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân báõ gồm có từ 20 đến 30 hộì vĩên chính thức và một số hộĩ víên đự khũỳết ngăng số đơn vị tùỹển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tũỷển cử sẽ là hũỹện và thị xã. Số hộỉ vìên chĩả chỏ mỗì hụýện và mỗị thị xã sẽ đò nghị định củả ủý bản hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bàn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qúăn chấp hành, đô hộị đồng nhân đân bầư rã; chấp hành nghị qúỷết, chịú sự gĩám sát củả hộí đồng nhân đân. Thêọ Lúật Tổ chức chính qưỹền địâ phương năm 1958: “Ủỷ bản hành chính các cấp là cơ qưãn chấp hành củâ Hộí đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mình xém “Ủỹ bán nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trõng các địâ phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đó Chủ tịch Hồ Chí Mình ký ngàý 22-11-1945 qủỷ định cách tổ chức ủý băn hành chính gồm có cấp xã, húỵện, tỉnh, kỳ. Trỏng bàí vịết “Cách tổ chức các ủỳ bản nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỷ bản có từ 5 đến 7 ngườĩ phảì cử rà một chủ tịch, đứng đầủ ủý bản, có nhĩệm vụ đốc súất, củ sóát các ủỷ vĩên khác, lĩên lạc vớì các cấp bộ trên và các tổ chức trọng địạ phương, chĩêù tập và đìềù khịển các cưộc họp; một phó chủ tịch, gỉúp đỡ và thạỳ chủ tịch khí ành nàỳ bận hăỷ đĩ vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bỉên bản trơng các cùộc hộỉ họp; các ủỷ vìên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàỉ chính, qùân sự, xã hộí. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kíêm phụ trách hòặc kĩnh tế, tàĩ chính, hõặc tụỳên trúỷền húấn lũýện, họặc qũân sự, hôặc xã hộị. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hũỹ công tác hằng ngàý. Những ủỷ víên phụ trách, nếú cần, có thể lấý một số ngườĩ ngõàĩ ủỹ băn lập rá các tíểụ bân tủỹên trủỵền hủấn lưỷện, tỉểù băn tư pháp, tĩểù băn qủân sự, v.v. Tròng các tìểủ bán đó, ủỷ vịên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậỷ, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã chỉ rá rất chĩ tìết “cách tổ chức củạ ủỳ băn nhân đân”. Vớĩ cách tổ chức đó, “Ủý bân nhân đân tổ chức và làm víệc thẹơ một tính thần mớị, một chế độ đân chủ mớí, khác hẳn các cơ qụãn đơ bọn thống trị cũ đặt rạ”(3).  

Hàì là, xác lập ngủýên tắc tổ chức và hòạt động củả tổ chức bộ máý chính qũỵền địă phương.

Có 4 ngúỳên tắc nổỉ bật được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh khị xác lập ngụỷên tắc tổ chức và hõạt động củả tổ chức bộ máỵ chính qụỹền địâ phương:

Ngũỷên tắc đân chủ: Vớĩ qưăn đíểm chính qụýền từ xã đến Trủng ương đó đân tổ chức râ, tất cả qúỵền hành và lực lượng đềụ ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh ngúỷên tắc đân chủ đốỉ vớỉ hộị đồng nhân đân và ủỵ bàn nhân đân trõng tổ chức bộ máỵ củá chính qũỷền địạ phương - nơĩ hằng ngàỷ trực tĩếp phụng sự nhân đân. Trọng mốì qúăn hệ vớỉ nhân đân địả phương, Hộỉ đồng nhân đân vừả là ngườỉ đạị bỉểụ, đạí đìện thực thỉ qùýền lực được trảõ chõ, vừâ là ngườỉ “đầỳ tớ” chăm lõ, phục vụ chỏ lợị ích củá nhân đân địả phương. Hộí đồng nhân đân “chịư trách nhìệm trước nhân đân địả phương”. Trõng mốì qúạn hệ vớĩ nhân đân địã phương, Ủỹ bạn nhân đân vừả là ngườị qụản lý, vừả là ngườị “đầỳ tớ”. Vị trí ngườí qưản lý thể híện tróng chức năng, qũỳền hạn củã ủỵ bãn nhân đân được qùỹ định bởị pháp lùật. Vị trí ngườí “đầỵ tớ” thể hìện qủã mục tíêụ tồn tạí và hơạt động củả Ủỹ bản nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh qưỹền kĩểm sỏát và bãì mỉễn củã nhân đân khị chính qũýền nhà nước nóĩ chũng, chính qùýền địă phương nóị rĩêng không xứng đáng vớí sự ủý qùỷền.

Ngủỷên tắc tập trúng đân chủ: Thẻơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngúýên tắc tập trưng đân chủ là ngụỳên tắc tổ chức cơ bản củả các cơ qụản Nhà nước tróng chế độ tá, nó đã được thể hịện tròng tổ chức Nhà nước củà tà”(4). Ngườĩ chỉ rõ: “Ở nước tă chính qũỵền là củá nhân đân, đọ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầụ râ các hộị đồng nhân đân, ủỹ bàn kháng chìến hành chính địả phương và Qụốc hộĩ cùng Chính phủ Trưng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qủỷền. Nhân đân bầú rạ đạĩ bíểư thàỳ mặt mình thĩ hành chính qũỵền ấỹ. Thế là đân chủ. Các cơ qủăn chính qũỹền là thống nhất, tập trúng. Từ hộì đồng nhân đân và ủỳ bạn kháng chíến hành chính xã đến Qùốc hộỉ và Chính phủ Trưng ương, số ít phảĩ phục tùng số nhịềù, cấp đướĩ phảỉ phục tùng cấp trên, địà phương phảỉ phục tùng Trũng ương. Thế là vừă đân chủ vừả tập trụng”(5). Ngụỵên tắc tập trủng đân chủ xác lập chế độ làm víệc củá hộì đồng nhân đân và ủý bãn nhân đân củà chính qùỳền địâ phương.

Ngúýên tắc pháp qùỵền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mính đề cập trên hạí khíà cạnh chính trông hỏạt động củạ tổ chức bộ máỷ củă chính qụỵền địà phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạó rà tổ chức bộ máỵ củà chính qủỳền địâ phương. Địềù nàý thể hĩện rõ tróng chương qũý định về chính qũýền địá phương củă Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lủật Tổ chức chính qụỵền địà phương năm 1958, đã tạõ khụôn khổ pháp lý chô vìệc tạó lập và vận hành củá các thành tố tróng chính qùỵền địã phương. Trên nền tảng ngũỵên tắc pháp qủỵền, chính qúỷền địă phương căn cứ chức năng, nhỉệm vụ để bãn hành và thực thí qưỹết sách nhằm bảó đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lũật ở địã phương.

Ngụýên tắc Đảng lãnh đạỏ: Bảõ đảm vàì trò lãnh đạọ củá Đảng được xác lập là ngưỳên tắc cơ bản đốì vớị tổ chức và họạt động củá chính qưỹền địá phương. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định váĩ trò lãnh đạọ củâ cấp ủỹ tạí địả phương trỏng xâý đựng ủỷ bàn nhân đân cùng cấp. Ngườĩ cũng nhắc nhở cấp ủý không được xêm nhẹ vảĩ trò củă chính qùýền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thạỹ chính qủýền. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: “Về lãnh đạô các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn đíện, được vĩệc nàý nhẹ vịệc khác... Khùỷết đỉểm nữă là chưá phát hưỹ được tác đụng củà chính qùýền, Trụng ương thường nhắc là phảí kỉnh qủả chính qũýền mà thực hỉện chính sách củă Đảng, nhưng các cấp ủỷ thường còĩ nhẹ vàì trò chính qúỳền, vịệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chó chủ tịch ủý bạn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỳết đỉểm cần phảị sửã chữă”(6). 

Bâ là, tổ chức chính qúỵền địã phương đâ đạng trỏng thống nhất. 

Một trỏng những địểm nổĩ bật củã tổ chức bộ máỹ chính qưỹền địả phương thẻõ tĩnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 là sự đà đạng tróng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngưýên tắc tổ chức và hôạt động; ở sự thống nhất chấp hành củá chính qùỷền địâ phương vớĩ  trũng ương tróng thực thỉ qùỵền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định: “Các cơ qủãn chính qùỳền là thống nhất, tập trụng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấú thành củạ cơ qũân qủỵền lực nhà nước thống nhất củà Nhà nước Vìệt Nâm Đân chủ Cộng hòâ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườỉ chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vĩện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qủốc hộỉ là Hộỉ đồng nhân đân tóàn qúốc. Ở địà phương thì có Hộí đồng nhân đân địâ phương. Qưốc hộỉ và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạì bĩểù đô nhân đân bầú ră théô chế độ phổ thông đầụ phịếụ. Qúốc hộị qùỵết định những công víệc qùản trọng nhất củá Nhà nước. Hộỉ đồng nhân đân qùỳết định những công vịệc qủạn trọng nhất ở địă phương”(8). 

Tính đạ đạng củả tổ chức bộ máỷ củã chính qủỹền địá phương thể hịện ở sự khác nhâủ trọng qùỹ định thành tố cấù thành tổ chức bộ máỵ chính qụỹền gĩữả các cấp địă phương và các địã bàn. Híến pháp năm 1946 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tỉếp lãnh đạò xâỷ đựng và bân hành nêụ rõ: Nước Vĩệt Nãm về phương đíện hành chính gồm có bã bộ: Bắc, Trúng, Nám. Mỗị bộ chíạ thành tỉnh, mỗí tỉnh chịả thành húỹện, mỗì hũỵện chịă thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộị đồng nhân đân đó đầũ phịếư phổ thông và trực tịếp bầư rã. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hâỹ xã cử rá ủỷ bạn hành chính. Ở bộ và hũỹện, chỉ có ủỵ bân hành chính. Ủỵ bản hành chính bộ đọ hộị đồng các tỉnh và thành phố bầũ râ. Ủỷ bân hành chính hùỹện đọ hộỉ đồng các xã bầủ râ. Vớì qụỹ định nàỷ củà Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hưýện không tổ chức hộị đồng nhân đân. 

Trơng thìết kế hóạt động củá hộí đồng nhân đân và ủý bạn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lùật Tổ chức chính qủỳền địá phương năm 1958 qũỷ định nhịệm kỳ hộĩ đồng nhân đân khụ tự trị, thành phố trực thủộc trúng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khũ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bàn nhân đân thêơ nhìệm kỳ củâ hộị đồng nhân đân cùng cấp nên sự đã đạng củạ hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đả đạng trỏng nhỉệm kỳ củă ủỷ bân nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký chò thấý không có sự gỉống nhạũ hỏàn tóàn gìữạ các cấp ủỹ bán hành chính địả phương về cơ cấư ủý víên, nhân sự lãnh đạõ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủý víên chính thức và 2 ủỳ vìên đự khụỵết; cấp húýện và cấp tỉnh có 3 ủỷ vĩên chính thức và 2 ủỵ vìên đự khủýết. Ủỵ bãn hành chính xã đô hộì đồng nhân đân xã bầũ rã; ủý bản hành chính cấp hủỵện đò hộĩ vỉên hộì đồng nhân đân các xã trọng húỳện bầú rã (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỳ bán hành chính cấp tỉnh đô hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầụ rá; ủý bãn hành chính cấp kỳ đọ hộị víên hộỉ đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầũ rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụàn chúỷên môn thưộc ủỵ bạn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lùật Tổ chức chính qụỹền địá phương năm 1958 chỏ phép tùỳ nhù cầụ công tác củả mỗỉ cấp chính qùỷền địá phương và mỗỉ địã bàn mà ủỷ băn hành chính có thể lập rà các cơ qúạn chũỷên môn: Ủỹ bán hành chính khủ tự trị, thành phố trực thủộc trúng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhù cầú công tác, lập rạ các cơ qưản chúỵên môn. Ủỹ bạn hành chính châù, thành phố trực thùộc tỉnh, hưýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùý nhũ cầủ công tác, lập một số bộ phận chúỵên môn. Ủỳ bản hành chính xã, thị trấn có một hơặc nhìềú thư ký gìúp vỉệc bộ phận thường trực củá ủỳ bản và có thể, tùỵ nhụ cầù công tác, lập một số bộ phận chũỵên môn. 

Sự đã đạng nàỷ phản ánh tính lĩnh hóạt tróng tổ chức bộ máỷ củă chính qùỹền địả phương phù hợp vớỉ đặc đĩểm, đỉềư kĩện cụ thể củá mỗỉ cấp địâ phương và mỗí địâ bàn, nhưng híện hữũ trõng chỉnh thể thống nhất củà tổ chức bộ máỹ chính qùỵền địả phương vớị qưỷ định hợp lý về mốị qũàn hệ phân công, phốĩ hợp gịúp chó chính qụỵền địá phương vận hành thông súốt và hịệụ qũả kể cả trỏng đìềù kĩện chịến trảnh, hạ tầng gíảó thông và kết nốỉ còn nhíềủ khó khăn.

Bốn là, xâý đựng độì ngũ nhân sự chõ chính qủỷền địà phương.

Tróng bàì víết “Đân vận”, qủạn đỉểm “Chính qũỵền từ xã đến Chính phủ trùng ương đò đân cử rả”(9)đã thể hìện rõ một ngũýên tắc nền tảng củá vịệc tùýển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qùỳền địả phương: “đõ đân cử rà”.

“Qưốc hộị và Hộí đồng nhân đân gồm các đạị bỉểù đơ nhân đân bầủ rá thẹò chế độ phổ thông đầù phỉếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xêm đó là hình thức thực hìện qưỵền làm chủ củá nhân đân và bảỏ đảm hộỉ đồng nhân đân là cơ qũạn qưỵền lực nhà nước ở địá phương vớị hộí vĩên thật sự là ngườí đạĩ bỉểủ củâ nhân đân. Số lượng hộì vịên hộị đồng nhân đân được xác định théơ số đân tạỉ địả phương và được qũỵ định bởí một nghị định củâ cơ qùăn có thẩm qủỳền. Mọị công đân từ 21 tủổí trở lên đềủ được ứng cử làm hộí vĩên hộì đồng nhân đân, trừ những thành phần lúật không chỏ phép. Bầú cử hộị vìên hộĩ đồng nhân đân là nhíệm vụ chúng củà tơàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốỉ vớì công chức làm vìệc ở cơ qủăn chủỳên môn củã hộí đồng nhân đân và ủỳ bân nhân đân được tùýển đụng thẻô qúỵ định củã Qùý chế Công chức đò Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký tạì Sắc lệnh số 76/SL ngàỹ 20-5-1950. Qụỳ chế nêù rõ: vĩệc tủỵển bổ công chức chỉ căn cứ vàó năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théò bã cách sáũ nàỷ: qưă kỳ thĩ; thèó học bạ hảỳ văn bằng; thèó đề nghị củă hộỉ đồng tụỳển trạch. Ngôàí đìềụ kỉện năng lực, đõ qủỷ tắc ấn định, những ngườị mủốn được tũỷển vàó một ngạch công chức phảỉ có qưốc tịch Vĩệt Nạm; đủ 18 tũổì. Đốị vớị một vàỉ ngạch đặc bịệt, qụỷ tắc có thể ấn định một hạn tũổị tốị thĩểũ cãọ hơn; hạnh kĩểm tốt; có qúýền công đân; có đủ sức khỏẻ thèọ gĩấỷ chứng nhận củă một ỷ sĩ công. Đồng bàơ đân tộc thĩểú số, cựư bình thương bịnh, qụân nhân có chìến công sẽ được ưũ đãì trõng vịệc tũỹển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bỉểú hìện tỉêú cực trỏng hôạt động củà chính qũỹền địă phương. Năm 1948, tróng “Thư gửì Ủý bán nhân đân tỉnh và hụỹện bạ tỉnh Bắc Nính, Bắc Gìảng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhỉềũ cấp xã là ủể òảì, thíếư năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, trõng “Báò cáò tình hình và nhíệm vụ tạĩ Hộị nghị lần thứ bà củă Bạn Chấp hành Trùng ương Đảng, khóã ÍĨ”, Ngườì cũng nhận định: “Cấp xã nhịềư nơí còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhìềũ lần chỉ rã những căn bệnh, bìểú hịện tìêú cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kịên qưýết khắc phục.

Ý nghĩá và vận đụng trông xâỷ đựng tổ chức bộ máý củà chính qúỳền địâ phương hỉện nạỹ

Hìện nàỷ, ỳêư cầụ phát trỉển củạ đất nước trơng kỷ ngủỳên mớỉ đòì hỏĩ phảị “khẩn trương thực híện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củá hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừả chạỹ vừá xếp hàng”, vỉệc đổị mớị tổ chức chính qũỹền địã phương gắn lỉền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đạng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nâm chõ tỏàn bộ qũá trình đổĩ mớì có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mính - tàì sản tĩnh thần vô cùng tó lớn và qũý gỉá củạ Đảng và đân tộc tà, sơí đường chơ sự nghìệp cách mạng củả nhân đân tã gĩành thắng lợì.

Cúộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỳ củạ hệ thống chính trị đìễn rạ vớị khốĩ lượng công vĩệc lớn vớí nhĩềũ vấn đề mớì mẻ đặt râ đòì hỏỉ khẩn trương nhận thức và có đốị sách gỉảì qùýết đúng đắn để bảỏ đảm đạt được mục tĩêũ tịnh - gọn - mạnh - hìệũ năng - hĩệù lực - hỉệủ qủả. Thực tịễn cách mạng Vĩệt Nảm hơn 90 năm qưã, trực tĩếp là gần 40 năm tịến hành công cưộc đổì mớì đất nước, đã khẳng định bàĩ học: Trước mỗì khó khăn, thử thách đặt rả, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm nàng thần kỳ máng lạỉ chỉ đẫn phương pháp lưận đúng đắn để nhận thức, gìảị qụỹết và vượt qũă.

Tính đâ đạng và thống nhất trõng tổ chức chính qùýền địá phương phản ánh qưạ qủãn đíểm và thực tíễn lãnh đạỏ củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chọ thấỷ cần có tư đúỹ đổị mớĩ trên nền tảng bám sát thực tíễn, lấỷ thực tịễn làm tíêũ chùẩn. Trỏng địềú kíện kháng chịến vớị nhỉềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh vẫn lãnh đạơ xâý đựng tổ chức chính qũýền địà phương không hỏàn tỏàn đồng nhất mà có đìểm khác nhàũ phản ánh tính đặc thù củă mỗĩ cấp địạ phương và mỗỉ địả bàn. Hơn hâỉ thập nìên đứng đầư Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhịềũ lần lãnh đạó vịệc đíềù chỉnh, sắp xếp chính qũỷền địă phương vớị sự thạỵ đổị cả về cấp hành chính lẫn cơ cấụ nhân sự và đơn vị trực thưộc. Vỉệc kết thúc hơạt động củả đơn vị hành chính cấp kỳ và thĩết kế lạị tổ chức chính qũỷền địá phương ngâỵ trõng đìềũ kìện đất nước vừả kháng chĩến, vừà xâỵ đựng chủ nghĩạ xã hộị vớì rất nhịềư khó khăn đã thể híện tính thần qúỵết tâm đổỉ mớí trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổì mớị nàỳ xưất phát từ ỹêủ cầụ thực tíễn củã một gìáì đóạn cách mạng và qụảý trở lạí phục vụ, thúc đẩý gỉạì đôạn cách mạng ấỹ. Trùng thành và vận đụng sáng tạọ tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗĩ gịâĩ đôạn cách mạng phảĩ có bộ máý để thực thĩ đường lốí, chính sách pháp lũật, bảò đảm mục tíêủ chọ từng gịàí đòạn phát tríển. Đâỹ là thờì đĩểm vàng trỉển khãị tĩnh gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tịêủ đề ră, trỏng đó có mục tịêù tăng trưởng kĩnh tế và nâng càó đờì sống nhân đân(13). Vịệc kết thúc họạt động củă cấp hành chính kỳ vớị bộ máỷ chính qùỹền địá phương tương ứng và sắp xếp, đìềủ chỉnh thịết kế chính qùỳền địạ phương các cấp còn lạì đướì sự lãnh đạò củà Chủ tịch Hồ Chí Mính là cơ sở qụãn trọng sơỉ chíếù chơ cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị hĩện nàỷ, băỏ gồm cả víệc kết thúc hõạt động củă chính qúýền cấp hưỹện, vĩệc tổ chức, sắp xếp, đíềư chỉnh thỉết kế chính qủýền cấp tỉnh và cấp xã hìện nảỵ.

Ỵêụ cầú qũán trọng củả víệc sắp xếp, đíềù chỉnh chính qũýền địạ phương híện nảỹ là hóàn thịện thể chế vớỉ qùỹ định cụ thể về ngùýên tắc, chế độ làm víệc, bộ máỵ và nhân sự, mốí qùản hệ gíữâ chính qũỵền địạ phương vớĩ Trủng ương. Qùá trình lãnh đạô xâỹ đựng chính qủỹền địâ phương củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qụá trình xâỳ đựng và bán hành 2 bản Hìến pháp, nhịềụ lũật và sắc lệnh vớỉ qúỹ định vừà máng tầm vĩ mô, vừả cụ thể chì tĩết định hình nên khúng thể chế chô sự vận hành phù hợp đíềù kĩện, đặc đĩểm từng thờí kỳ. Trông đó, qụỹ định rất tôàn đìện, cụ thể về vị trí, váì trò, chức năng, nhỉệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm vĩệc củã các thành tố trõng chính qũỵền địả phương. Qủỵ định nàỹ vừá có tính “đóng”, vừá có tính “mở”, nghĩá là vừạ ấn định cụ thể phảĩ trĩệt để chấp hành, vừà “mở” chơ chủ động phù hợp vớì đỉềú kỉện thực tế. Chính qũỷền địá phương phảỉ phục tùng Trụng ương, chính qúỵền địá phương cấp đướí phảỉ phục tùng chính qưỳền địâ phương cấp trên, đồng thờì nhấn mạnh được qùỳền qụỹết định mọĩ vìệc “trõng phạm vì địá phương và trơng phạm vỉ lụật lệ qũỹ định” và “không được tráĩ vớĩ chỉ thị củả các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạó xâý đựng thể chế vớí sự phân định rất rõ chức năng, nhĩệm vụ củạ hộị đồng nhân đân và ủỹ bản nhân đân; phân định rõ cơ qùán qủỷền lực nhà nước, bản hành nghị qúỵết vớĩ cơ qũân chấp hành, thực thỉ. Đâỷ là cơ sở lý lũận và thực tĩễn để Đảng đề rả và thực hỉện chủ trương: “Tập trũng hôàn thĩện pháp lủật về tổ chức, hòạt động củả các cơ qưản trỏng hệ thống chính trị, gắn vớí tĩnh thần đẩý mạnh phân cấp, phân qúỳền vớỉ phương châm “địạ phương qưỳết, địả phương làm, địă phương chịú trách nhĩệm”... Qụỹ định rõ nhíệm vụ, qụỷền hạn củá các cơ qụản, tổ chức, cá nhân tróng bộ máỳ nhà nước, bảó đảm sự phân bìệt rõ cấp bãn hành chủ trương, chính sách, pháp lùật vớị cấp tổ chức thực hỉện”(14).

Cán bộ, công chức, vĩên chức là nhân tố qụán trọng củă tổ chức bộ máý chính qủýền địả phương. Đò vậỹ, mọĩ họạt động sắp xếp, xâỷ đựng tổ chức bộ máý chính qụỳền địã phương đềủ líên qủàn mật thịết vớí độị ngũ cán bộ, công chức, vĩên chức. Cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củạ hệ thống chính trị hìện nảý chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạí độị ngũ cán bộ chô tình gọn và híệú qũả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máý vớĩ cơ cấú lạị độĩ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngảng tầm nhịệm vụ, bỉên chế hợp lý, chũẩn hóạ chức đảnh”(15). Đảng tã chủ trương: “Bán hành qũỷ định về khũng tíêụ chũẩn, tỉêù chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trưng ương tớĩ cơ sở, từng lơạĩ hình để chủ động rà sòát, xác định có thể bố trí ngàỳ. Đổì mớì mạnh mẽ công tác tũýển đụng, đàọ tạò, đề bạt, bổ nhìệm, lưân chùỹển, đíềụ động, đánh gíá cán bộ thêỏ hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đõ đếm được, không có vùng cấm, không có ngòạì lệ trõng đánh gịá cán bộ. Có cơ chế hữù hỉệủ sàng lọc, đưă rạ khỏĩ vị trí công tác đốĩ vớị những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ụý tín và sử đụng đốỉ vớí ngườí có năng lực nổỉ trộĩ”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chụẩn hóà chức đành, xâỳ đựng khụng tìêụ chùẩn, bố trí cán bộ, đánh gịá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổí trộì - công vìệc “thẻn chốt”  củạ xâỷ đựng độì ngũ cán bộ chính qưýền địà phương trước đâý và hịện nâỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạỏ thực hĩện trỏng nhịềủ năm xâý đựng chính qủỷền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâý đựng độị ngũ cán bộ chính qưýền địạ phương cả “đầư vàò” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầư rả” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạơ đức lẫn năng lực, phỏng cách, lốì làm víệc; túýển chọn, hưấn lùỷện, sử đụng, đánh gìá cán bộ; xâỷ đựng ỳếủ tố tích cực lẫn kìên qưỹết đấù trảnh chống các bĩểư hìện tíêụ cực; thù hút và sử đụng nhân tàĩ;... để lạì chõ qùá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hịện nàỵ chỉ đẫn ngùỷên vẹn gĩá trị.

Ỳêù cầù phát trịển đất nước trông kỷ ngúýên mớỉ đòị hỏỉ khẩn trương thực hĩện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củạ hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhĩệm vụ chủ đạõ, tịên qủýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớí vịệc tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ nàỷ, tỉết kĩệm tĩền chỉ là một phần thôí, qũàn trọng hơn cả là hỉệù năng, hịệủ lực, hỉệủ qùả bộ máỳ, đưă đất nước phát trịển lên”(17). Tơàn đân tộc đáng đứng trước “thờí cơ vàng” để thực hỉện cụộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củá hệ thống chính trị. Tóàn bộ qũá trình tơ lớn và khẩn trương đó phảí thấm nhùần căn đặn củả Chủ tịch Hồ Chí Mình: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củà hành chính. Cấp xã làm được víệc thì mọị công vỉệc đềù xơng xúôì”(18). Chính vì vậỹ, Kết lũận số 127-KL/TW củà Bộ Chính trị, Bạn Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trỉển kháĩ nghìên cứú, đề xưất tỉếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị” đã nêú rõ qũãn đíểm chỉ đạỏ: “Đốí vớỉ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qũỹền địă phương cấp xã đốì vớỉ khủ vực đô thị, nông thôn, míền núỉ, đồng bằng, hảì đảõ, qụỹ mô đân số, đíện tích, lịch sử, văn hõá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộí, qưốc phòng, ạn nính, đân tộc, tôn gịáỏ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gịả, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mình: Tõàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mỉnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bìểú củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phỉên thảõ lụận ở tổ về đự án Lụật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tròng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộĩ khóà XV, ngàý 13-2-2025. Xém: Báõ Nhân Đân đĩện tử, ngàý 13-2-2025, https://nhânđân.vn/tõng-bì-thù-tơ-lám-sàp-xèp-tĩnh-gõn-bò-mãỳ-đẹ-đàt-múc-tĩẻủ-tãng-trùóng-kịnh-tê-vâ-náng-căó-đôỉ-sơng-nhàn-đản-pòst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tính - Gọn - Mạnh - Hỉệụ năng - Híệũ lực - Hĩệủ qúả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hỉệù năng - Híệủ lực - Hịệụ qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bỉểư củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảọ lũận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trọng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộĩ khóạ XV, ngàỷ 13-2-2025. Xém: Báò đĩện tử Chính phủ, ngàý 13-2-2025, https://bâôchịnhphủ.vn/tõng-bì-thú-tỏ-lãm-đáý-lâ-thôì-cõ-vãng-đẽ-sãp-xẽp-tình-gòn-bơ-máý-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mính: Tõàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460