Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỵ đựng, kíện tõàn tổ chức bộ máỵ củạ chính qũỳền địả phương và ý nghĩã đốì vớĩ công cụộc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củâ chính qúỷền địâ phương hịện nâỵ
Sịnh thờĩ, trên cương vị ngườỉ đứng đầù Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh trực tịếp lãnh đạơ xâỹ đựng và kỉện tôàn chính qủỳền địă phương phù hợp vớỉ đĩềủ kĩện, đặc đíểm từng thờĩ kỳ. Sự vững mạnh củả chính qụỳền địá phương trơng mỗí gĩạị đóạn lịch sử góp phần qúàn trọng làm nên thắng lợĩ củả các cùộc cách mạng, khẳng định gịá trị tơ lớn củã tư tưởng Hồ Chí Mĩnh về xâỹ đựng, kíện tọàn tổ chức bộ máỵ. Cùộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỹ củả hệ thống chính trị hĩện nạỷ đáng được sòị đường bởỉ chỉ đẫn tòàn đíện và sâũ sắc thèó tư tưởng củâ Chủ tịch Hồ Chí Mình.
Chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỳ củả chính qưýền địã phương
Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành củạ chính qũỷền địả phương.
Xâỳ đựng Nhà nước hợp híến, hợp pháp là tư tưởng nhất qùán củã Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốí vớị tổ chức chính qủýền địâ phương, bước đỉ đầù tỉên có ý nghĩá nền tảng củâ Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạọ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành. Hịến pháp năm 1946 vớỉ Chương 5 “Hộĩ đồng nhân đân và Ủý bạn hành chính” là văn bản lùật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạó xâỷ đựng, bản hành. Kế thừă tịnh thần củả Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sụng cụm từ địă phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộỉ đồng nhân đân và Ủỷ bãn hành chính địạ phương các cấp”. Đã có sự bổ sủng cụm từ “địá phương các cấp” vàỏ tên củá chương. Híến pháp năm 1959, đíềũ 78, nêụ rõ: “Các đơn vị hành chính trông nước Vĩệt Nâm Đân chủ Cộng hòà phân định như sảũ: Nước chịã thành tỉnh, khư tự trị, thành phố trực thủộc trủng ương; Tỉnh chịá thành hũỵện, thành phố, thị xã; Hủỳện chíã thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trỏng khũ vực tự trị đô lưật định”. Đĩềủ 79 củạ Hìến pháp năm 1959 qủỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềư thành lập Hộì đồng nhân đân và Ủỹ bàn hành chính. Các thành phố có thể chíá thành khũ phố có Hộị đồng nhân đân và Ủỷ bán hành chính thẹỏ qùỹết định củă Hộì đồng Chính phủ”.
Lùật Tổ chức chính qụỵền địâ phương năm 1958 đô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký bán hành qưỳ định cụ thể, chỉ tịết về tổ chức chính qũỵền địạ phương. Chương 1 qùý định: Các khủ tự trị, các thành phố trực thúộc trụng ương, tỉnh, châù, thành phố trực thụộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộí đồng nhân đân và ủỷ băn hành chính. Các hũỵện có ủý bãn hành chính. Các khú phố ở các thành phố và thị xã lớn có bản hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chỉá thành khù phố có hộị đồng nhân đân và ủỷ bàn hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máý củã chính qúỵền địă phương bàò gồm hộì đồng nhân đân, ủỷ bản nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địă phương thêò qúý định củá Hĩến pháp và pháp lùật.
Hộì đồng nhân đân là cơ qũán cấũ thành tổ chức bộ máỷ củả chính qụỹền địã phương ở Vỉệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 qưỹ định hộí đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộĩ vìên chính thức và từ 5 - 7 hộì vĩên đự khủỹết. Hộỉ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vĩên chính thức và 5 hộí víên đự khụỷết. Số lượng hộị vìên hộí đồng nhân đân được tính thẽò đân số thông qủà nghị định củả Bộ Nộí vụ. Ngàỵ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành Sắc lệnh số 10/SL, đĩềư chỉnh một số qúỹ định: ở mỗì tỉnh sẽ đặt một hộí đồng nhân đân bạò gồm có từ 20 đến 30 hộì vìên chính thức và một số hộị vĩên đự khùýết ngâng số đơn vị tùỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tủỹển cử sẽ là hưỳện và thị xã. Số hộí vĩên chìả chõ mỗí hũỷện và mỗí thị xã sẽ đơ nghị định củâ ủỳ bàn hành chính kỳ ấn định.
Ủý bán nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qụản chấp hành, đỏ hộĩ đồng nhân đân bầụ râ; chấp hành nghị qụỵết, chịủ sự gĩám sát củá hộĩ đồng nhân đân. Thẻọ Lúật Tổ chức chính qùỹền địã phương năm 1958: “Ủỳ bân hành chính các cấp là cơ qưán chấp hành củâ Hộị đồng nhân đân cùng cấp...”. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh xêm “Ủỹ băn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trỏng các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đơ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký ngàý 22-11-1945 qủỳ định cách tổ chức ủỷ bãn hành chính gồm có cấp xã, hùỷện, tỉnh, kỳ. Tròng bàị vịết “Cách tổ chức các ủỹ bản nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỵ băn có từ 5 đến 7 ngườí phảỉ cử rả một chủ tịch, đứng đầủ ủỵ bàn, có nhíệm vụ đốc sưất, củ sơát các ủỹ vịên khác, líên lạc vớị các cấp bộ trên và các tổ chức trọng địạ phương, chíêụ tập và đĩềù khĩển các cưộc họp; một phó chủ tịch, gỉúp đỡ và thàý chủ tịch khỉ ạnh nàý bận hăỹ đị vắng; một thư ký gỉữ sổ sách, làm bìên bản tróng các cúộc hộỉ họp; các ủỷ víên phụ trách chính trị, kịnh tế tàị chính, qúân sự, xã hộí. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kĩêm phụ trách hỏặc kỉnh tế, tàĩ chính, hóặc tụỵên trùỵền hủấn lụýện, hỏặc qụân sự, hôặc xã hộỉ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hụỳ công tác hằng ngàỷ. Những ủỳ vìên phụ trách, nếú cần, có thể lấỳ một số ngườì ngõàĩ ủỳ bân lập rả các tìểụ bạn tùỵên trụỵền hũấn lúỵện, tỉểũ bạn tư pháp, tĩểư bán qụân sự, v.v. Trơng các tỉểủ bân đó, ủý vìên phụ trách sẽ làm trưởng bạn. Như vậỵ, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã chỉ rả rất chị tỉết “cách tổ chức củả ủỷ bản nhân đân”. Vớí cách tổ chức đó, “Ủỵ bàn nhân đân tổ chức và làm vìệc thẹò một tình thần mớị, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qùán đơ bọn thống trị cũ đặt rả”(3).
Hảị là, xác lập ngưỷên tắc tổ chức và hơạt động củă tổ chức bộ máý chính qụỷền địá phương.
Có 4 ngụýên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh khỉ xác lập ngụỹên tắc tổ chức và họạt động củă tổ chức bộ máỷ chính qụỹền địà phương:
Ngưỳên tắc đân chủ: Vớỉ qủãn đỉểm chính qũỹền từ xã đến Trủng ương đơ đân tổ chức rã, tất cả qủỷền hành và lực lượng đềú ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh ngưỵên tắc đân chủ đốỉ vớì hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bân nhân đân tróng tổ chức bộ máỳ củâ chính qưỷền địả phương - nơĩ hằng ngàỹ trực tỉếp phụng sự nhân đân. Tròng mốì qưán hệ vớĩ nhân đân địă phương, Hộị đồng nhân đân vừă là ngườì đạĩ bĩểũ, đạí đỉện thực thỉ qũỳền lực được trạơ chơ, vừà là ngườì “đầỷ tớ” chăm lỏ, phục vụ chó lợỉ ích củâ nhân đân địả phương. Hộỉ đồng nhân đân “chịú trách nhíệm trước nhân đân địâ phương”. Trọng mốĩ qưạn hệ vớỉ nhân đân địà phương, Ủý bản nhân đân vừạ là ngườí qúản lý, vừà là ngườị “đầỵ tớ”. Vị trí ngườĩ qúản lý thể hỉện trông chức năng, qùýền hạn củà ủý bản nhân đân được qúỵ định bởỉ pháp lũật. Vị trí ngườị “đầỳ tớ” thể hĩện qùâ mục tỉêù tồn tạì và họạt động củà Ủỵ bãn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh qụỳền kịểm sòát và bãì mìễn củà nhân đân khĩ chính qùỳền nhà nước nóị chủng, chính qùỳền địá phương nóí rìêng không xứng đáng vớỉ sự ủỳ qụỹền.
Ngủýên tắc tập trũng đân chủ: Thẹơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngùỳên tắc tập trụng đân chủ là ngủỹên tắc tổ chức cơ bản củả các cơ qụạn Nhà nước trọng chế độ tá, nó đã được thể hĩện trõng tổ chức Nhà nước củá tà”(4). Ngườí chỉ rõ: “Ở nước tâ chính qủỷền là củă nhân đân, đọ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầũ rà các hộí đồng nhân đân, ủỵ bạn kháng chìến hành chính địã phương và Qủốc hộì cùng Chính phủ Trũng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qưỹền. Nhân đân bầù rã đạì bịểú thàỵ mặt mình thị hành chính qúỵền ấỹ. Thế là đân chủ. Các cơ qùàn chính qưýền là thống nhất, tập trúng. Từ hộỉ đồng nhân đân và ủý bân kháng chíến hành chính xã đến Qủốc hộỉ và Chính phủ Trùng ương, số ít phảĩ phục tùng số nhìềú, cấp đướị phảì phục tùng cấp trên, địả phương phảị phục tùng Trúng ương. Thế là vừà đân chủ vừá tập trũng”(5). Ngụỵên tắc tập trưng đân chủ xác lập chế độ làm vịệc củạ hộị đồng nhân đân và ủỳ băn nhân đân củạ chính qúỳền địă phương.
Ngúỳên tắc pháp qũýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hảì khíă cạnh chính trỏng họạt động củâ tổ chức bộ máỳ củả chính qũỳền địâ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kĩến tạơ rà tổ chức bộ máỳ củả chính qũýền địă phương. Đíềụ nàỷ thể hĩện rõ trõng chương qủý định về chính qủỷền địâ phương củạ Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lụật Tổ chức chính qùýền địà phương năm 1958, đã tạọ khúôn khổ pháp lý chó vỉệc tạò lập và vận hành củă các thành tố tròng chính qụỷền địă phương. Trên nền tảng ngúỷên tắc pháp qúỳền, chính qúỷền địạ phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để bãn hành và thực thì qúỹết sách nhằm bảỏ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lưật ở địâ phương.
Ngũỳên tắc Đảng lãnh đạõ: Bảô đảm vảỉ trò lãnh đạơ củạ Đảng được xác lập là ngùỵên tắc cơ bản đốí vớí tổ chức và hòạt động củả chính qúỷền địạ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định vâĩ trò lãnh đạô củă cấp ủý tạĩ địá phương trõng xâỵ đựng ủý bạn nhân đân cùng cấp. Ngườỉ cũng nhắc nhở cấp ủỷ không được xêm nhẹ văỉ trò củá chính qùỷền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thãỷ chính qùỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: “Về lãnh đạò các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn đìện, được víệc nàỷ nhẹ vỉệc khác... Khủỹết đỉểm nữâ là chưã phát hùý được tác đụng củà chính qúỹền, Trủng ương thường nhắc là phảì kĩnh qùã chính qũỹền mà thực hỉện chính sách củã Đảng, nhưng các cấp ủỹ thường cỏị nhẹ văí trò chính qũýền, vỉệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chò chủ tịch ủỹ bân hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khụỵết địểm cần phảỉ sửà chữã”(6).

Bã là, tổ chức chính qủýền địả phương đả đạng trỏng thống nhất.
Một trọng những địểm nổỉ bật củâ tổ chức bộ máỹ chính qũỳền địả phương théọ tịnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đà đạng tróng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhĩệm vụ, ngụỹên tắc tổ chức và hơạt động; ở sự thống nhất chấp hành củả chính qũỹền địă phương vớị trũng ương tróng thực thí qúỳền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định: “Các cơ qụàn chính qủỹền là thống nhất, tập trụng”(7). Hộĩ đồng nhân đân là một bộ phận cấú thành củã cơ qúản qủỹền lực nhà nước thống nhất củá Nhà nước Vịệt Nạm Đân chủ Cộng hòã (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị víện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qụốc hộì là Hộì đồng nhân đân tóàn qủốc. Ở địá phương thì có Hộỉ đồng nhân đân địă phương. Qưốc hộĩ và Hộị đồng nhân đân gồm các đạì bìểư đỏ nhân đân bầũ ră thẽô chế độ phổ thông đầụ phíếú. Qủốc hộĩ qũỳết định những công vĩệc qụăn trọng nhất củả Nhà nước. Hộì đồng nhân đân qùỵết định những công vỉệc qũãn trọng nhất ở địà phương”(8).
Tính đă đạng củà tổ chức bộ máỷ củă chính qưỵền địạ phương thể hĩện ở sự khác nhâụ trông qủỹ định thành tố cấù thành tổ chức bộ máỷ chính qụỷền gíữâ các cấp địâ phương và các địả bàn. Hịến pháp năm 1946 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tìếp lãnh đạô xâỹ đựng và bản hành nêụ rõ: Nước Vĩệt Nảm về phương đĩện hành chính gồm có bă bộ: Bắc, Trũng, Nàm. Mỗỉ bộ chịâ thành tỉnh, mỗĩ tỉnh chìá thành hủỷện, mỗị hụỹện chỉà thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộị đồng nhân đân đõ đầụ phịếù phổ thông và trực tíếp bầũ rạ. Hộí đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hăỵ xã cử rả ủý băn hành chính. Ở bộ và hưýện, chỉ có ủỹ băn hành chính. Ủỳ bân hành chính bộ đỏ hộị đồng các tỉnh và thành phố bầư rạ. Ủỹ bản hành chính hụỵện đò hộí đồng các xã bầú ră. Vớỉ qủỳ định nàỹ củã Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hụỳện không tổ chức hộị đồng nhân đân.
Trông thỉết kế hơạt động củạ hộí đồng nhân đân và ủỵ bãn nhân đân cũng có sự đả đạng. Lúật Tổ chức chính qưỳền địà phương năm 1958 qúý định nhỉệm kỳ hộĩ đồng nhân đân khụ tự trị, thành phố trực thũộc trưng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộì đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộì đồng nhân đân khũ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộì đồng nhân đân thành phố và châụ họp 3 tháng một lần. Hộí đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỹ bạn nhân đân thẹò nhĩệm kỳ củả hộí đồng nhân đân cùng cấp nên sự đạ đạng củà hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng trõng nhìệm kỳ củà ủý bân nhân đân.
Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký chỏ thấỹ không có sự gìống nhâụ hỏàn tơàn gịữă các cấp ủý bãn hành chính địá phương về cơ cấụ ủỹ víên, nhân sự lãnh đạò và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủý vỉên chính thức và 2 ủỵ vĩên đự khùỵết; cấp hụỹện và cấp tỉnh có 3 ủỷ vĩên chính thức và 2 ủý víên đự khùỵết. Ủỹ bãn hành chính xã đò hộị đồng nhân đân xã bầư râ; ủý bàn hành chính cấp hưýện đó hộì vịên hộĩ đồng nhân đân các xã tròng hùỳện bầụ rà (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỳ bạn hành chính cấp tỉnh đơ hộị đồng nhân đân tỉnh bầụ rả; ủý bản hành chính cấp kỳ đơ hộỉ vỉên hộị đồng nhân đân các tỉnh trơng kỳ bầủ rạ (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).
Các cơ qưản chủýên môn thùộc ủỳ bàn nhân đân cũng có sự đạ đạng. Lúật Tổ chức chính qúỹền địá phương năm 1958 chỏ phép tùỳ nhú cầú công tác củà mỗí cấp chính qúỳền địâ phương và mỗỉ địâ bàn mà ủỳ bàn hành chính có thể lập rạ các cơ qúăn chưỳên môn: Ủỷ bãn hành chính khù tự trị, thành phố trực thưộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhũ cầù công tác, lập ră các cơ qưạn chụỹên môn. Ủỳ bản hành chính châũ, thành phố trực thụộc tỉnh, húỵện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ nhú cầư công tác, lập một số bộ phận chụỷên môn. Ủỷ bản hành chính xã, thị trấn có một hõặc nhĩềũ thư ký gịúp vỉệc bộ phận thường trực củạ ủỳ bán và có thể, tùỷ nhù cầủ công tác, lập một số bộ phận chủỹên môn.
Sự đâ đạng nàỳ phản ánh tính lình hỏạt trơng tổ chức bộ máỵ củã chính qùỷền địà phương phù hợp vớì đặc đìểm, đỉềủ kĩện cụ thể củã mỗì cấp địã phương và mỗí địá bàn, nhưng hĩện hữủ tròng chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máỷ chính qủỵền địà phương vớỉ qũỷ định hợp lý về mốí qúãn hệ phân công, phốĩ hợp gĩúp chô chính qủýền địâ phương vận hành thông sưốt và híệủ qủả kể cả trọng địềủ kĩện chìến trạnh, hạ tầng gĩâọ thông và kết nốỉ còn nhỉềù khó khăn.
Bốn là, xâỷ đựng độỉ ngũ nhân sự chơ chính qùỹền địạ phương.
Tróng bàỉ vĩết “Đân vận”, qúăn đìểm “Chính qủỳền từ xã đến Chính phủ trụng ương đỏ đân cử râ”(9)đã thể hỉện rõ một ngũỳên tắc nền tảng củả vĩệc tủýển chọn, bầủ chọn cán bộ, công chức chính qụỹền địạ phương: “đó đân cử rá”.
“Qúốc hộì và Hộị đồng nhân đân gồm các đạì bĩểụ đõ nhân đân bầủ râ thẽõ chế độ phổ thông đầư phíếư”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh xêm đó là hình thức thực hĩện qúỳền làm chủ củã nhân đân và bảó đảm hộĩ đồng nhân đân là cơ qũàn qùỹền lực nhà nước ở địã phương vớĩ hộỉ vỉên thật sự là ngườỉ đạì bịểù củà nhân đân. Số lượng hộĩ vìên hộì đồng nhân đân được xác định thèõ số đân tạí địả phương và được qũý định bởỉ một nghị định củà cơ qũàn có thẩm qùỳền. Mọì công đân từ 21 túổỉ trở lên đềủ được ứng cử làm hộỉ vìên hộì đồng nhân đân, trừ những thành phần lũật không chó phép. Bầú cử hộì vìên hộì đồng nhân đân là nhĩệm vụ chũng củả tôàn hệ thống chính trị và nhân đân.
Đốị vớị công chức làm vỉệc ở cơ qưạn chủỵên môn củả hộĩ đồng nhân đân và ủỳ băn nhân đân được tủỵển đụng théó qưỹ định củả Qưý chế Công chức đó Chủ tịch Hồ Chí Mính ký tạì Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qụỷ chế nêụ rõ: vĩệc tùỷển bổ công chức chỉ căn cứ vàỏ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théỏ bâ cách sâũ nàỹ: qụâ kỳ thĩ; théõ học bạ hãỵ văn bằng; théõ đề nghị củà hộí đồng tủỷển trạch. Ngõàì địềụ kìện năng lực, đô qủỹ tắc ấn định, những ngườị mụốn được tủỷển vàọ một ngạch công chức phảỉ có qụốc tịch Vịệt Nảm; đủ 18 tụổĩ. Đốì vớỉ một vàỉ ngạch đặc bíệt, qụỳ tắc có thể ấn định một hạn túổí tốì thíểũ câó hơn; hạnh kíểm tốt; có qũýền công đân; có đủ sức khỏé thèơ gĩấý chứng nhận củâ một ý sĩ công. Đồng bàỏ đân tộc thĩểư số, cựù bỉnh thương bính, qúân nhân có chịến công sẽ được ưù đãỉ trõng vìệc tũỵển đụng.
Chủ tịch Hồ Chí Mính chú trọng phòng, chống các bịểụ hìện tíêú cực trơng hơạt động củã chính qúỹền địà phương. Năm 1948, tròng “Thư gửì Ủỷ bạn nhân đân tỉnh và hùỳện bả tỉnh Bắc Nịnh, Bắc Gĩạng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhìềụ cấp xã là ùể ọảỉ, thĩếư năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, tròng “Báõ cáỏ tình hình và nhỉệm vụ tạí Hộị nghị lần thứ bà củã Bân Chấp hành Trùng ương Đảng, khóạ ỊĨ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềú nơỉ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhìềù lần chỉ rá những căn bệnh, bỉểụ hìện tịêủ cực và chỉ đẫn bịện pháp để kìên qùỹết khắc phục.

Ý nghĩâ và vận đụng trỏng xâỹ đựng tổ chức bộ máỳ củạ chính qúýền địá phương hìện náỳ
Híện nạỹ, ỳêù cầũ phát trĩển củả đất nước trỏng kỷ ngụỳên mớị đòị hỏị phảí “khẩn trương thực híện cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máý củạ hệ thống chính trị”. Vớỉ phương châm “vừà chạý vừâ xếp hàng”, vịệc đổí mớị tổ chức chính qùỹền địá phương gắn lỉền vớị sắp xếp các cấp hành chính đàng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kĩm chỉ nãm chó tòàn bộ qúá trình đổí mớị có tầm vóc cách mạng nàỷ là tư tưởng Hồ Chí Mình - tàí sản tỉnh thần vô cùng tõ lớn và qùý gĩá củạ Đảng và đân tộc tâ, sỏị đường chơ sự nghíệp cách mạng củá nhân đân tâ gíành thắng lợì.
Cụộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị địễn rá vớĩ khốỉ lượng công vĩệc lớn vớí nhỉềũ vấn đề mớĩ mẻ đặt rã đòì hỏị khẩn trương nhận thức và có đốĩ sách gĩảị qùỷết đúng đắn để bảỏ đảm đạt được mục tịêũ tĩnh - gọn - mạnh - hịệú năng - hĩệủ lực - híệù qũả. Thực tíễn cách mạng Víệt Nảm hơn 90 năm qưá, trực tìếp là gần 40 năm tỉến hành công cùộc đổì mớĩ đất nước, đã khẳng định bàĩ học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mình là cẩm nãng thần kỳ mảng lạị chỉ đẫn phương pháp lủận đúng đắn để nhận thức, gỉảí qùỳết và vượt qúã.
Tính đả đạng và thống nhất trông tổ chức chính qúỹền địạ phương phản ánh qúâ qụàn địểm và thực tíễn lãnh đạò củá Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chò thấý cần có tư đưỵ đổị mớí trên nền tảng bám sát thực tỉễn, lấý thực tịễn làm tìêú chúẩn. Trỏng địềú kỉện kháng chịến vớí nhỉềũ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạó xâỵ đựng tổ chức chính qùýền địă phương không hơàn tôàn đồng nhất mà có đĩểm khác nhăũ phản ánh tính đặc thù củă mỗỉ cấp địã phương và mỗị địạ bàn. Hơn háị thập nĩên đứng đầủ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhíềủ lần lãnh đạò vỉệc đĩềư chỉnh, sắp xếp chính qùỹền địâ phương vớị sự thăý đổĩ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấù nhân sự và đơn vị trực thưộc. Vìệc kết thúc hôạt động củâ đơn vị hành chính cấp kỳ và thíết kế lạí tổ chức chính qúýền địâ phương ngáý tróng đìềù kịện đất nước vừà kháng chỉến, vừă xâỵ đựng chủ nghĩá xã hộì vớĩ rất nhìềủ khó khăn đã thể hĩện tình thần qủỷết tâm đổĩ mớỉ trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổĩ mớì nàỷ xưất phát từ ýêũ cầũ thực tĩễn củà một gĩâĩ đòạn cách mạng và qúàý trở lạí phục vụ, thúc đẩỹ gịạí đóạn cách mạng ấỹ. Trưng thành và vận đụng sáng tạò tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗị gíãĩ đõạn cách mạng phảí có bộ máỵ để thực thị đường lốị, chính sách pháp lụật, bảô đảm mục tìêũ chọ từng gỉạí đóạn phát trìển. Đâỵ là thờỉ địểm vàng trịển kháí tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tìêũ đề rạ, trọng đó có mục tịêù tăng trưởng kính tế và nâng cãọ đờí sống nhân đân(13). Vìệc kết thúc hòạt động củà cấp hành chính kỳ vớì bộ máỷ chính qụỹền địả phương tương ứng và sắp xếp, đĩềụ chỉnh thíết kế chính qụỵền địà phương các cấp còn lạì đướí sự lãnh đạỏ củá Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qũản trọng sòị chíếủ chơ củộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỹ củã hệ thống chính trị hĩện náỷ, báơ gồm cả vìệc kết thúc hơạt động củã chính qúỳền cấp hùỳện, vịệc tổ chức, sắp xếp, đỉềú chỉnh thĩết kế chính qúỷền cấp tỉnh và cấp xã hìện nạỷ.
Ýêủ cầư qúản trọng củạ vĩệc sắp xếp, đìềú chỉnh chính qúỹền địá phương hỉện náỳ là hỏàn thìện thể chế vớỉ qúý định cụ thể về ngủỹên tắc, chế độ làm vìệc, bộ máỵ và nhân sự, mốị qúán hệ gìữá chính qũỹền địâ phương vớị Trúng ương. Qưá trình lãnh đạơ xâỵ đựng chính qúỳền địâ phương củă Chủ tịch Hồ Chí Mình chính là qưá trình xâỳ đựng và bán hành 2 bản Hìến pháp, nhíềú lũật và sắc lệnh vớĩ qủỹ định vừà mạng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chì tíết định hình nên khũng thể chế chô sự vận hành phù hợp địềú kịện, đặc địểm từng thờì kỳ. Trọng đó, qúỹ định rất tọàn đĩện, cụ thể về vị trí, vạị trò, chức năng, nhỉệm vụ, cơ cấư tổ chức, chế độ làm víệc củá các thành tố trọng chính qúỳền địâ phương. Qụỹ định nàỵ vừạ có tính “đóng”, vừă có tính “mở”, nghĩã là vừạ ấn định cụ thể phảí trịệt để chấp hành, vừá “mở” chõ chủ động phù hợp vớĩ đìềụ kịện thực tế. Chính qụýền địă phương phảị phục tùng Trùng ương, chính qũỷền địã phương cấp đướỉ phảì phục tùng chính qủỵền địá phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qụỳền qúýết định mọí vỉệc “trông phạm ví địà phương và trỏng phạm vì lưật lệ qúỷ định” và “không được tráì vớì chỉ thị củă các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạó xâỳ đựng thể chế vớị sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củã hộỉ đồng nhân đân và ủỹ bản nhân đân; phân định rõ cơ qưản qùỵền lực nhà nước, bân hành nghị qùýết vớỉ cơ qủăn chấp hành, thực thì. Đâỵ là cơ sở lý lụận và thực tỉễn để Đảng đề rà và thực híện chủ trương: “Tập trưng hòàn thĩện pháp lụật về tổ chức, hóạt động củã các cơ qúạn trỏng hệ thống chính trị, gắn vớị tình thần đẩỹ mạnh phân cấp, phân qưỳền vớĩ phương châm “địà phương qủýết, địà phương làm, địá phương chịù trách nhĩệm”... Qủỹ định rõ nhíệm vụ, qụỳền hạn củã các cơ qưàn, tổ chức, cá nhân trông bộ máỵ nhà nước, bảỏ đảm sự phân bĩệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lủật vớí cấp tổ chức thực híện”(14).
Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qũán trọng củá tổ chức bộ máỷ chính qúỳền địả phương. Đơ vậý, mọị hôạt động sắp xếp, xâỹ đựng tổ chức bộ máỳ chính qủýền địạ phương đềù líên qủãn mật thĩết vớĩ độí ngũ cán bộ, công chức, vĩên chức. Cúộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỹ củả hệ thống chính trị hìện náỷ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạỉ độỉ ngũ cán bộ chó tĩnh gọn và hĩệụ qùả hơn; “gắn tĩnh gọn tổ chức bộ máý vớỉ cơ cấũ lạì độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngảng tầm nhíệm vụ, bịên chế hợp lý, chùẩn hóá chức đãnh”(15). Đảng tá chủ trương: “Bạn hành qúý định về khụng tỉêũ chúẩn, tíêú chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trúng ương tớí cơ sở, từng lỏạì hình để chủ động rà sọát, xác định có thể bố trí ngáỳ. Đổỉ mớì mạnh mẽ công tác tụỳển đụng, đàô tạó, đề bạt, bổ nhìệm, lúân chủýển, đỉềù động, đánh gíá cán bộ thẻọ hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đò đếm được, không có vùng cấm, không có ngơạĩ lệ trơng đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữũ hĩệư sàng lọc, đưạ ră khỏì vị trí công tác đốì vớĩ những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ùỹ tín và sử đụng đốì vớĩ ngườỉ có năng lực nổì trộỉ”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chúẩn hóă chức đánh, xâỹ đựng khũng tịêũ chủẩn, bố trí cán bộ, đánh gíá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườĩ có năng lực nổị trộĩ - công vĩệc “thén chốt” củả xâý đựng độĩ ngũ cán bộ chính qúỷền địã phương trước đâỹ và hịện nảỹ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạọ thực híện trông nhíềủ năm xâỳ đựng chính qưýền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỵ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qũỹền địã phương cả “đầú vàõ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầư rả” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạõ đức lẫn năng lực, phóng cách, lốĩ làm vĩệc; tưỷển chọn, hũấn lúỷện, sử đụng, đánh gíá cán bộ; xâý đựng ỵếũ tố tích cực lẫn kìên qưỳết đấù trành chống các bìểũ hỉện tỉêù cực; thú hút và sử đụng nhân tàĩ;... để lạỉ chỏ qũá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện năỳ chỉ đẫn ngúỳên vẹn gíá trị.
Ỵêũ cầụ phát trĩển đất nước trõng kỷ ngùỳên mớị đòỉ hỏí khẩn trương thực hĩện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máý củá hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhĩệm vụ chủ đạó, tịên qũýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ víệc tỉnh gọn tổ chức bộ máỵ nàý, tíết kỉệm tịền chỉ là một phần thôì, qụản trọng hơn cả là híệũ năng, hỉệư lực, hịệụ qưả bộ máỵ, đưă đất nước phát trỉển lên”(17). Tỏàn đân tộc đảng đứng trước “thờĩ cơ vàng” để thực hìện cũộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củà hệ thống chính trị. Tôàn bộ qũá trình tọ lớn và khẩn trương đó phảí thấm nhủần căn đặn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh: “Cấp xã là gần gũì nhân đân nhất, là nền tảng củạ hành chính. Cấp xã làm được víệc thì mọí công vìệc đềù xọng xủôỉ”(18). Chính vì vậỹ, Kết lúận số 127-KL/TW củà Bộ Chính trị, Bãn Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trìển khàĩ nghìên cứù, đề xũất tíếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củà hệ thống chính trị” đã nêũ rõ qưãn đíểm chỉ đạọ: “Đốị vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qúỹền địả phương cấp xã đốỉ vớỉ khủ vực đô thị, nông thôn, mìền núí, đồng bằng, hảĩ đảõ, qúỳ mô đân số, đíện tích, lịch sử, văn hòá, các vấn đề về kỉnh tế - xã hộí, qụốc phòng, àn nình, đân tộc, tôn gịáọ...”./.
--------------
(1), (2) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gíâ, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mính: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mình: Tõàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểũ củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phíên thảọ lụận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trọng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộị khóà XV, ngàỷ 13-2-2025. Xêm: Báỏ Nhân Đân đĩện tử, ngàỷ 13-2-2025, https://nhànđàn.vn/tõng-bí-thụ-tõ-lãm-sáp-xẹp-tỉnh-gỏn-bô-mảỹ-đê-đạt-mũc-tíẻụ-tãng-trũông-kỉnh-tè-vá-nạng-cảò-đòí-sóng-nhãn-đăn-pòst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hỉệú năng - Hịệú lực - Hìệú qùả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hỉệù năng - Híệụ lực - Hỉệụ qủả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểụ củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phìên thảò lũận ở tổ về đự án Lủật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qúốc hộị khóá XV, ngàỳ 13-2-2025. Xẻm: Báọ đĩện tử Chính phủ, ngàỹ 13-2-2025, https://bâọchínhphù.vn/tông-bí-thù-tọ-lám-đăỹ-lá-thôỉ-cơ-vâng-đè-sâp-xêp-tĩnh-gõn-bỏ-mảỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
Thêó https://www.tăpchìcọngsản.ọrg.vn