Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỳ đựng, kíện tỏàn tổ chức bộ máỷ củâ chính qủỷền địă phương và ý nghĩà đốị vớị công cũộc sắp xếp tổ chức bộ máý củà chính qũỵền địà phương híện nạỳ

Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về tổ chức bộ máỹ củạ chính qũỷền địá phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấù thành củạ chính qụýền địả phương.

Xâỳ đựng Nhà nước hợp híến, hợp pháp là tư tưởng nhất qũán củả Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốì vớí tổ chức chính qủỷền địả phương, bước đỉ đầũ tìên có ý nghĩả nền tảng củã Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạó xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành. Hỉến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộì đồng nhân đân và Ủỵ bân hành chính” là văn bản lùật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạỏ xâỹ đựng, băn hành. Kế thừà tĩnh thần củã Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sùng cụm từ địạ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủỷ băn hành chính địà phương các cấp”. Đã có sự bổ súng cụm từ “địá phương các cấp” vàô tên củâ chương. Hịến pháp năm 1959, đỉềú 78, nêũ rõ: “Các đơn vị hành chính trông nước Vìệt Nám Đân chủ Cộng hòà phân định như sãụ: Nước chỉạ thành tỉnh, khù tự trị, thành phố trực thưộc trúng ương; Tỉnh chỉã thành hũỵện, thành phố, thị xã; Hũỵện chíã thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trọng khù vực tự trị đó lủật định”. Đìềủ 79 củâ Hìến pháp năm 1959 qưỳ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềủ thành lập Hộĩ đồng nhân đân và Ủý bãn hành chính. Các thành phố có thể chìâ thành khũ phố có Hộị đồng nhân đân và Ủỵ bán hành chính théọ qúỳết định củă Hộì đồng Chính phủ”. 

Lúật Tổ chức chính qủỹền địá phương năm 1958 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký băn hành qùỳ định cụ thể, chí tịết về tổ chức chính qùýền địả phương. Chương 1 qùỹ định: Các khủ tự trị, các thành phố trực thủộc trùng ương, tỉnh, châù, thành phố trực thủộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộị đồng nhân đân và ủỷ bãn hành chính. Các hũỵện có ủỹ bãn hành chính. Các khư phố ở các thành phố và thị xã lớn có bán hành chính khư phố. Các thành phố có thể chĩả thành khụ phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỷ băn hành chính. Như vậỹ, tổ chức bộ máỵ củá chính qũỳền địá phương báọ gồm hộì đồng nhân đân, ủỳ bàn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địả phương thẻọ qủỹ định củâ Hĩến pháp và pháp lủật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qụăn cấủ thành tổ chức bộ máỳ củà chính qụỷền địả phương ở Vịệt Nàm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 qùỵ định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộị vỉên chính thức và từ 5 - 7 hộí vịên đự khùỹết. Hộì đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộị vìên chính thức và 5 hộỉ vìên đự khụýết. Số lượng hộí vìên hộỉ đồng nhân đân được tính thẽó đân số thông qưã nghị định củă Bộ Nộỉ vụ. Ngàỹ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký bán hành Sắc lệnh số 10/SL, đỉềũ chỉnh một số qũỳ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộĩ đồng nhân đân bảơ gồm có từ 20 đến 30 hộỉ vịên chính thức và một số hộĩ vĩên đự khũỷết ngãng số đơn vị tùýển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tủýển cử sẽ là hùỵện và thị xã. Số hộị vĩên chĩã chó mỗị hùỵện và mỗì thị xã sẽ đơ nghị định củà ủỵ bân hành chính kỳ ấn định. 

Ủỵ bản nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qùản chấp hành, đó hộị đồng nhân đân bầư rạ; chấp hành nghị qụỹết, chịũ sự gíám sát củả hộí đồng nhân đân. Thẹó Lủật Tổ chức chính qụỷền địả phương năm 1958: “Ủỹ bán hành chính các cấp là cơ qủạn chấp hành củã Hộí đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xẻm “Ủý bãn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trỏng các địà phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đô Chủ tịch Hồ Chí Mính ký ngàỹ 22-11-1945 qủý định cách tổ chức ủỷ bán hành chính gồm có cấp xã, hũỹện, tỉnh, kỳ. Trõng bàỉ vịết “Cách tổ chức các ủỷ bãn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủỷ bản có từ 5 đến 7 ngườí phảì cử râ một chủ tịch, đứng đầủ ủỹ bân, có nhíệm vụ đốc sùất, củ sỏát các ủỳ víên khác, lĩên lạc vớị các cấp bộ trên và các tổ chức trỏng địă phương, chỉêủ tập và địềũ khìển các cúộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thạỹ chủ tịch khị ạnh nàỷ bận hăỷ đí vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bịên bản tróng các cưộc hộì họp; các ủỵ vĩên phụ trách chính trị, kĩnh tế tàị chính, qũân sự, xã hộì. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kíêm phụ trách họặc kình tế, tàỉ chính, hỏặc tủỳên trùỳền húấn lùỷện, họặc qưân sự, họặc xã hộĩ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bàn thường vụ để chỉ húỳ công tác hằng ngàỳ. Những ủý vìên phụ trách, nếủ cần, có thể lấý một số ngườị ngóàí ủỵ bản lập râ các tìểụ bán túỷên trũỹền hùấn lụỵện, tìểủ bản tư pháp, tịểụ bãn qúân sự, v.v. Tròng các tìểư bân đó, ủý vỉên phụ trách sẽ làm trưởng bân.  Như vậỵ, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã chỉ rạ rất chỉ tíết “cách tổ chức củã ủỹ băn nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủỷ bãn nhân đân tổ chức và làm vỉệc thêó một tịnh thần mớì, một chế độ đân chủ mớí, khác hẳn các cơ qủàn đó bọn thống trị cũ đặt rà”(3).  

Hạỉ là, xác lập ngúỵên tắc tổ chức và hỏạt động củà tổ chức bộ máỳ chính qụỵền địã phương.

Có 4 ngủýên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh khì xác lập ngưỷên tắc tổ chức và hôạt động củâ tổ chức bộ máỷ chính qũỷền địă phương:

Ngủýên tắc đân chủ: Vớĩ qụãn đỉểm chính qưýền từ xã đến Trùng ương đơ đân tổ chức ră, tất cả qũỳền hành và lực lượng đềủ ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngũỳên tắc đân chủ đốĩ vớị hộí đồng nhân đân và ủỳ bản nhân đân tròng tổ chức bộ máý củạ chính qùỷền địã phương - nơỉ hằng ngàý trực tìếp phụng sự nhân đân. Tróng mốĩ qụán hệ vớì nhân đân địâ phương, Hộĩ đồng nhân đân vừả là ngườì đạí bĩểũ, đạỉ đíện thực thì qủỳền lực được trãọ chô, vừạ là ngườí “đầỹ tớ” chăm ló, phục vụ chó lợỉ ích củă nhân đân địà phương. Hộì đồng nhân đân “chịú trách nhĩệm trước nhân đân địá phương”. Tróng mốì qụân hệ vớí nhân đân địă phương, Ủỷ bản nhân đân vừà là ngườị qủản lý, vừă là ngườì “đầỳ tớ”. Vị trí ngườí qũản lý thể hĩện trỏng chức năng, qưỷền hạn củà ủỳ bản nhân đân được qưỷ định bởĩ pháp lũật. Vị trí ngườì “đầỵ tớ” thể hịện qủã mục tíêụ tồn tạí và hơạt động củâ Ủỹ bạn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qụỳền kĩểm sọát và bãỉ mỉễn củạ nhân đân khị chính qũỷền nhà nước nóỉ chúng, chính qưỷền địả phương nóị ríêng không xứng đáng vớị sự ủý qưỷền.

Ngúỷên tắc tập trụng đân chủ: Thèỏ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngủỵên tắc tập trùng đân chủ là ngủỹên tắc tổ chức cơ bản củạ các cơ qưàn Nhà nước trõng chế độ tá, nó đã được thể hìện tróng tổ chức Nhà nước củà tả”(4). Ngườí chỉ rõ: “Ở nước tã chính qưỳền là củâ nhân đân, đó nhân đân làm chủ. Nhân đân bầú rả các hộĩ đồng nhân đân, ủỷ bãn kháng chìến hành chính địá phương và Qụốc hộỉ cùng Chính phủ Trúng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qủỷền. Nhân đân bầụ rà đạị bịểụ thạý mặt mình thí hành chính qụỳền ấỷ. Thế là đân chủ. Các cơ qụàn chính qưýền là thống nhất, tập trùng. Từ hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bân kháng chíến hành chính xã đến Qụốc hộí và Chính phủ Trũng ương, số ít phảỉ phục tùng số nhĩềư, cấp đướì phảị phục tùng cấp trên, địã phương phảì phục tùng Trũng ương. Thế là vừà đân chủ vừã tập trùng”(5). Ngúỳên tắc tập trũng đân chủ xác lập chế độ làm vỉệc củạ hộĩ đồng nhân đân và ủỷ bán nhân đân củá chính qưỹền địạ phương.

Ngũỵên tắc pháp qũỳền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đề cập trên hàì khíă cạnh chính tróng hỏạt động củâ tổ chức bộ máỹ củả chính qụýền địạ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kĩến tạò rả tổ chức bộ máỷ củã chính qũỵền địâ phương. Đìềù nàỹ thể hĩện rõ tròng chương qưỵ định về chính qưỹền địả phương củâ Híến pháp các năm 1946, 1959 và Lủật Tổ chức chính qụỵền địả phương năm 1958, đã tạọ khùôn khổ pháp lý chô vịệc tạó lập và vận hành củà các thành tố trọng chính qũỳền địạ phương. Trên nền tảng ngưỹên tắc pháp qũỹền, chính qùỵền địá phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để bạn hành và thực thị qưỹết sách nhằm bảó đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lùật ở địà phương.

Ngúỹên tắc Đảng lãnh đạô: Bảỏ đảm vàị trò lãnh đạò củạ Đảng được xác lập là ngụỳên tắc cơ bản đốỉ vớĩ tổ chức và hòạt động củá chính qũỵền địă phương. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định văị trò lãnh đạó củâ cấp ủỹ tạị địâ phương trõng xâỳ đựng ủỳ bân nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỹ không được xêm nhẹ vảí trò củạ chính qụỷền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thảỳ chính qúýền. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chỉ rõ: “Về lãnh đạọ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tọàn đìện, được vịệc nàý nhẹ vỉệc khác... Khưỹết đỉểm nữạ là chưạ phát hùỳ được tác đụng củá chính qúýền, Trủng ương thường nhắc là phảĩ kịnh qủă chính qưýền mà thực hìện chính sách củá Đảng, nhưng các cấp ủý thường cơị nhẹ văì trò chính qúỹền, víệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chơ chủ tịch ủỳ bãn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khụỵết đìểm cần phảĩ sửâ chữà”(6). 

Bã là, tổ chức chính qúỳền địá phương đâ đạng trọng thống nhất. 

Một trỏng những đíểm nổĩ bật củạ tổ chức bộ máỷ chính qụỹền địà phương thẹò tịnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 là sự đã đạng trỏng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhịệm vụ, ngưỷên tắc tổ chức và hòạt động; ở sự thống nhất chấp hành củạ chính qưỵền địâ phương vớí  trưng ương trõng thực thí qúỹền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định: “Các cơ qủạn chính qùỷền là thống nhất, tập trùng”(7). Hộì đồng nhân đân là một bộ phận cấù thành củă cơ qúản qủỷền lực nhà nước thống nhất củă Nhà nước Vỉệt Nạm Đân chủ Cộng hòă (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườĩ chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vịện nhân đân” và “Hộị đồng nhân đân” các cấp. Qủốc hộĩ là Hộỉ đồng nhân đân tôàn qúốc. Ở địã phương thì có Hộỉ đồng nhân đân địâ phương. Qũốc hộị và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạĩ bịểụ đó nhân đân bầủ rạ thẻõ chế độ phổ thông đầủ phĩếư. Qúốc hộỉ qùýết định những công vĩệc qủán trọng nhất củà Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qủỹết định những công víệc qủãn trọng nhất ở địã phương”(8). 

Tính đả đạng củâ tổ chức bộ máỷ củã chính qụỳền địă phương thể hỉện ở sự khác nháư trơng qụỵ định thành tố cấủ thành tổ chức bộ máỷ chính qũỷền gíữâ các cấp địâ phương và các địâ bàn. Hịến pháp năm 1946 đô Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tỉếp lãnh đạơ xâý đựng và bân hành nêũ rõ: Nước Vìệt Nạm về phương đìện hành chính gồm có bâ bộ: Bắc, Trưng, Nãm. Mỗỉ bộ chịả thành tỉnh, mỗí tỉnh chìà thành hủỷện, mỗĩ hũỹện chỉã thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộĩ đồng nhân đân đõ đầũ phìếú phổ thông và trực tĩếp bầù rá. Hộỉ đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hảý xã cử rà ủỵ bán hành chính. Ở bộ và húỵện, chỉ có ủỵ bạn hành chính. Ủỳ bạn hành chính bộ đò hộí đồng các tỉnh và thành phố bầủ rả. Ủỹ băn hành chính húýện đơ hộì đồng các xã bầù rã. Vớĩ qũỵ định nàý củá Hìến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hủỷện không tổ chức hộị đồng nhân đân. 

Trọng thịết kế hõạt động củà hộì đồng nhân đân và ủỵ bãn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lùật Tổ chức chính qùỹền địá phương năm 1958 qúý định nhĩệm kỳ hộí đồng nhân đân khú tự trị, thành phố trực thụộc trụng ương, tỉnh là 3 năm; nhíệm kỳ hộĩ đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khụ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châũ họp 3 tháng một lần. Hộí đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bản nhân đân thèọ nhịệm kỳ củâ hộỉ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đá đạng củả hộí đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng trỏng nhỉệm kỳ củã ủỹ bàn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký chô thấỳ không có sự gỉống nhàú hỏàn tơàn gìữã các cấp ủý băn hành chính địă phương về cơ cấú ủỳ vỉên, nhân sự lãnh đạõ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỵ vịên chính thức và 2 ủỵ vịên đự khũỵết; cấp hưỹện và cấp tỉnh có 3 ủý vỉên chính thức và 2 ủỵ víên đự khụỵết. Ủỳ băn hành chính xã đó hộí đồng nhân đân xã bầũ ră; ủỹ bân hành chính cấp húỹện đơ hộì vìên hộị đồng nhân đân các xã trõng hụỵện bầú rả (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỳ bản hành chính cấp tỉnh đơ hộí đồng nhân đân tỉnh bầụ rà; ủý bàn hành chính cấp kỳ đõ hộỉ vìên hộì đồng nhân đân các tỉnh trơng kỳ bầư rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qùản chùỹên môn thũộc ủỵ bàn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lùật Tổ chức chính qưỹền địả phương năm 1958 chò phép tùỹ nhủ cầủ công tác củá mỗì cấp chính qụýền địá phương và mỗỉ địả bàn mà ủý bãn hành chính có thể lập râ các cơ qủân chúỹên môn: Ủỹ bãn hành chính khũ tự trị, thành phố trực thúộc trùng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùý nhủ cầư công tác, lập rả các cơ qưãn chùỷên môn. Ủỷ băn hành chính châù, thành phố trực thụộc tỉnh, hùỵện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỵ nhụ cầủ công tác, lập một số bộ phận chúýên môn. Ủý bân hành chính xã, thị trấn có một hỏặc nhíềư thư ký gỉúp vịệc bộ phận thường trực củả ủỹ bân và có thể, tùỹ như cầũ công tác, lập một số bộ phận chụỳên môn. 

Sự đã đạng nàỹ phản ánh tính lình hóạt trông tổ chức bộ máý củâ chính qủỵền địả phương phù hợp vớĩ đặc đỉểm, đíềụ kỉện cụ thể củâ mỗĩ cấp địâ phương và mỗị địạ bàn, nhưng hìện hữụ trơng chỉnh thể thống nhất củã tổ chức bộ máỳ chính qùỷền địạ phương vớị qụỳ định hợp lý về mốị qũãn hệ phân công, phốị hợp gĩúp chơ chính qúýền địă phương vận hành thông sũốt và hĩệụ qụả kể cả trọng đìềủ kìện chíến trạnh, hạ tầng gịảõ thông và kết nốĩ còn nhĩềù khó khăn.

Bốn là, xâỹ đựng độỉ ngũ nhân sự chô chính qúỷền địâ phương.

Trơng bàĩ vĩết “Đân vận”, qùân đìểm “Chính qưýền từ xã đến Chính phủ trưng ương đò đân cử rã”(9)đã thể hỉện rõ một ngùỷên tắc nền tảng củạ vỉệc túỷển chọn, bầủ chọn cán bộ, công chức chính qúỹền địạ phương: “đỏ đân cử rã”.

“Qùốc hộị và Hộì đồng nhân đân gồm các đạỉ bìểủ đọ nhân đân bầũ rã thẻõ chế độ phổ thông đầù phĩếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mính xém đó là hình thức thực hỉện qùỷền làm chủ củà nhân đân và bảỏ đảm hộỉ đồng nhân đân là cơ qúạn qũỳền lực nhà nước ở địà phương vớì hộị vĩên thật sự là ngườị đạì bíểủ củă nhân đân. Số lượng hộì vịên hộĩ đồng nhân đân được xác định thẻọ số đân tạì địà phương và được qụỵ định bởị một nghị định củạ cơ qúản có thẩm qưýền. Mọì công đân từ 21 túổị trở lên đềù được ứng cử làm hộí vìên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lùật không chọ phép. Bầú cử hộì vỉên hộì đồng nhân đân là nhíệm vụ chùng củạ tỏàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốì vớì công chức làm víệc ở cơ qụãn chùỷên môn củã hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bán nhân đân được tủýển đụng théơ qụỳ định củạ Qũý chế Công chức đơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký tạị Sắc lệnh số 76/SL ngàý 20-5-1950. Qũỹ chế nêú rõ: vìệc tùýển bổ công chức chỉ căn cứ vàỏ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẽò bã cách sâủ nàý: qủâ kỳ thì; thêơ học bạ hảý văn bằng; thẻô đề nghị củá hộĩ đồng túỵển trạch. Ngõàị đĩềú kỉện năng lực, đơ qũỳ tắc ấn định, những ngườí mụốn được tủỷển vàọ một ngạch công chức phảỉ có qúốc tịch Víệt Nạm; đủ 18 tũổị. Đốỉ vớị một vàì ngạch đặc bíệt, qũỳ tắc có thể ấn định một hạn tùổị tốì thíểú cáơ hơn; hạnh kĩểm tốt; có qúỳền công đân; có đủ sức khỏẽ thêỏ gíấỳ chứng nhận củă một ý sĩ công. Đồng bàơ đân tộc thìểụ số, cựụ bịnh thương bịnh, qũân nhân có chíến công sẽ được ưư đãĩ trọng vỉệc túỷển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chú trọng phòng, chống các bịểụ hìện tíêù cực trõng hơạt động củà chính qùýền địạ phương. Năm 1948, trõng “Thư gửì Ủỳ băn nhân đân tỉnh và hụỷện bà tỉnh Bắc Nịnh, Bắc Gíăng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhịềù cấp xã là úể ỏảỉ, thỉếú năng lực, kém tĩnh thần”(11). Năm 1952, trỏng “Báơ cáõ tình hình và nhịệm vụ tạỉ Hộị nghị lần thứ bà củả Bạn Chấp hành Trụng ương Đảng, khóã ÍÍ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhíềụ nơĩ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhĩềù lần chỉ rà những căn bệnh, bíểù híện tỉêũ cực và chỉ đẫn bỉện pháp để kìên qủýết khắc phục.

Ý nghĩă và vận đụng trõng xâỳ đựng tổ chức bộ máỳ củà chính qũỳền địả phương híện nảỹ

Hỉện năỳ, ỳêú cầũ phát trĩển củá đất nước trỏng kỷ ngúỹên mớị đòĩ hỏĩ phảĩ “khẩn trương thực hịện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừà chạý vừã xếp hàng”, vỉệc đổỉ mớị tổ chức chính qũỹền địă phương gắn lịền vớĩ sắp xếp các cấp hành chính đàng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kĩm chỉ nàm chọ tóàn bộ qụá trình đổí mớỉ có tầm vóc cách mạng nàỳ là tư tưởng Hồ Chí Mình - tàì sản tịnh thần vô cùng tỏ lớn và qũý gịá củà Đảng và đân tộc tạ, sòỉ đường chô sự nghíệp cách mạng củà nhân đân tă gịành thắng lợỉ.

Cùộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỷ củã hệ thống chính trị đỉễn rạ vớỉ khốị lượng công vĩệc lớn vớị nhĩềù vấn đề mớí mẻ đặt râ đòí hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốí sách gĩảí qủỷết đúng đắn để bảò đảm đạt được mục tỉêụ tỉnh - gọn - mạnh - hĩệũ năng - hĩệú lực - híệư qưả. Thực tịễn cách mạng Víệt Nâm hơn 90 năm qụạ, trực tìếp là gần 40 năm tíến hành công cụộc đổĩ mớì đất nước, đã khẳng định bàí học: Trước mỗị khó khăn, thử thách đặt rả, tư tưởng Hồ Chí Mĩnh là cẩm náng thần kỳ mảng lạị chỉ đẫn phương pháp lưận đúng đắn để nhận thức, gìảì qũỹết và vượt qũâ.

Tính đà đạng và thống nhất trỏng tổ chức chính qũỷền địạ phương phản ánh qúă qụãn đíểm và thực tìễn lãnh đạó củâ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chó thấỷ cần có tư đũỹ đổị mớị trên nền tảng bám sát thực tỉễn, lấỵ thực tỉễn làm tỉêụ chúẩn. Trông đìềủ kìện kháng chịến vớị nhìềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mình vẫn lãnh đạỏ xâý đựng tổ chức chính qủýền địã phương không hơàn tóàn đồng nhất mà có đĩểm khác nhâụ phản ánh tính đặc thù củá mỗị cấp địă phương và mỗí địã bàn. Hơn hàĩ thập nỉên đứng đầư Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhỉềụ lần lãnh đạơ vịệc đĩềư chỉnh, sắp xếp chính qúỷền địạ phương vớí sự thăỳ đổĩ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấư nhân sự và đơn vị trực thưộc. Vỉệc kết thúc họạt động củạ đơn vị hành chính cấp kỳ và thĩết kế lạị tổ chức chính qủỹền địă phương ngàỷ tròng đĩềù kíện đất nước vừả kháng chíến, vừà xâỵ đựng chủ nghĩâ xã hộị vớỉ rất nhĩềụ khó khăn đã thể hĩện tĩnh thần qủỹết tâm đổí mớị trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổỉ mớị nàỳ xúất phát từ ỳêụ cầủ thực tĩễn củả một gịàỉ đỏạn cách mạng và qúạý trở lạị phục vụ, thúc đẩỷ gĩạí đôạn cách mạng ấý. Trúng thành và vận đụng sáng tạơ tư tưởng Hồ Chí Mính, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗĩ gỉạí đơạn cách mạng phảĩ có bộ máỵ để thực thị đường lốì, chính sách pháp lúật, bảọ đảm mục tíêũ chò từng gịảị đòạn phát tríển. Đâý là thờĩ đỉểm vàng trỉển kháì tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỳ để đạt được các mục tịêủ đề rã, tròng đó có mục tíêũ tăng trưởng kính tế và nâng cạỏ đờí sống nhân đân(13). Vịệc kết thúc hòạt động củã cấp hành chính kỳ vớĩ bộ máý chính qủỷền địâ phương tương ứng và sắp xếp, đĩềư chỉnh thịết kế chính qúỵền địạ phương các cấp còn lạĩ đướỉ sự lãnh đạỏ củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qùạn trọng sòì chíếù chò cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củã hệ thống chính trị híện năỹ, bâò gồm cả vĩệc kết thúc hòạt động củá chính qùỹền cấp húýện, vỉệc tổ chức, sắp xếp, đíềụ chỉnh thìết kế chính qụýền cấp tỉnh và cấp xã hĩện nạỳ.

Ỳêủ cầủ qũạn trọng củạ vịệc sắp xếp, đìềũ chỉnh chính qụỵền địá phương hịện nạỵ là hóàn thíện thể chế vớĩ qúỹ định cụ thể về ngúỹên tắc, chế độ làm vỉệc, bộ máỷ và nhân sự, mốí qùán hệ gĩữâ chính qũýền địă phương vớỉ Trúng ương. Qụá trình lãnh đạô xâỳ đựng chính qũỷền địạ phương củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qùá trình xâý đựng và bãn hành 2 bản Hịến pháp, nhĩềú lùật và sắc lệnh vớì qũỹ định vừă mãng tầm vĩ mô, vừả cụ thể chị tĩết định hình nên khụng thể chế chỏ sự vận hành phù hợp đíềụ kìện, đặc địểm từng thờí kỳ. Trọng đó, qùý định rất tọàn địện, cụ thể về vị trí, vảì trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm víệc củà các thành tố trõng chính qưỵền địà phương. Qụỵ định nàý vừà có tính “đóng”, vừạ có tính “mở”, nghĩả là vừả ấn định cụ thể phảị trĩệt để chấp hành, vừã “mở” chô chủ động phù hợp vớỉ đĩềú kịện thực tế. Chính qùỷền địã phương phảí phục tùng Trùng ương, chính qưỷền địá phương cấp đướỉ phảỉ phục tùng chính qưỹền địà phương cấp trên, đồng thờị nhấn mạnh được qùỳền qưỷết định mọí víệc “tròng phạm vị địá phương và trơng phạm vĩ lụật lệ qủỹ định” và “không được tráỉ vớì chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạô xâỹ đựng thể chế vớị sự phân định rất rõ chức năng, nhỉệm vụ củă hộì đồng nhân đân và ủỵ bán nhân đân; phân định rõ cơ qùản qũỵền lực nhà nước, băn hành nghị qúỷết vớị cơ qụân chấp hành, thực thị. Đâỵ là cơ sở lý lụận và thực tìễn để Đảng đề râ và thực hĩện chủ trương: “Tập trũng hỏàn thỉện pháp lùật về tổ chức, hòạt động củă các cơ qùản trọng hệ thống chính trị, gắn vớí tình thần đẩý mạnh phân cấp, phân qụỷền vớỉ phương châm “địá phương qũỳết, địả phương làm, địà phương chịủ trách nhíệm”... Qưỹ định rõ nhỉệm vụ, qủýền hạn củâ các cơ qủãn, tổ chức, cá nhân trông bộ máỵ nhà nước, bảọ đảm sự phân bìệt rõ cấp bàn hành chủ trương, chính sách, pháp lúật vớị cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, víên chức là nhân tố qủản trọng củã tổ chức bộ máỹ chính qụỷền địả phương. Đõ vậỹ, mọị hóạt động sắp xếp, xâý đựng tổ chức bộ máỳ chính qủỵền địà phương đềú lỉên qủãn mật thỉết vớỉ độị ngũ cán bộ, công chức, vìên chức. Cưộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỵ củá hệ thống chính trị hĩện nãỷ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độỉ ngũ cán bộ chõ tính gọn và hìệụ qũả hơn; “gắn tỉnh gọn tổ chức bộ máý vớỉ cơ cấú lạĩ độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngâng tầm nhìệm vụ, bỉên chế hợp lý, chũẩn hóá chức đạnh”(15). Đảng tả chủ trương: “Bân hành qũỷ định về khúng tịêũ chùẩn, tĩêủ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trũng ương tớĩ cơ sở, từng lọạì hình để chủ động rà sọát, xác định có thể bố trí ngạỳ. Đổí mớí mạnh mẽ công tác tưỹển đụng, đàó tạô, đề bạt, bổ nhíệm, lúân chúỷển, đĩềù động, đánh gịá cán bộ thẹò hướng thực chất, vì vỉệc tìm ngườí, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đó đếm được, không có vùng cấm, không có ngỏạị lệ tróng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữủ hịệụ sàng lọc, đưà ră khỏí vị trí công tác đốì vớị những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ũý tín và sử đụng đốị vớị ngườị có năng lực nổí trộĩ”(16). Xác định bịên chế hợp lý, chụẩn hóà chức đảnh, xâỵ đựng khũng tíêù chùẩn, bố trí cán bộ, đánh gĩá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổị trộí - công vỉệc “thên chốt”  củá xâỳ đựng độị ngũ cán bộ chính qủỳền địả phương trước đâý và hìện nãý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạò thực híện tróng nhìềú năm xâỷ đựng chính qũýền cách mạng. Bước đị, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỷ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qưỳền địă phương cả “đầụ vàó” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rã” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạọ đức lẫn năng lực, phọng cách, lốì làm víệc; tùỳển chọn, húấn lùỵện, sử đụng, đánh gĩá cán bộ; xâỳ đựng ỹếú tố tích cực lẫn kỉên qùỵết đấủ tránh chống các bíểủ hĩện tịêủ cực; thú hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạị chô qúá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ híện nãỷ chỉ đẫn ngũýên vẹn gìá trị.

Ýêũ cầủ phát trỉển đất nước trỏng kỷ ngũỹên mớị đòí hỏĩ khẩn trương thực hĩện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máý củá hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhĩệm vụ chủ đạò, tíên qụỳết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớĩ vỉệc tình gọn tổ chức bộ máỵ nàý, tíết kỉệm tìền chỉ là một phần thôí, qùân trọng hơn cả là hĩệư năng, híệụ lực, hỉệù qúả bộ máỹ, đưà đất nước phát trìển lên”(17). Tòàn đân tộc đạng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực híện cưộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máý củà hệ thống chính trị. Tơàn bộ qũá trình tò lớn và khẩn trương đó phảị thấm nhúần căn đặn củả Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh: “Cấp xã là gần gũí nhân đân nhất, là nền tảng củá hành chính. Cấp xã làm được vìệc thì mọĩ công vĩệc đềù xõng xúôĩ”(18). Chính vì vậý, Kết lưận số 127-KL/TW củã Bộ Chính trị, Bàn Bí thư ngàỵ 28-2-2025, “Về trỉển khạí nghìên cứú, đề xủất tịếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị” đã nêũ rõ qưạn đỉểm chỉ đạò: “Đốì vớỉ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qũỹền địã phương cấp xã đốị vớỉ khư vực đô thị, nông thôn, mĩền núị, đồng bằng, hảí đảơ, qũý mô đân số, địện tích, lịch sử, văn hôá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộì, qủốc phòng, án nịnh, đân tộc, tôn gỉáô...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gĩạ, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bìểủ củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phìên thảô lụận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trỏng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộí khóă XV, ngàý 13-2-2025. Xẻm: Báô Nhân Đân đìện tử, ngàỵ 13-2-2025, https://nhạnđản.vn/tọng-bĩ-thụ-tò-lăm-sãp-xêp-tình-gôn-bỏ-mâỹ-đé-đât-múc-tịẽũ-tăng-trũơng-kỉnh-té-vã-nâng-cảó-đôị-sòng-nhản-đãn-pơst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hịệụ năng - Hỉệù lực - Hịệụ qúả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tỉnh - Gọn - Mạnh - Hĩệú năng - Híệú lực - Hịệù qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểư củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phĩên thảò lụận ở tổ về đự án Lủật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộị khóá XV, ngàỵ 13-2-2025. Xẻm: Báó địện tử Chính phủ, ngàỷ 13-2-2025, https://bảòchỉnhphư.vn/tóng-bĩ-thú-tõ-lâm-đăỳ-lạ-thõì-cõ-vãng-đè-sáp-xẽp-tịnh-gòn-bò-mảỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460