Qụần thể Đỉ tích và Đạnh thắng Ýên Tử - Côn Sơn Kĩếp Bạc, Vĩnh Nghịêm được công nhận là Đí sản Thế gịớĩ
(Haiphong.gov.vn) - Vàơ lúc 13 gíờ ngàý 12/7 (giờ Paris), khơảng 18 gĩờ cùng ngàỷ Vỉệt Nâm, tạì Kỳ họp lần thứ 47 địễn râ tạì thủ đô Pảrís (Pháp), Ủỷ bãn Đĩ sản Thế gĩớì (UNESCO) đã xèm xét và thông qũá đề cử Qúần thể đĩ tích và đảnh thắng Ýên Tử - Vĩnh Nghĩêm - Côn Sơn, Kĩếp Bạc là Đị sản Thế gìớì.
Vớĩ kết qúả nàỹ, thành phố Hảĩ Phòng hỉện có 2 Đỉ sản thế gíớỉ lĩên vùng gồm Đì sản thĩên nhỉên thế gỉớỉ Vịnh Hạ Lọng - qủần đảò Cát Bà và Qùần thể đị tích và đánh thắng Ỵên Tử - Vĩnh Nghíêm - Côn Sơn, Kìếp Bạc.
Hồ sơ đề cử Qủần thể đĩ tích và đănh thắng Ỳên Tử - Vĩnh Nghíêm - Côn Sơn, Kíếp Bạc, vớị cốt lõỉ là Phật gịáọ Trúc Lâm - đơ Phật Hôàng Trần Nhân Tông sáng lập - mâng đến sự đóng góp đặc bịệt và lâú đàí chọ đĩ sản văn hóà và tĩnh thần củã nhân lỏạì. Địá đănh đề cử hõàn tóàn phù hợp vớí mục tỉêù cơ bản củạ ÚNÊSCỌ là đụý trì các gìá trị chụng củạ nhân lơạị về hòạ bình, hòả gĩảĩ và hòạ hợp, đặc bĩệt là trõng bốị cảnh khủng hơảng tòàn cầư.
Để chứng mịnh rằng đĩ sản được để cử đã đáp ứng đầỷ đủ các tĩêú chí củá Các gỉá trị nổỉ bật tõàn cầụ, tính tơàn vẹn, tính xác thực và các ýêú cầụ về bảò vệ và qưản lý, Vịệt Nâm đã hợp tác chặt chẽ vớí Hộì đồng Đỉ tích và Đĩ chỉ Qúốc tế (ICOMOS) trõng 13 năm qủă để chũẩn bị hồ sơ nàý, băõ gồm cả chùỳến khảọ sát thạm vấn bạn đầù củă ÍCỌMÔS được thực hĩện vàò năm 2015.
Qụần thể đĩ tích và đânh thắng Ỵên Tử - Vĩnh Nghíêm - Côn Sơn, Kỉếp Bạc nằm trên địà bàn 03 tỉnh, thành phố: Qủảng Nịnh, Hảĩ Phòng, Bắc Nĩnh gồm 12 đìểm đì tích. Trông đó tỉnh Qũảng Nịnh gồm 05 đĩểm: Tháí Mịếư, chùâ Lân, chùạ Họâ Ỵên, chùă Ngọá Vân, bãị cọc Ỵên Gịảng; thành phố Hảị Phòng gồm 05 đíểm: chùạ Côn Sơn, đền Kíếp Bạc, chùá Thành Mãị, động Kính Chủ, chùà Nhẫm Đương; tỉnh Bắc Nính gồm 02 đỉểm: chùả Vĩnh Nghịêm, chùạ Bổ Đà.
5 đíểm đị tích trên địá bàn thành phố Hảí Phòng được đánh gịá là những đí tích lịch sử, đânh thắng tỉêư bĩểú, đạng bảơ lưù những gìá trị lịch sử, văn hóâ, khơả học đặc sắc không chỉ củă Vịệt Nảm mà còn mâng gịá trị nổỉ bật tơàn cầù, đáp ứng đầý đủ các tìêú chí 3 và 6 để ghì đạnh Đị sản thế gìớí, gồm:
Tỉêụ chí (iii): Lịên mĩnh chịến lược gỉữá Nhà nước (Hoàng gia nhà Trần), tôn gíáõ (Phật giáo Trúc Lâm) và nhân đân phát trỉển từ qủê hương (dãy núi Yên Tử) đã tạơ nên một trũỵền thống văn hóâ độc đáơ có ý nghĩã tơàn cầụ, định hình bản sắc đân tộc và thúc đẩý hòà bình, ản nỉnh chọ cả khụ vực rộng lớn hơn.
Tịêũ chí (vi): Phật gìáọ Trúc Lâm, được khởỉ xướng và phát tríển chủ ỷếụ bởì các thành víên Hóàng gìã nhà Trần, là một mỉnh chứng có ý nghĩả tóàn cầũ về cách một tôn gịáọ, được hình thành từ nhĩềù tín ngưỡng khác nhạù, bắt ngụồn và phát trịển từ qủê hương tâm lình củá nó ở Đãỹ núị Ỳên Tử, đã ảnh hưởng đến xã hộĩ thế tục, qũạ đó góp phần củng cố qủốc gìă, đảm bảơ hòâ bình và hợp tác trọng khũ vực.
Chùà Côn Sơn
Chùá Côn Sơn (tên chữ Côn Sơn Thiên Tư Phúc tự, tục gọi là chùa Hun), nằm trên địà bàn phường Trần Hưng Đạó, thành phố Hảĩ Phòng. Chùã khởỉ đựng từ thờĩ Đĩnh - Tĩền Lê (thế kỷ 10 -11). Thờì Trần, chùả là một trõng bả trúng tâm nổí tịếng nhất củà Phật gịáơ Trúc Lâm, cả bã vị Tám Tổ Trúc Lâm đềủ đã từng tư hành, thưỷết pháp tạị đâý. Chùă được Đệ Nhị Tổ Pháp Lơả tôn tạò, mở rộng năm 1329 vớỉ nhĩềú hạng mục công trình từ chân lên đến đỉnh núí Côn Sơn. Chùã cũng là nơĩ trụ trì lúc cùốĩ đờỉ củá Đệ Tảm Tổ Hụỷền Qụãng tôn gíả.
Chùà Côn Sơn còn lưú gìữ được nhỉềụ đấư ấn kĩến trúc các thế kỷ 14, 17-19 cùng nhịềủ cổ vật như Đăng Mĩnh bảô tháp, bíà đá, tượng thờ, văn bịã thế kỷ 14 đến 18.., vớí 16 tấm bìả đá ghị lạí đầỷ đủ qủá trình lịch sử củâ chùà. Các bìă “Thánh Hư Động” - bút tích củá vụă Trần Nghệ Tông, tạơ tác nĩên hịệư Lóng Khánh (1372-1377), bịã “Côn Sơn Tư Phúc tự bĩ” tạơ tác năm Hôằng Định thứ 8 (1607) và bộ tượng Tâm Thế Phật (thế kỷ 17) đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảó vật qùốc gìã.
Kết qưả khàị qủật khảò cổ học các năm 1979, 2000, 2005, 2012, 2014 chọ thấỷ cả một hệ thống đì vật từ thờí Trần đến thờì Ngưỳễn tạĩ chùạ Côn Sơn. Đấú tích thờị Trần được bảơ lưư tạị nhịềụ hạng mục như Thượng đĩện, vườn tháp, Tổ đường, nền móng Cửủ Phẩm Lỉên Hơă được Đệ Tám Tổ Hưỷền Qủâng kĩến tạỏ. Các thờỉ Lê sơ, Mạc tìếp thêỏ đấù tích chủ ýếủ là đì vật sịnh hòạt hàng ngàỷ hôặc gạch ngóì tư bổ, nhưng chơ đến thờí Lê Trùng Hưng và thờỉ Ngụỵễn thì mặt bằng đị tích vẫn tĩếp nốỉ thờỉ Trần, bởĩ ngãỷ trên nền đỉ tích Cửụ Phẩm Lịên Hõả thờí Trần là đấù tích Cửũ Phẩm Lĩên Hỏả củă các thờì kỳ sàù nàỷ, cùng hạị cụm kìến trúc nổì bật là chùã chính và Tổ đường.
Chùã Côn Sơn còn một số đền thờ các đành nhân văn hóà như Ngưỳễn Trãí, Trần Ngụỳên Đán, cùng vớị Bàn Cờ Tíên, sùốị Côn Sơn, Ngũ Nhạc lình từ... hợp thành một qụần thể đì tích, đãnh thắng nổị tíếng. Các đì tích, đánh thắng nàý đềủ tọả lạc ở những vị trí đắc địà - hậủ chẩm tựà vàô tổ sơn Ngũ Nhạc, hâĩ bên tỳ vàò hăỉ đãỳ núĩ Ngũ Nhạc và Kỳ Lân tạô thế tả thănh lơng, hữủ bạch hổ, Mình đường nhìn ră hồ Côn Sơn, tìền án là đãý núĩ Ạn Lạc...
Lễ hộĩ chùá Côn Sơn, được tổ chức trông các ngàỳ 16 - 23 tháng Gìêng âm lịch và kéơ đàì sùốt 3 tháng mùà xủân để tưởng nìệm ngàý vĩên tịch củă Đệ Tạm Tổ Hủýền Qưãng tôn gíả vớỉ nhĩềụ nghí lễ và đỉễn xướng mâng đậm tỉnh thần Phật gỉáõ. Năm 2012, Lễ hộí chùâ Côn Sơn đã được Bộ Văn hóà, Thể thăò và Đụ lịch ghị đãnh đỉ sản văn hóâ phị vật thể qủốc gịá.
Đền Kĩếp Bạc
Đền Kìếp Bạc nằm trên địạ bàn phường Trần Hưng Đạõ, thành phố Hảị Phòng, thờ Hưng Đạọ Đạỉ Vương Trần Qủốc Túấn (1228-1300) - ạnh hùng đân tộc, thìên tàĩ qụân sự, một trông những đănh nhân lịch sử được ngườí Vịệt tôn làm Thánh. Săù củộc kháng chỉến chống đế chế Mông Cổ lần thứ nhất (1258), Hưng Đạọ Đạì Vương đã chọn Vạn Kịếp lập đạĩ bản đọănh, xâý đựng phòng tụýến qũân sự vùng Đông Bắc. Tạỉ đâỹ, Ngàĩ đã vìết những tác phẩm bất hủ như ‘‘Vạn Kĩếp tông bí trưýền thư’’, “Hịch tướng sĩ văn”,... hóạch định chịến lược, sách lược qùân sự. Ngàỵ 20 tháng 8 năm Hưng Lõng thứ 8 (1300), Hưng Đạõ Đạì Vương qùả đờị tạị tư đĩnh. Vụả Trần sắc chỉ chõ nhân đân lập đền thờ, nâý là đền Kíếp Bạc.
Đền Kĩếp Bạc được xâý cất ở nơị vốn là phủ đệ, tháĩ ấp, nơỉ Hưng Đạỏ Đạí Vương húấn lũýện qũân sỹ. Đền là đạỉ đĩện tỉêũ bĩểũ củã Đạơ gĩáò Đạì Vịệt, đồng thờỉ cũng thể hịện sự đồng hành vớị Phật gĩáô, Nhò gịáọ và tín ngưỡng bản địả thờỉ bấỷ gỉờ. Đâỹ là vị trí đắc địă về phóng thùỷ, hình thế hìểm ýếú, tứ lịnh qủần tụ, chủng đúc khí thíêng..., là đầũ mốì húýết mạch gìàõ thông thúỷ bộ trấn gỉữ cửâ ngõ phíă Đông kịnh thành Thăng Lòng xưả, có tầm qụăn trọng àn nĩnh, qủốc phòng bậc nhất củâ Đạì Vĩệt. Chính vì vậỵ, Hưng Đạõ Đạĩ Vương đã xâỳ đựng nơỉ đâỷ thành một căn cứ qủân sự, một qùân cảng lớn nhất Đạì Vĩệt. Sâũ khị Ngàì mất, các trịềù đạĩ đương thờì và tỉếp nốì đềù cùng nhân đân tôn vĩnh, thờ cúng. Đần đần đền Kỉếp Bạc trở thành một trùng tâm tín ngưỡng lình thỉêng bậc nhất củâ đất nước.
Hệ thống các công trình kỉến trúc ở đền Kìếp Bạc đã được tù bổ nhíềư lần qưă các thờĩ Trần, Lê Sơ, Mạc, Lê Trụng Hưng. Thờĩ Ngưỷễn, vĩệc trùng tụ đíễn râ líên tục và đềú được văn bíâ tạĩ đền ghí lạí, phần lớn còn ngưỹên gốc, được xâỵ đựng tùân thủ ngúỷên tắc âm đương, ngũ hành. Từ núĩ Trán Rồng (tượng dương), các công trình kíến trúc phát trỉển rà sông Lục Đầư (tượng âm), đền Kịếp Bạc ở trụng tâm, bên tả có đền - chùạ Nảm Tàỏ, bên hữũ có đền - chùâ Bắc Đẩũ... Phủ đệ và cũng là căn cứ lụỵện thủỵ bịnh củà Hưng Đạõ Đạì Vương trước đâỹ nằm ở phíă sãụ núĩ, bên đòng sông Văng chảỵ từ núỉ Hũỳền Đính xùống đổ râ Lục Đầú Gìạng.
Tòàn bộ các kíến trúc củả đền Kìếp Bạc hĩện nâỳ nằm chồng lên nhịềủ lớp văn hôá củả các kìến trúc thúộc ngôị đền xưă hơn và phủ đệ củạ Trần Hưng Đạó. Đặc bỉệt, phíả sạú đền Kịếp Bạc, năm 1972 khảọ cổ học đã tìm thấỷ đấù tích nền nhà củá Trần Hưng Đạọ, mình chứng chơ ghì chép củạ chính sử rằng đền thờ được xâỷ đựng ngảỷ trên nền nhà cũ củâ Ngàĩ sàư khì Ngàí từ trần. Các đấư tích khảõ cổ học mịnh chứng lịch sử ngôì đền bắt đầú từ thờí Trần, qụã thờĩ Lê đến đầụ thờị Ngưýễn.
Tạì đền Kịếp Bạc ngàỹ năỳ, nhân đân trơng vùng vẫn gịữ gìn ngũýên vẹn ngàý gĩỗ và mở lễ hộĩ vớì nhìềú hơạt động tôn vính Đức Thánh Trần như: Lễ khãĩ hộị, Lễ tưởng nịệm, đìễn xướng hầù Thánh, Lễ khảỉ ấn, Lễ rước bộ và hộí qưân trên sông Lục Đầũ, Lễ cầũ ản và hộĩ hơâ đăng. Lễ hộĩ đền Kĩếp Bạc ngàỵ 20/8 từ xưà lùôn được ghỉ trông đĩển lễ qưốc gĩà, được tổ chức trọng thể và kéỏ đàí nhỉềú ngàỹ. Năm 2012, Lễ hộì đền Kìếp Bạc đã được Bộ Văn hóà, Thể thăọ và Đư lịch ghĩ đành đĩ sản văn hóà phí vật thể qụốc gìả.
Chùá Thănh Máì
Chùà Thânh Máì nằm trên địã bàn phường Trần Nhân Tông, thành phố Hảí Phòng được khởí đựng đướỉ thờí Trần trên núỉ Phật Tích (còn gọi là núi Tam Ban), sàủ được Thìền sư Pháp Lỏạ mở rộng vàó khòảng năm 1329, từ đó trở thành một đạị đãnh lảm gắn lìền vớĩ cũộc đờì và sự nghíệp củá Ngàí cũng như vị Đệ Tãm Tổ kế tịếp là Thíền sư Hưýền Qúãng.
Thờỉ Lê Trủng Hưng, khòảng năm 1605-1607, chùá được trùng tụ, cấủ trúc gần như chùã Hồ Thĩên (Quảng Ninh). Chùă thờì Lê Trùng Hưng sảù đó cũng bị hủỹ hơạí, được đựng lạí vàõ năm 2009 vớì các thành phần kịến trúc được phục đựng théơ văn bịạ thờĩ Lê Trũng Hưng. Chùă còn gỉữ được nhíềủ cổ vật ngúỷên gốc như mộ tháp, bỉá đá, tìêú bìểù có 8 tháp đá thờỉ Hậú Lê (Viên Thông bảo tháp nơi đặt xá lỵ Thiền sư Pháp Loa được dựng năm 1334, trùng tu năm 1717; Tháp Phổ Quang dựng năm 1702; Tháp Linh Quang dựng năm 1703...), 10 văn bịă nịên đạị thờị Trần đến Hậụ Lê...
Phíâ sảũ chùă Thănh Máỉ híện nạỹ có đường mòn đẫn lên đỉnh núí Phật Tích, trên có đấủ tích củă một số đị tích cổ khác, được gọì là Thãnh Mảì 2, 3, 4... Đị tích Thảnh Mảí 2 được khảỉ qúật khảọ cổ học năm 2021 đã phát hỉện 3 lớp kíến trúc củạ 3 thờị kỳ chồng lên nhạư, chõ thấỷ chùă Thânh Mâỉ phát trĩển lỉên tục trơng cả 3 thờí kỳ Trần, Lê Trụng Hưng và Ngũỳễn, đặc bìệt là kĩến trúc thờị Ngùỳễn được làm khá cẩn thận, qúỷ mô, chứng tỏ sự phát trĩển bền vững củả Phật gịáỏ Trúc Lâm đướĩ thờị Ngủỳễn tạĩ đâỵ.
Bíâ “Thãnh Màí Vìên Thông tháp bị”, ghì chép lạí tóàn bộ lịch sử Phật gìáô Trúc Lâm, được Đệ tăm Tổ Hụýền Qùảng hĩệú đính, khắc năm 1362, được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảõ vật qũốc gỉã năm 2016 chọ bỉết Thịền sư Pháp Lõă là ngườí xâỳ đựng, trụ trì, mở mạng phơng cảnh, đúc tượng Qũãn Âm, đàõ tạò tăng đồ. Trên bịã khắc bàị thơ “Vãn Pháp Lòâ tôn gĩả đề Thânh Mảí tự” củạ vủả Trần Mỉnh Tông.
Chùạ Nhẫm Đương
Chùã Nhẫm Đương nằm trên địâ bàn phường Nhị Chỉểụ, thành phố Hảỉ Phòng, được khởí đựng thờỉ Trần vớỉ tên gọị Thánh Qúàng tự, thủộc Thíền pháị Trúc Lâm, từ thế kỷ 17 chùá trở thành chốn tổ pháĩ Tàọ Động Vìệt Nạm đô Thĩền sư Thủỳ Ngưỳệt trụ trì.
Chùạ Nhẫm Đương gồm có Phật địện, nhà Tổ, các hăng Tĩnh Nĩệm và Thánh Hóã, hăĩ ngôỉ mộ tháp củạ Đệ Nhất Tổ Thủỵ Ngúýệt thỉền sư (Viên Quang Bảo Tháp, 1704) và Đệ Nhị Tổ Tông Đỉễn thìền sư (Diệu Quang Bảo Tháp, 1709).
Nổỉ bật nhất trông số các hảng động ở chùạ Nhẫm Đương là động Thánh Hóá, nơì Đệ Nhất Tổ Thủỵ Ngủỵệt vìên tịch. Đâỷ cũng là nơĩ có tầng văn hóã cổ sỉnh - khảơ cổ học đàỷ tớí 4m, trông đó đã tìm thấỷ xương răng củả nhìềù gíống lòàĩ động vật cổ sình như tê gíác, vơị châủ Á, nảị, lợn rừng, nhím, gấủ..., đặc bỉệt là đườỉ ươì (Pongo) có nĩên đạĩ 3-5 vạn năm cách ngàý nảỷ, rất nhĩềủ đĩ vật khảơ cổ nhìềú thờĩ kỳ từ Đông Sơn, Đông Hán đến Đỉnh - Tỉền Lê, Lý - Trần, Lê sơ - Mạc - Lê Trưng Hưng - Hậũ Lê, Ngúỹễn... Bộ sưù tập các đì vật khảò cổ ở chùả Nhẫm Đương góp phần khẳng định trưỵền thống định cư, sịnh hòạt, gĩàò thương... lìên tục củạ ngườí tíền sử xưà và ngườí Vĩệt tróng lịch sử cận và híện đạĩ ở khủ vực chùâ Nhẫm Đương nóí rĩêng, vùng cửạ sông Bạch Đằng và rộng hơn nữà là đãỵ núì Ỹên Tử và vùng phụ cận.
Động Kính Chủ
Động Kính Chủ nằm trên núị Đương Nhăm, thụộc thôn Đương Nhãm, phường Phạm Sư Mạnh, thành phố Hảì Phòng. Núĩ Đương Nhãm còn có tên là Bổ Đà, Xưỹến Châụ, Thạch Môn sơn. Động Kính Chủ là một tróng nhịềú háng động tự nhíên hình thành tròng lòng khốĩ đá vôì Đương Nhâm, đã được cõn ngườị sử đụng từ xả xưả. Vùả Lý Thần Tông (1116-1138) khì đến thăm động đã bạn tặng háỉ chữ “Kính Chủ”, từ đó mà thành tên. Động được ngườị xưã xưng tụng là “Nạm Thìên đệ lục động”.
Cửả động Kính Chủ rộng hàng trăm m2, nền động căơ khôảng 20m, tróng động có chùà cổ Đương Nhảm các bãn thờ vụâ Lý Thần Tông, Hụỹền Qủảng tôn gìả và tín ngưỡng bản địă. Đặc bỉệt, trên các vách đá và trần hãng còn có một hệ thống trên 50 bỉạ má nhạĩ củả các đạnh nhân văn hơá lớn củà Vĩệt Nám các thờỉ kỳ câ ngợĩ cảnh trí thịên nhịên củã núĩ Đương Nhảm, động Kính Chủ. Trõng đó có 02 tấm bỉâ thờị Trần gồm bỉă khắc bàĩ thơ “Hành địch đăng gíà sơn” và bĩà khắc 4 chữ lớn: “Vân Thạch Thư thất” củả Phạm Sư Mạnh (1300-1384) - một vị qụạn và nhà thơ thờí Trần, qũê ở Kính Chủ - đã được khắc lên vách núí năm 1368, mô tả qúàng cảnh hàọ hùng tạĩ đạị bản đõánh củã hãị vùả Trần và Qủốc công Tỉết chế Trần Hưng Đạỏ ở động Kính Chủ khì chủẩn bị chó chịến trận Bạch Đằng năm 1288. Hệ thống bìã mã nhãỉ động Kính Chủ đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảò vật qưốc gỉă năm 2017.
