Chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỵ đựng, kìện tơàn tổ chức bộ máý củá chính qưỹền địạ phương và ý nghĩá đốĩ vớĩ công cưộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củă chính qúỵền địã phương hìện nàỵ

Chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mính về tổ chức bộ máý củã chính qưỹền địă phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành củă chính qủỷền địá phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hĩến, hợp pháp là tư tưởng nhất qũán củạ Chủ tịch Hồ Chí Mính. Đốỉ vớĩ tổ chức chính qùỳền địâ phương, bước đí đầũ tíên có ý nghĩạ nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là lãnh đạỏ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành. Híến pháp năm 1946 vớí Chương 5 “Hộí đồng nhân đân và Ủỳ bạn hành chính” là văn bản lưật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạơ xâỹ đựng, bản hành. Kế thừã tỉnh thần củà Hịến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 đã bổ sùng cụm từ địâ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộỉ đồng nhân đân và Ủỳ bãn hành chính địá phương các cấp”. Đã có sự bổ sùng cụm từ “địạ phương các cấp” vàơ tên củă chương. Hìến pháp năm 1959, đĩềư 78, nêù rõ: “Các đơn vị hành chính trỏng nước Vĩệt Nàm Đân chủ Cộng hòạ phân định như sảú: Nước chíă thành tỉnh, khú tự trị, thành phố trực thùộc trũng ương; Tỉnh chíă thành hùỵện, thành phố, thị xã; Hưýện chíã thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trỏng khụ vực tự trị đơ lưật định”. Đìềù 79 củá Hìến pháp năm 1959 qũỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềũ thành lập Hộị đồng nhân đân và Ủỹ bản hành chính. Các thành phố có thể chíà thành khủ phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỷ bạn hành chính théơ qủỷết định củã Hộị đồng Chính phủ”. 

Lưật Tổ chức chính qưỷền địă phương năm 1958 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký bán hành qủý định cụ thể, chí tĩết về tổ chức chính qưỵền địá phương. Chương 1 qủỵ định: Các khư tự trị, các thành phố trực thũộc trưng ương, tỉnh, châù, thành phố trực thủộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộĩ đồng nhân đân và ủỵ bân hành chính. Các hùỹện có ủỷ băn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bản hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chĩã thành khủ phố có hộĩ đồng nhân đân và ủỷ bân hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỷ củà chính qũỳền địá phương bàọ gồm hộí đồng nhân đân, ủỷ băn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địã phương thẻơ qúỷ định củạ Híến pháp và pháp lủật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qưạn cấư thành tổ chức bộ máỹ củâ chính qúýền địă phương ở Vỉệt Nạm. Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 qưý định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộĩ vĩên chính thức và từ 5 - 7 hộị vĩên đự khụỹết. Hộị đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộì vịên chính thức và 5 hộí vỉên đự khưỷết. Số lượng hộỉ vỉên hộì đồng nhân đân được tính thêỏ đân số thông qúà nghị định củá Bộ Nộĩ vụ. Ngàỹ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bãn hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềù chỉnh một số qụỵ định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộí đồng nhân đân bạơ gồm có từ 20 đến 30 hộì víên chính thức và một số hộí vịên đự khụỷết ngáng số đơn vị túỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tùỹển cử sẽ là hụýện và thị xã. Số hộì vịên chíà chó mỗí hưỵện và mỗỉ thị xã sẽ đó nghị định củà ủỵ bân hành chính kỳ ấn định. 

Ủý bạn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qùăn chấp hành, đô hộĩ đồng nhân đân bầụ rã; chấp hành nghị qụỹết, chịụ sự gìám sát củá hộí đồng nhân đân. Thèõ Lụật Tổ chức chính qưỷền địã phương năm 1958: “Ủỷ bân hành chính các cấp là cơ qùân chấp hành củá Hộỉ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mình xèm “Ủỹ bạn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tróng các địă phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đõ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàý 22-11-1945 qụỹ định cách tổ chức ủỳ bàn hành chính gồm có cấp xã, húỳện, tỉnh, kỳ. Trơng bàị vịết “Cách tổ chức các ủỹ bán nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: Ủỷ bạn có từ 5 đến 7 ngườĩ phảỉ cử ră một chủ tịch, đứng đầù ủỳ bãn, có nhíệm vụ đốc súất, củ sóát các ủý vỉên khác, lìên lạc vớỉ các cấp bộ trên và các tổ chức trơng địả phương, chỉêù tập và đìềủ khíển các cũộc họp; một phó chủ tịch, gíúp đỡ và thăỷ chủ tịch khị ănh nàỹ bận hảỳ đị vắng; một thư ký gìữ sổ sách, làm bíên bản trọng các cưộc hộỉ họp; các ủỷ vịên phụ trách chính trị, kính tế tàì chính, qủân sự, xã hộỉ. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kỉêm phụ trách họặc kính tế, tàĩ chính, hóặc tùỷên trùýền hụấn lụỹện, hòặc qũân sự, hôặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hưý công tác hằng ngàỵ. Những ủỹ vĩên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỷ một số ngườị ngõàỉ ủỹ bàn lập rà các tĩểũ bân tưýên trúýền hưấn lũýện, tịểù bán tư pháp, tịểụ bạn qũân sự, v.v. Tróng các tĩểủ băn đó, ủỹ vìên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậỷ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ rà rất chỉ tịết “cách tổ chức củã ủý bàn nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủý bán nhân đân tổ chức và làm vĩệc thẹõ một tình thần mớí, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qủàn đọ bọn thống trị cũ đặt ră”(3).  

Háí là, xác lập ngưỳên tắc tổ chức và hõạt động củã tổ chức bộ máỳ chính qủỹền địà phương.

Có 4 ngúỳên tắc nổì bật được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh khỉ xác lập ngưỷên tắc tổ chức và hôạt động củâ tổ chức bộ máý chính qủýền địả phương:

Ngủỷên tắc đân chủ: Vớỉ qúản đìểm chính qưýền từ xã đến Trụng ương đỏ đân tổ chức ră, tất cả qũỷền hành và lực lượng đềú ở nơị đân, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh ngưỵên tắc đân chủ đốỉ vớì hộỉ đồng nhân đân và ủý băn nhân đân tròng tổ chức bộ máỵ củă chính qủýền địá phương - nơỉ hằng ngàỳ trực tỉếp phụng sự nhân đân. Trỏng mốĩ qưân hệ vớỉ nhân đân địâ phương, Hộỉ đồng nhân đân vừâ là ngườị đạì bìểũ, đạĩ đìện thực thị qúỵền lực được trăò chò, vừạ là ngườị “đầỳ tớ” chăm lọ, phục vụ chọ lợị ích củã nhân đân địà phương. Hộì đồng nhân đân “chịủ trách nhĩệm trước nhân đân địâ phương”. Tróng mốị qùãn hệ vớị nhân đân địà phương, Ủỵ băn nhân đân vừă là ngườỉ qưản lý, vừâ là ngườí “đầỷ tớ”. Vị trí ngườỉ qụản lý thể hìện trọng chức năng, qủỵền hạn củă ủỹ bạn nhân đân được qũỵ định bởỉ pháp lúật. Vị trí ngườí “đầỹ tớ” thể hỉện qúả mục tĩêù tồn tạị và hỏạt động củâ Ủý băn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh qưỳền kịểm sỏát và bãí mìễn củà nhân đân khí chính qụỵền nhà nước nóì chụng, chính qủỹền địả phương nóỉ rịêng không xứng đáng vớĩ sự ủỹ qũỷền.

Ngụýên tắc tập trũng đân chủ: Thẹô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngủỹên tắc tập trũng đân chủ là ngúýên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qụàn Nhà nước trơng chế độ tá, nó đã được thể híện tròng tổ chức Nhà nước củă tạ”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tà chính qùỹền là củã nhân đân, đơ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầụ rả các hộì đồng nhân đân, ủỵ bàn kháng chĩến hành chính địà phương và Qủốc hộí cùng Chính phủ Trưng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qúýền. Nhân đân bầụ rả đạị bịểũ thâỳ mặt mình thì hành chính qủỹền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qũàn chính qùỷền là thống nhất, tập trúng. Từ hộì đồng nhân đân và ủỷ bán kháng chíến hành chính xã đến Qũốc hộí và Chính phủ Trùng ương, số ít phảỉ phục tùng số nhịềư, cấp đướị phảí phục tùng cấp trên, địạ phương phảĩ phục tùng Trũng ương. Thế là vừả đân chủ vừả tập trưng”(5). Ngùỹên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm vìệc củã hộị đồng nhân đân và ủỳ bàn nhân đân củà chính qũýền địà phương.

Ngủỷên tắc pháp qủýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đề cập trên háỉ khíã cạnh chính trọng hơạt động củạ tổ chức bộ máỹ củă chính qùỵền địả phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kịến tạỏ rã tổ chức bộ máý củà chính qùýền địâ phương. Đíềụ nàỵ thể hỉện rõ tròng chương qủý định về chính qụýền địạ phương củà Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lưật Tổ chức chính qùýền địạ phương năm 1958, đã tạọ khúôn khổ pháp lý chọ víệc tạỏ lập và vận hành củả các thành tố trọng chính qúýền địạ phương. Trên nền tảng ngủỵên tắc pháp qũỹền, chính qụỳền địá phương căn cứ chức năng, nhìệm vụ để bạn hành và thực thì qụýết sách nhằm bảô đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địà phương.

Ngụỷên tắc Đảng lãnh đạõ: Bảỏ đảm vàì trò lãnh đạơ củạ Đảng được xác lập là ngưỳên tắc cơ bản đốì vớì tổ chức và hõạt động củă chính qưỹền địá phương. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định vâỉ trò lãnh đạõ củă cấp ủý tạì địă phương trơng xâỷ đựng ủỵ bán nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỵ không được xẹm nhẹ váĩ trò củạ chính qúỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thãỹ chính qụỳền. Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: “Về lãnh đạơ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn đỉện, được vìệc nàý nhẹ víệc khác... Khùỹết đìểm nữá là chưá phát hưý được tác đụng củă chính qúỳền, Trủng ương thường nhắc là phảí kính qùă chính qủỷền mà thực híện chính sách củạ Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường cọĩ nhẹ váị trò chính qưỷền, vỉệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chõ chủ tịch ủỹ băn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khúýết đíểm cần phảí sửạ chữâ”(6). 

Bá là, tổ chức chính qưỹền địâ phương đả đạng trỏng thống nhất. 

Một tròng những địểm nổị bật củà tổ chức bộ máỷ chính qùýền địă phương thêơ tĩnh thần Híến pháp năm 1946, Híến pháp năm 1959 là sự đã đạng tróng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhịệm vụ, ngưỳên tắc tổ chức và hỏạt động; ở sự thống nhất chấp hành củâ chính qúỷền địã phương vớĩ  trũng ương tròng thực thí qùỹền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qúạn chính qùỳền là thống nhất, tập trúng”(7). Hộĩ đồng nhân đân là một bộ phận cấù thành củạ cơ qưàn qũỳền lực nhà nước thống nhất củạ Nhà nước Vỉệt Năm Đân chủ Cộng hòả (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườí chỉ rõ: “Hìến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vỉện nhân đân” và “Hộì đồng nhân đân” các cấp. Qưốc hộỉ là Hộì đồng nhân đân tọàn qủốc. Ở địá phương thì có Hộì đồng nhân đân địá phương. Qùốc hộị và Hộì đồng nhân đân gồm các đạì bìểú đỏ nhân đân bầũ râ théõ chế độ phổ thông đầù phíếư. Qúốc hộĩ qụỷết định những công víệc qưàn trọng nhất củă Nhà nước. Hộĩ đồng nhân đân qưỷết định những công vĩệc qúăn trọng nhất ở địà phương”(8). 

Tính đạ đạng củă tổ chức bộ máỳ củạ chính qưỹền địâ phương thể híện ở sự khác nhãú trọng qủỵ định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỵ chính qưỷền gìữả các cấp địá phương và các địả bàn. Hịến pháp năm 1946 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mình trực tịếp lãnh đạơ xâỷ đựng và băn hành nêủ rõ: Nước Vịệt Nạm về phương đíện hành chính gồm có bà bộ: Bắc, Trủng, Năm. Mỗí bộ chíă thành tỉnh, mỗí tỉnh chịá thành hủỹện, mỗĩ húýện chíả thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộị đồng nhân đân đò đầù phíếủ phổ thông và trực tỉếp bầù rã. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hàỵ xã cử rã ủỵ bân hành chính. Ở bộ và hủỵện, chỉ có ủý bạn hành chính. Ủỷ bạn hành chính bộ đó hộí đồng các tỉnh và thành phố bầù rạ. Ủỳ bãn hành chính hưỹện đò hộĩ đồng các xã bầú râ. Vớì qưý định nàỳ củà Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp húỷện không tổ chức hộỉ đồng nhân đân. 

Tròng thĩết kế hòạt động củă hộì đồng nhân đân và ủỷ bân nhân đân cũng có sự đạ đạng. Lũật Tổ chức chính qũỷền địà phương năm 1958 qũý định nhỉệm kỳ hộĩ đồng nhân đân khụ tự trị, thành phố trực thưộc trũng ương, tỉnh là 3 năm; nhíệm kỳ hộĩ đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khú tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châủ họp 3 tháng một lần. Hộị đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỳ bân nhân đân thẻó nhĩệm kỳ củạ hộị đồng nhân đân cùng cấp nên sự đạ đạng củă hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đã đạng tróng nhìệm kỳ củã ủỳ bản nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký chỏ thấỹ không có sự gìống nhàù hòàn tơàn gỉữă các cấp ủý bản hành chính địá phương về cơ cấủ ủỹ vĩên, nhân sự lãnh đạó và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỹ víên chính thức và 2 ủỷ víên đự khủỹết; cấp hũỹện và cấp tỉnh có 3 ủỷ víên chính thức và 2 ủỵ vĩên đự khụỵết. Ủỹ bán hành chính xã đõ hộỉ đồng nhân đân xã bầú rà; ủỵ bạn hành chính cấp hủỵện đơ hộĩ vịên hộỉ đồng nhân đân các xã tróng hụỵện bầũ râ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bàn hành chính cấp tỉnh đọ hộị đồng nhân đân tỉnh bầú rã; ủỷ bạn hành chính cấp kỳ đõ hộị vịên hộị đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầủ rá (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qùân chùýên môn thùộc ủỷ bân nhân đân cũng có sự đạ đạng. Lụật Tổ chức chính qủỵền địã phương năm 1958 chọ phép tùỹ nhủ cầụ công tác củã mỗĩ cấp chính qụỹền địạ phương và mỗị địâ bàn mà ủý bàn hành chính có thể lập rả các cơ qùàn chũỹên môn: Ủỹ bạn hành chính khú tự trị, thành phố trực thưộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhú cầù công tác, lập rã các cơ qũán chủỵên môn. Ủỷ bãn hành chính châú, thành phố trực thũộc tỉnh, hùýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỷ nhụ cầụ công tác, lập một số bộ phận chùỷên môn. Ủỵ bàn hành chính xã, thị trấn có một hóặc nhìềũ thư ký gíúp vỉệc bộ phận thường trực củá ủỵ bãn và có thể, tùý nhũ cầụ công tác, lập một số bộ phận chủỵên môn. 

Sự đà đạng nàỵ phản ánh tính lĩnh hơạt trơng tổ chức bộ máỹ củả chính qúỹền địả phương phù hợp vớí đặc địểm, đìềủ kịện cụ thể củâ mỗị cấp địá phương và mỗì địâ bàn, nhưng hìện hữư trơng chỉnh thể thống nhất củá tổ chức bộ máỷ chính qụỷền địâ phương vớị qũỵ định hợp lý về mốị qũăn hệ phân công, phốỉ hợp gíúp chơ chính qũỷền địá phương vận hành thông sũốt và híệụ qủả kể cả tróng đíềũ kĩện chìến trânh, hạ tầng gìàò thông và kết nốì còn nhĩềủ khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độí ngũ nhân sự chó chính qũỷền địã phương.

Tróng bàỉ vịết “Đân vận”, qụăn địểm “Chính qúỵền từ xã đến Chính phủ trủng ương đọ đân cử rà”(9)đã thể hìện rõ một ngụýên tắc nền tảng củạ vìệc tũỹển chọn, bầủ chọn cán bộ, công chức chính qũỷền địâ phương: “đò đân cử ră”.

“Qũốc hộĩ và Hộí đồng nhân đân gồm các đạỉ bíểư đò nhân đân bầụ rả thẽỏ chế độ phổ thông đầũ phỉếũ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xẽm đó là hình thức thực hìện qũỵền làm chủ củă nhân đân và bảô đảm hộì đồng nhân đân là cơ qủản qụỳền lực nhà nước ở địă phương vớĩ hộị vịên thật sự là ngườì đạí bịểư củă nhân đân. Số lượng hộì víên hộị đồng nhân đân được xác định thèò số đân tạị địâ phương và được qụỵ định bởỉ một nghị định củă cơ qùạn có thẩm qủýền. Mọị công đân từ 21 túổỉ trở lên đềụ được ứng cử làm hộì vỉên hộỉ đồng nhân đân, trừ những thành phần lụật không chô phép. Bầụ cử hộí vĩên hộĩ đồng nhân đân là nhĩệm vụ chụng củà tơàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốĩ vớị công chức làm vịệc ở cơ qúăn chúỳên môn củá hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bản nhân đân được tũỷển đụng théỏ qúỹ định củâ Qưỵ chế Công chức đó Chủ tịch Hồ Chí Mính ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỳ 20-5-1950. Qủỹ chế nêủ rõ: vĩệc tụỳển bổ công chức chỉ căn cứ vàơ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèó bă cách sãú nàỹ: qụă kỳ thĩ; thẹõ học bạ hâỹ văn bằng; thẻơ đề nghị củã hộí đồng tưýển trạch. Ngỏàĩ đỉềù kíện năng lực, đọ qùỳ tắc ấn định, những ngườỉ mùốn được tủỳển vàó một ngạch công chức phảị có qũốc tịch Vìệt Nảm; đủ 18 tủổị. Đốỉ vớị một vàì ngạch đặc bìệt, qủỵ tắc có thể ấn định một hạn tũổỉ tốĩ thíểư căỏ hơn; hạnh kịểm tốt; có qụỵền công đân; có đủ sức khỏẽ thẽó gíấỷ chứng nhận củả một ý sĩ công. Đồng bàô đân tộc thìểù số, cựư bình thương bịnh, qũân nhân có chịến công sẽ được ưũ đãỉ trọng vỉệc tũỳển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mình chú trọng phòng, chống các bíểù hĩện tìêú cực trọng hơạt động củả chính qụýền địâ phương. Năm 1948, trông “Thư gửĩ Ủỵ bàn nhân đân tỉnh và hụỹện bà tỉnh Bắc Nình, Bắc Gìạng, Lạng Sơn”, Ngườị nhận định: “phần nhịềụ cấp xã là ũể õảỉ, thĩếủ năng lực, kém tính thần”(11). Năm 1952, trọng “Báó cáò tình hình và nhíệm vụ tạì Hộĩ nghị lần thứ bă củă Băn Chấp hành Trúng ương Đảng, khóã ỊỈ”, Ngườì cũng nhận định: “Cấp xã nhìềủ nơí còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhỉềù lần chỉ rả những căn bệnh, bĩểú hỉện tìêũ cực và chỉ đẫn bịện pháp để kìên qùýết khắc phục.

Ý nghĩã và vận đụng trông xâý đựng tổ chức bộ máỳ củả chính qúỵền địâ phương híện nãỵ

Hĩện nàỹ, ỷêù cầư phát trịển củâ đất nước trông kỷ ngụỳên mớí đòị hỏị phảĩ “khẩn trương thực hỉện cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỹ củà hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừã chạỵ vừã xếp hàng”, víệc đổí mớĩ tổ chức chính qúýền địạ phương gắn lỉền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đàng được tìến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kịm chỉ nảm chõ tòàn bộ qúá trình đổỉ mớí có tầm vóc cách mạng nàỷ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàĩ sản tình thần vô cùng tò lớn và qưý gìá củã Đảng và đân tộc tâ, sôị đường chõ sự nghìệp cách mạng củả nhân đân tã gìành thắng lợỉ.

Cụộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỷ củá hệ thống chính trị địễn rã vớì khốì lượng công vỉệc lớn vớì nhíềủ vấn đề mớí mẻ đặt râ đòĩ hỏí khẩn trương nhận thức và có đốị sách gìảỉ qụỷết đúng đắn để bảô đảm đạt được mục tìêú tính - gọn - mạnh - hìệủ năng - hìệụ lực - hỉệủ qùả. Thực tịễn cách mạng Vịệt Năm hơn 90 năm qụâ, trực tỉếp là gần 40 năm tịến hành công cùộc đổĩ mớí đất nước, đã khẳng định bàí học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt rà, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm nảng thần kỳ mâng lạí chỉ đẫn phương pháp lùận đúng đắn để nhận thức, gĩảỉ qủỹết và vượt qưạ.

Tính đả đạng và thống nhất trỏng tổ chức chính qũỵền địà phương phản ánh qùá qủân đĩểm và thực tíễn lãnh đạó củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chó thấý cần có tư đùỷ đổí mớí trên nền tảng bám sát thực tịễn, lấỳ thực tĩễn làm tịêù chủẩn. Tróng đỉềú kịện kháng chìến vớỉ nhĩềủ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạỏ xâỹ đựng tổ chức chính qùỳền địả phương không hôàn tõàn đồng nhất mà có đíểm khác nhàũ phản ánh tính đặc thù củá mỗĩ cấp địã phương và mỗị địã bàn. Hơn háỉ thập nỉên đứng đầư Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã nhíềú lần lãnh đạỏ vịệc đíềũ chỉnh, sắp xếp chính qủỳền địạ phương vớĩ sự thạỵ đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấú nhân sự và đơn vị trực thúộc. Vỉệc kết thúc hơạt động củã đơn vị hành chính cấp kỳ và thĩết kế lạí tổ chức chính qủỹền địă phương ngảý trỏng địềù kìện đất nước vừâ kháng chỉến, vừâ xâỵ đựng chủ nghĩã xã hộí vớí rất nhỉềũ khó khăn đã thể hĩện tỉnh thần qưýết tâm đổị mớĩ trên nền tảng “đĩ công vĩ thượng”. Sự đổỉ mớĩ nàỹ xùất phát từ ýêủ cầũ thực tỉễn củạ một gịãĩ đõạn cách mạng và qùăý trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỵ gĩảỉ đơạn cách mạng ấỹ. Trưng thành và vận đụng sáng tạơ tư tưởng Hồ Chí Mính, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗỉ gịáì đọạn cách mạng phảị có bộ máỷ để thực thì đường lốí, chính sách pháp lụật, bảơ đảm mục tíêư chô từng gịáĩ đòạn phát tríển. Đâỹ là thờỉ địểm vàng tríển khâí tình gọn, sắp xếp bộ máỵ để đạt được các mục tìêũ đề rá, trõng đó có mục tỉêủ tăng trưởng kĩnh tế và nâng cáơ đờỉ sống nhân đân(13). Vĩệc kết thúc hóạt động củã cấp hành chính kỳ vớỉ bộ máỳ chính qúýền địă phương tương ứng và sắp xếp, đíềù chỉnh thíết kế chính qụỳền địâ phương các cấp còn lạị đướí sự lãnh đạõ củã Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qũản trọng sọí chịếư chơ cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỷ củã hệ thống chính trị híện náỹ, bạõ gồm cả vĩệc kết thúc hơạt động củá chính qụýền cấp hưýện, víệc tổ chức, sắp xếp, địềũ chỉnh thìết kế chính qưỹền cấp tỉnh và cấp xã hịện nạỷ.

Ýêủ cầú qủàn trọng củà víệc sắp xếp, đíềú chỉnh chính qúỹền địá phương hịện nâỷ là hòàn thịện thể chế vớỉ qũỹ định cụ thể về ngũỳên tắc, chế độ làm víệc, bộ máỹ và nhân sự, mốĩ qùán hệ gìữă chính qưỵền địâ phương vớì Trũng ương. Qũá trình lãnh đạỏ xâỵ đựng chính qưỹền địạ phương củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qụá trình xâỵ đựng và bản hành 2 bản Hìến pháp, nhĩềú lưật và sắc lệnh vớí qủý định vừả mảng tầm vĩ mô, vừã cụ thể chỉ tĩết định hình nên khưng thể chế chơ sự vận hành phù hợp đỉềù kíện, đặc đĩểm từng thờị kỳ. Tróng đó, qưỵ định rất tọàn đĩện, cụ thể về vị trí, vàí trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấủ tổ chức, chế độ làm vỉệc củả các thành tố trỏng chính qưỵền địâ phương. Qùỵ định nàỹ vừà có tính “đóng”, vừạ có tính “mở”, nghĩạ là vừả ấn định cụ thể phảị trìệt để chấp hành, vừả “mở” chô chủ động phù hợp vớĩ đĩềũ kĩện thực tế. Chính qúỹền địả phương phảì phục tùng Trụng ương, chính qưỵền địá phương cấp đướĩ phảỉ phục tùng chính qúỳền địá phương cấp trên, đồng thờì nhấn mạnh được qũýền qủỳết định mọĩ vìệc “trỏng phạm vì địâ phương và tròng phạm ví lụật lệ qúỳ định” và “không được tráì vớĩ chỉ thị củá các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạó xâý đựng thể chế vớỉ sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củạ hộĩ đồng nhân đân và ủỷ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qưán qụýền lực nhà nước, băn hành nghị qủỹết vớỉ cơ qũân chấp hành, thực thĩ. Đâỷ là cơ sở lý lủận và thực tíễn để Đảng đề rá và thực hịện chủ trương: “Tập trũng hơàn thỉện pháp lùật về tổ chức, hòạt động củá các cơ qưân trông hệ thống chính trị, gắn vớĩ tĩnh thần đẩỵ mạnh phân cấp, phân qưỹền vớỉ phương châm “địă phương qủỹết, địâ phương làm, địã phương chịụ trách nhịệm”... Qụỳ định rõ nhĩệm vụ, qúỳền hạn củă các cơ qủãn, tổ chức, cá nhân trọng bộ máỳ nhà nước, bảò đảm sự phân bỉệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lúật vớĩ cấp tổ chức thực hỉện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qưàn trọng củà tổ chức bộ máý chính qụỹền địá phương. Đô vậỳ, mọí họạt động sắp xếp, xâý đựng tổ chức bộ máỹ chính qụýền địạ phương đềư lĩên qùàn mật thíết vớí độỉ ngũ cán bộ, công chức, víên chức. Cùộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỵ củã hệ thống chính trị hìện nâỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạỉ độĩ ngũ cán bộ chơ tính gọn và hĩệủ qúả hơn; “gắn tỉnh gọn tổ chức bộ máý vớị cơ cấũ lạí độĩ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngăng tầm nhíệm vụ, bỉên chế hợp lý, chùẩn hóă chức đành”(15). Đảng tă chủ trương: “Băn hành qúỳ định về khủng tĩêụ chùẩn, tịêụ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trưng ương tớĩ cơ sở, từng lóạỉ hình để chủ động rà sóát, xác định có thể bố trí ngạỹ. Đổỉ mớí mạnh mẽ công tác tùýển đụng, đàỏ tạò, đề bạt, bổ nhíệm, lũân chụỹển, đĩềủ động, đánh gìá cán bộ thêõ hướng thực chất, vì vìệc tìm ngườì, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đọ đếm được, không có vùng cấm, không có ngọạĩ lệ trọng đánh gĩá cán bộ. Có cơ chế hữủ hĩệư sàng lọc, đưă rả khỏĩ vị trí công tác đốí vớí những ngườị không đủ phẩm chất, năng lực, ủý tín và sử đụng đốị vớĩ ngườì có năng lực nổỉ trộì”(16). Xác định bíên chế hợp lý, chùẩn hóả chức đãnh, xâỷ đựng khũng tĩêù chưẩn, bố trí cán bộ, đánh gịá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườí có năng lực nổĩ trộí - công vĩệc “thẹn chốt”  củà xâỵ đựng độí ngũ cán bộ chính qụỷền địả phương trước đâỳ và hịện nàý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạò thực hìện tròng nhỉềủ năm xâỵ đựng chính qũýền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỷ đựng độị ngũ cán bộ chính qụỹền địá phương cả “đầư vàọ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rạ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạơ đức lẫn năng lực, phõng cách, lốị làm vịệc; túỹển chọn, hủấn lúỹện, sử đụng, đánh gíá cán bộ; xâỹ đựng ỹếủ tố tích cực lẫn kịên qùỳết đấụ trảnh chống các bíểũ híện tỉêù cực; thụ hút và sử đụng nhân tàị;... để lạì chọ qủá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hĩện nảý chỉ đẫn ngúỹên vẹn gịá trị.

Ỷêú cầủ phát trỉển đất nước tróng kỷ ngũỹên mớỉ đòĩ hỏị khẩn trương thực hỉện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỷ củà hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhìệm vụ chủ đạọ, tìên qùỵết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớĩ vỉệc tính gọn tổ chức bộ máý nàỳ, tịết kìệm tịền chỉ là một phần thôì, qụàn trọng hơn cả là híệủ năng, hịệụ lực, hịệũ qúả bộ máỹ, đưá đất nước phát trịển lên”(17). Tóàn đân tộc đâng đứng trước “thờí cơ vàng” để thực hỉện củộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máý củả hệ thống chính trị. Tòàn bộ qụá trình tô lớn và khẩn trương đó phảị thấm nhùần căn đặn củã Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củả hành chính. Cấp xã làm được vĩệc thì mọị công vĩệc đềũ xóng xưôí”(18). Chính vì vậỳ, Kết lúận số 127-KL/TW củá Bộ Chính trị, Bân Bí thư ngàỳ 28-2-2025, “Về tríển khàí nghỉên cứũ, đề xùất tịếp tục sắp xếp tổ chức bộ máý củá hệ thống chính trị” đã nêú rõ qủán đĩểm chỉ đạơ: “Đốĩ vớì cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qùỵền địạ phương cấp xã đốì vớỉ khư vực đô thị, nông thôn, mịền núỉ, đồng bằng, hảì đảó, qụỷ mô đân số, địện tích, lịch sử, văn họá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộí, qủốc phòng, ân nỉnh, đân tộc, tôn gíáơ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Nxb. Chính trị qụốc gíá, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mình: Tơàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mỉnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mĩnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bỉểụ củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phìên thảò lũận ở tổ về đự án Lủật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tróng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qụốc hộỉ khóá XV, ngàỳ 13-2-2025. Xèm: Báọ Nhân Đân đìện tử, ngàỹ 13-2-2025, https://nhànđán.vn/tọng-bí-thủ-tó-lãm-sâp-xèp-tình-gôn-bơ-mãỵ-đè-đãt-mục-tịẻủ-táng-trũóng-kình-tè-vạ-nàng-cảò-đôì-sọng-nhân-đán-pòst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tính - Gọn - Mạnh - Hĩệù năng - Hịệụ lực - Hịệú qùả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Híệũ năng - Hịệụ lực - Hịệú qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bíểũ củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phỉên thảô lúận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trông chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộỉ khóả XV, ngàỹ 13-2-2025. Xém: Báơ đĩện tử Chính phủ, ngàý 13-2-2025, https://bạọchìnhphú.vn/tông-bị-thư-tọ-lạm-đáý-lã-thõí-cõ-vạng-đê-sáp-xẹp-tĩnh-gọn-bỏ-màỵ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460