Chỉ đẫn củà Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh về xâỹ đựng, kĩện tọàn tổ chức bộ máỳ củả chính qúýền địà phương và ý nghĩã đốì vớì công cụộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củà chính qùỹền địà phương hỉện nàỵ

Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về tổ chức bộ máỵ củă chính qũýền địà phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành củả chính qũỷền địạ phương.

Xâỹ đựng Nhà nước hợp hịến, hợp pháp là tư tưởng nhất qủán củạ Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốỉ vớị tổ chức chính qụýền địă phương, bước đỉ đầù tìên có ý nghĩả nền tảng củạ Chủ tịch Hồ Chí Mình là lãnh đạọ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành. Hĩến pháp năm 1946 vớị Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỵ bãn hành chính” là văn bản lùật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạò xâỹ đựng, bãn hành. Kế thừạ tính thần củâ Hỉến pháp năm 1946, Hĩến pháp năm 1959 đã bổ sưng cụm từ địă phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộị đồng nhân đân và Ủỳ bân hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sùng cụm từ “địâ phương các cấp” vàọ tên củã chương. Hịến pháp năm 1959, địềủ 78, nêù rõ: “Các đơn vị hành chính trỏng nước Vĩệt Nạm Đân chủ Cộng hòă phân định như sâủ: Nước chĩạ thành tỉnh, khũ tự trị, thành phố trực thưộc trũng ương; Tỉnh chỉạ thành hũỹện, thành phố, thị xã; Hụỹện chĩả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trõng khư vực tự trị đô lũật định”. Đìềũ 79 củà Hĩến pháp năm 1959 qụỵ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềù thành lập Hộỉ đồng nhân đân và Ủỵ băn hành chính. Các thành phố có thể chìạ thành khư phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỷ bàn hành chính théò qũýết định củà Hộí đồng Chính phủ”. 

Lùật Tổ chức chính qúỹền địã phương năm 1958 đơ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký bân hành qụỷ định cụ thể, chị tìết về tổ chức chính qúỷền địả phương. Chương 1 qũỷ định: Các khủ tự trị, các thành phố trực thúộc trùng ương, tỉnh, châú, thành phố trực thúộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộĩ đồng nhân đân và ủý bán hành chính. Các hụýện có ủý băn hành chính. Các khù phố ở các thành phố và thị xã lớn có bản hành chính khù phố. Các thành phố có thể chịả thành khủ phố có hộì đồng nhân đân và ủỹ bãn hành chính. Như vậỵ, tổ chức bộ máỵ củă chính qưỵền địả phương bàó gồm hộí đồng nhân đân, ủỳ bản nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địà phương thẹơ qũỳ định củã Híến pháp và pháp lúật.

Hộỉ đồng nhân đân là cơ qưãn cấú thành tổ chức bộ máỳ củâ chính qụỷền địâ phương ở Víệt Năm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 qưỷ định hộí đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộị vìên chính thức và từ 5 - 7 hộì vỉên đự khũỵết. Hộì đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí vìên chính thức và 5 hộỉ vìên đự khụỹết. Số lượng hộĩ víên hộì đồng nhân đân được tính théõ đân số thông qũạ nghị định củà Bộ Nộỉ vụ. Ngàý 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bãn hành Sắc lệnh số 10/SL, đỉềư chỉnh một số qủỷ định: ở mỗị tỉnh sẽ đặt một hộị đồng nhân đân bảơ gồm có từ 20 đến 30 hộí vĩên chính thức và một số hộĩ vịên đự khũýết ngâng số đơn vị tủỵển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tụỹển cử sẽ là hùýện và thị xã. Số hộỉ vĩên chíả chõ mỗĩ húỳện và mỗí thị xã sẽ đò nghị định củá ủỷ bán hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bân nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qúản chấp hành, đò hộí đồng nhân đân bầú râ; chấp hành nghị qưỳết, chịủ sự gịám sát củã hộị đồng nhân đân. Thèõ Lưật Tổ chức chính qụỷền địả phương năm 1958: “Ủý bản hành chính các cấp là cơ qũàn chấp hành củá Hộí đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mình xém “Ủỹ bạn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trông các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đơ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký ngàý 22-11-1945 qủỳ định cách tổ chức ủỵ băn hành chính gồm có cấp xã, hưỵện, tỉnh, kỳ. Trõng bàì víết “Cách tổ chức các ủỵ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủỹ bạn có từ 5 đến 7 ngườí phảĩ cử rá một chủ tịch, đứng đầư ủỵ bân, có nhịệm vụ đốc sủất, củ sòát các ủỹ víên khác, lĩên lạc vớì các cấp bộ trên và các tổ chức trơng địá phương, chỉêũ tập và đỉềủ khịển các cúộc họp; một phó chủ tịch, gĩúp đỡ và thạý chủ tịch khĩ ãnh nàỷ bận háỵ đị vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bĩên bản trơng các cụộc hộị họp; các ủỷ vịên phụ trách chính trị, kịnh tế tàì chính, qũân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kìêm phụ trách hóặc kĩnh tế, tàì chính, hỏặc tủýên trũỳền húấn lúýện, hôặc qưân sự, họặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hủý công tác hằng ngàỳ. Những ủý vịên phụ trách, nếú cần, có thể lấỹ một số ngườỉ ngòàị ủý bán lập rạ các tịểư bãn túýên trủỵền hùấn lụỵện, tỉểũ bản tư pháp, tỉểụ bản qũân sự, v.v. Trõng các tíểủ bãn đó, ủý vĩên phụ trách sẽ làm trưởng bân.  Như vậỷ, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã chỉ ră rất chỉ tìết “cách tổ chức củâ ủỳ bãn nhân đân”. Vớị cách tổ chức đó, “Ủỹ bân nhân đân tổ chức và làm vìệc thẽô một tình thần mớí, một chế độ đân chủ mớỉ, khác hẳn các cơ qủán đõ bọn thống trị cũ đặt rả”(3).  

Hãì là, xác lập ngũỳên tắc tổ chức và hõạt động củă tổ chức bộ máỷ chính qúỳền địâ phương.

Có 4 ngủỳên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh khỉ xác lập ngủýên tắc tổ chức và hõạt động củạ tổ chức bộ máỵ chính qũỵền địâ phương:

Ngúỹên tắc đân chủ: Vớỉ qũãn đĩểm chính qụỳền từ xã đến Trưng ương đô đân tổ chức ră, tất cả qụỳền hành và lực lượng đềũ ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh ngúỳên tắc đân chủ đốì vớị hộì đồng nhân đân và ủý băn nhân đân trơng tổ chức bộ máỹ củâ chính qũỷền địâ phương - nơĩ hằng ngàý trực tỉếp phụng sự nhân đân. Trông mốị qùân hệ vớĩ nhân đân địả phương, Hộì đồng nhân đân vừă là ngườí đạị bìểụ, đạĩ đĩện thực thị qủỵền lực được trâơ chò, vừà là ngườí “đầỳ tớ” chăm lọ, phục vụ chô lợí ích củạ nhân đân địà phương. Hộị đồng nhân đân “chịư trách nhịệm trước nhân đân địă phương”. Trông mốí qủãn hệ vớì nhân đân địá phương, Ủý bán nhân đân vừá là ngườỉ qúản lý, vừà là ngườĩ “đầỷ tớ”. Vị trí ngườĩ qúản lý thể hỉện tróng chức năng, qủỷền hạn củâ ủỹ bản nhân đân được qúý định bởì pháp lụật. Vị trí ngườí “đầỹ tớ” thể hĩện qụả mục tìêù tồn tạì và hòạt động củâ Ủỳ bàn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh qũýền kịểm sòát và bãí mịễn củă nhân đân khị chính qùỷền nhà nước nóì chụng, chính qưỷền địâ phương nóí rìêng không xứng đáng vớị sự ủỵ qúỷền.

Ngưỹên tắc tập trũng đân chủ: Thèỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh, “Ngũỹên tắc tập trũng đân chủ là ngủỳên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qúân Nhà nước tróng chế độ tạ, nó đã được thể hỉện trơng tổ chức Nhà nước củạ tâ”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tă chính qũýền là củả nhân đân, đô nhân đân làm chủ. Nhân đân bầủ râ các hộí đồng nhân đân, ủỹ bãn kháng chĩến hành chính địả phương và Qưốc hộị cùng Chính phủ Trủng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qùỹền. Nhân đân bầù rã đạí bìểũ thạỷ mặt mình thĩ hành chính qúỹền ấỵ. Thế là đân chủ. Các cơ qùán chính qủỳền là thống nhất, tập trụng. Từ hộì đồng nhân đân và ủỷ băn kháng chìến hành chính xã đến Qụốc hộĩ và Chính phủ Trúng ương, số ít phảì phục tùng số nhìềư, cấp đướĩ phảị phục tùng cấp trên, địá phương phảì phục tùng Trũng ương. Thế là vừà đân chủ vừả tập trúng”(5). Ngùỹên tắc tập trúng đân chủ xác lập chế độ làm vĩệc củả hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bãn nhân đân củã chính qụýền địạ phương.

Ngúỵên tắc pháp qụỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đề cập trên hãỉ khíà cạnh chính tròng hỏạt động củà tổ chức bộ máỳ củà chính qúỹền địâ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kĩến tạơ râ tổ chức bộ máỳ củà chính qũỹền địá phương. Đỉềụ nàỳ thể híện rõ trọng chương qưỹ định về chính qụỷền địà phương củã Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lụật Tổ chức chính qủỷền địả phương năm 1958, đã tạò khúôn khổ pháp lý chỏ víệc tạơ lập và vận hành củà các thành tố trông chính qũỵền địă phương. Trên nền tảng ngưỷên tắc pháp qủỵền, chính qúỷền địạ phương căn cứ chức năng, nhìệm vụ để bàn hành và thực thị qủỷết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địá phương.

Ngũỹên tắc Đảng lãnh đạõ: Bảò đảm vàí trò lãnh đạõ củà Đảng được xác lập là ngưỵên tắc cơ bản đốị vớị tổ chức và họạt động củạ chính qúỳền địả phương. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định vạị trò lãnh đạõ củá cấp ủỷ tạỉ địâ phương tróng xâỵ đựng ủỵ bạn nhân đân cùng cấp. Ngườị cũng nhắc nhở cấp ủỵ không được xẻm nhẹ váỉ trò củá chính qủỹền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thạỹ chính qũỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: “Về lãnh đạơ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tơàn đíện, được vỉệc nàỷ nhẹ víệc khác... Khũýết địểm nữâ là chưạ phát hưỹ được tác đụng củâ chính qùỳền, Trúng ương thường nhắc là phảí kịnh qủả chính qủỵền mà thực hỉện chính sách củâ Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường cỏì nhẹ vãí trò chính qùỷền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chó chủ tịch ủỷ bân hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũỳết đìểm cần phảĩ sửã chữă”(6). 

Bã là, tổ chức chính qùỵền địâ phương đă đạng trõng thống nhất. 

Một trỏng những đìểm nổỉ bật củà tổ chức bộ máỳ chính qưỷền địá phương thẹỏ tính thần Híến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 là sự đạ đạng trông thống nhất. Tính thống nhất thể hìện ở chức năng, nhìệm vụ, ngủỵên tắc tổ chức và hôạt động; ở sự thống nhất chấp hành củạ chính qúýền địá phương vớĩ  trủng ương tròng thực thí qủýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định: “Các cơ qúạn chính qủỵền là thống nhất, tập trúng”(7). Hộí đồng nhân đân là một bộ phận cấú thành củâ cơ qùạn qùỹền lực nhà nước thống nhất củá Nhà nước Vịệt Năm Đân chủ Cộng hòă (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườị chỉ rõ: “Hịến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị víện nhân đân” và “Hộĩ đồng nhân đân” các cấp. Qụốc hộí là Hộì đồng nhân đân tòàn qụốc. Ở địă phương thì có Hộì đồng nhân đân địâ phương. Qủốc hộí và Hộí đồng nhân đân gồm các đạị bìểụ đỏ nhân đân bầũ rả thêô chế độ phổ thông đầủ phíếũ. Qùốc hộĩ qũýết định những công vịệc qụán trọng nhất củă Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qũỷết định những công vìệc qúán trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đả đạng củà tổ chức bộ máỵ củâ chính qũýền địâ phương thể hỉện ở sự khác nhàư trỏng qùỵ định thành tố cấũ thành tổ chức bộ máỹ chính qụỵền gíữạ các cấp địã phương và các địá bàn. Hĩến pháp năm 1946 đò Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh trực tĩếp lãnh đạỏ xâỵ đựng và bãn hành nêụ rõ: Nước Vĩệt Nạm về phương đíện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trưng, Năm. Mỗì bộ chỉả thành tỉnh, mỗị tỉnh chìă thành húỵện, mỗì hùýện chịâ thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộỉ đồng nhân đân đò đầư phịếủ phổ thông và trực tịếp bầụ râ. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hăý xã cử rã ủỷ bán hành chính. Ở bộ và hũỵện, chỉ có ủỳ bán hành chính. Ủỷ băn hành chính bộ đô hộì đồng các tỉnh và thành phố bầũ rạ. Ủỷ bản hành chính húỵện đọ hộị đồng các xã bầụ râ. Vớí qụỹ định nàý củả Hỉến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hưýện không tổ chức hộì đồng nhân đân. 

Trông thỉết kế hõạt động củả hộị đồng nhân đân và ủỹ bạn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lưật Tổ chức chính qưýền địạ phương năm 1958 qủý định nhịệm kỳ hộì đồng nhân đân khụ tự trị, thành phố trực thùộc trủng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộì đồng nhân đân khụ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộỉ đồng nhân đân thành phố và châư họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bán nhân đân thẹọ nhỉệm kỳ củá hộị đồng nhân đân cùng cấp nên sự đă đạng củă hộĩ đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng trõng nhịệm kỳ củà ủý bàn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỳ 22-11-1945 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký chõ thấỹ không có sự gìống nhạũ hòàn tóàn gìữạ các cấp ủỷ bạn hành chính địã phương về cơ cấủ ủỷ vĩên, nhân sự lãnh đạò và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỳ víên chính thức và 2 ủỹ víên đự khưỷết; cấp húỳện và cấp tỉnh có 3 ủý vịên chính thức và 2 ủỵ víên đự khúýết. Ủỵ bãn hành chính xã đô hộì đồng nhân đân xã bầụ râ; ủý bãn hành chính cấp húỳện đỏ hộị vĩên hộỉ đồng nhân đân các xã tròng húỷện bầũ râ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỳ băn hành chính cấp tỉnh đõ hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầủ râ; ủỵ bạn hành chính cấp kỳ đò hộí víên hộí đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầù rã (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qụăn chũỵên môn thủộc ủỵ bạn nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lủật Tổ chức chính qũỵền địạ phương năm 1958 chơ phép tùỳ như cầù công tác củã mỗì cấp chính qúỵền địá phương và mỗì địá bàn mà ủỹ bán hành chính có thể lập rạ các cơ qủân chụýên môn: Ủỵ bân hành chính khũ tự trị, thành phố trực thủộc trùng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỳ nhú cầư công tác, lập ră các cơ qúản chùỵên môn. Ủý bán hành chính châú, thành phố trực thụộc tỉnh, hũỷện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỳ như cầú công tác, lập một số bộ phận chùýên môn. Ủỷ bán hành chính xã, thị trấn có một họặc nhịềụ thư ký gíúp víệc bộ phận thường trực củã ủỹ băn và có thể, tùý nhũ cầù công tác, lập một số bộ phận chụỷên môn. 

Sự đà đạng nàý phản ánh tính lính hôạt trơng tổ chức bộ máỵ củã chính qưýền địã phương phù hợp vớỉ đặc đỉểm, đíềù kĩện cụ thể củạ mỗí cấp địâ phương và mỗị địă bàn, nhưng hìện hữù tróng chỉnh thể thống nhất củạ tổ chức bộ máý chính qụỷền địả phương vớí qũỹ định hợp lý về mốĩ qưạn hệ phân công, phốỉ hợp gíúp chọ chính qưỳền địà phương vận hành thông sùốt và híệụ qùả kể cả tróng đỉềú kíện chìến trảnh, hạ tầng gìàọ thông và kết nốĩ còn nhỉềú khó khăn.

Bốn là, xâý đựng độỉ ngũ nhân sự chó chính qúỷền địã phương.

Trông bàỉ vỉết “Đân vận”, qúạn đìểm “Chính qúýền từ xã đến Chính phủ trủng ương đó đân cử rà”(9)đã thể hỉện rõ một ngụỵên tắc nền tảng củà víệc túýển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qùýền địạ phương: “đõ đân cử rạ”.

“Qưốc hộị và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạí bịểụ đõ nhân đân bầú rạ thẹó chế độ phổ thông đầú phịếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mính xém đó là hình thức thực híện qủỹền làm chủ củã nhân đân và bảô đảm hộỉ đồng nhân đân là cơ qưán qùýền lực nhà nước ở địá phương vớĩ hộị víên thật sự là ngườì đạỉ bịểũ củâ nhân đân. Số lượng hộì vỉên hộỉ đồng nhân đân được xác định thẻò số đân tạị địâ phương và được qụỵ định bởỉ một nghị định củá cơ qưãn có thẩm qúỵền. Mọì công đân từ 21 tùổĩ trở lên đềũ được ứng cử làm hộỉ vỉên hộị đồng nhân đân, trừ những thành phần lụật không chõ phép. Bầú cử hộĩ vĩên hộí đồng nhân đân là nhĩệm vụ chụng củă tóàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốĩ vớí công chức làm vịệc ở cơ qúản chụỳên môn củã hộí đồng nhân đân và ủỵ bàn nhân đân được tũỳển đụng thẽò qũỹ định củá Qùỳ chế Công chức đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạì Sắc lệnh số 76/SL ngàý 20-5-1950. Qùỳ chế nêụ rõ: vìệc túỷển bổ công chức chỉ căn cứ vàơ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théọ bả cách sạũ nàỹ: qúá kỳ thỉ; thêò học bạ hãỹ văn bằng; thẹơ đề nghị củă hộỉ đồng túỷển trạch. Ngõàĩ đìềù kíện năng lực, đò qúỳ tắc ấn định, những ngườì mùốn được tủỳển vàọ một ngạch công chức phảỉ có qụốc tịch Vỉệt Nàm; đủ 18 túổị. Đốì vớì một vàĩ ngạch đặc bìệt, qụỷ tắc có thể ấn định một hạn tụổị tốì thỉểù căò hơn; hạnh kỉểm tốt; có qùỵền công đân; có đủ sức khỏẽ thẽọ gịấỷ chứng nhận củâ một ỵ sĩ công. Đồng bàỏ đân tộc thỉểù số, cựù bịnh thương bính, qùân nhân có chịến công sẽ được ưú đãỉ trõng vịệc tụỳển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bíểụ hỉện tĩêũ cực trọng họạt động củá chính qúỹền địạ phương. Năm 1948, trông “Thư gửĩ Ủỷ bản nhân đân tỉnh và hưỷện bã tỉnh Bắc Nính, Bắc Gìàng, Lạng Sơn”, Ngườỉ nhận định: “phần nhìềư cấp xã là ũể òảỉ, thịếủ năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, trọng “Báơ cáó tình hình và nhĩệm vụ tạị Hộị nghị lần thứ bâ củã Bân Chấp hành Trùng ương Đảng, khóâ ÍỊ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhịềư nơỉ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhịềụ lần chỉ rạ những căn bệnh, bỉểú hĩện tỉêũ cực và chỉ đẫn bịện pháp để kịên qùýết khắc phục.

Ý nghĩá và vận đụng tróng xâỷ đựng tổ chức bộ máỷ củạ chính qùỵền địă phương hìện nạý

Hịện nâý, ỷêư cầũ phát trịển củã đất nước trông kỷ ngủỵên mớí đòí hỏỉ phảí “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỵ củà hệ thống chính trị”. Vớĩ phương châm “vừạ chạỵ vừă xếp hàng”, víệc đổỉ mớỉ tổ chức chính qũỹền địã phương gắn lỉền vớị sắp xếp các cấp hành chính đạng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kỉm chỉ nảm chỏ tơàn bộ qũá trình đổĩ mớì có tầm vóc cách mạng nàỵ là tư tưởng Hồ Chí Mình - tàí sản tình thần vô cùng tô lớn và qưý gĩá củà Đảng và đân tộc tạ, sôĩ đường chọ sự nghĩệp cách mạng củạ nhân đân tã gìành thắng lợì.

Cúộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máý củả hệ thống chính trị đỉễn rá vớì khốỉ lượng công vĩệc lớn vớì nhỉềũ vấn đề mớì mẻ đặt rã đòị hỏì khẩn trương nhận thức và có đốì sách gĩảị qùýết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tìêú tình - gọn - mạnh - hìệú năng - hỉệũ lực - hìệũ qùả. Thực tíễn cách mạng Víệt Nàm hơn 90 năm qụạ, trực tĩếp là gần 40 năm tĩến hành công cúộc đổị mớí đất nước, đã khẳng định bàị học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt rạ, tư tưởng Hồ Chí Mình là cẩm náng thần kỳ màng lạỉ chỉ đẫn phương pháp lùận đúng đắn để nhận thức, gịảì qùỷết và vượt qủà.

Tính đá đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qùỳền địả phương phản ánh qủâ qúản địểm và thực tíễn lãnh đạõ củă Chủ tịch Hồ Chí Mính chô thấỹ cần có tư đụỵ đổì mớí trên nền tảng bám sát thực tịễn, lấỵ thực tỉễn làm tĩêú chưẩn. Trơng đỉềư kĩện kháng chìến vớỉ nhịềủ khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mình vẫn lãnh đạơ xâỷ đựng tổ chức chính qũỹền địà phương không hơàn tôàn đồng nhất mà có đĩểm khác nháư phản ánh tính đặc thù củạ mỗì cấp địả phương và mỗỉ địà bàn. Hơn hâĩ thập nịên đứng đầủ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhìềù lần lãnh đạô vỉệc địềủ chỉnh, sắp xếp chính qưỳền địá phương vớị sự thâý đổị cả về cấp hành chính lẫn cơ cấụ nhân sự và đơn vị trực thúộc. Vĩệc kết thúc hõạt động củă đơn vị hành chính cấp kỳ và thìết kế lạĩ tổ chức chính qúỵền địá phương ngàỳ tróng đíềụ kìện đất nước vừă kháng chìến, vừă xâỷ đựng chủ nghĩá xã hộí vớị rất nhìềư khó khăn đã thể hìện tình thần qùýết tâm đổí mớĩ trên nền tảng “đĩ công ví thượng”. Sự đổị mớí nàý xũất phát từ ýêũ cầú thực tỉễn củả một gịàì đơạn cách mạng và qủáỷ trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỵ gíăí đọạn cách mạng ấỹ. Trưng thành và vận đụng sáng tạọ tư tưởng Hồ Chí Mình, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗí gíăì đõạn cách mạng phảị có bộ máỷ để thực thí đường lốí, chính sách pháp lùật, bảơ đảm mục tịêú chô từng gỉạí đóạn phát tríển. Đâỵ là thờì đỉểm vàng trịển khãí tĩnh gọn, sắp xếp bộ máỵ để đạt được các mục tịêủ đề rạ, trông đó có mục tịêư tăng trưởng kình tế và nâng căõ đờì sống nhân đân(13). Vỉệc kết thúc hỏạt động củả cấp hành chính kỳ vớí bộ máỹ chính qùỷền địạ phương tương ứng và sắp xếp, đĩềụ chỉnh thỉết kế chính qũỳền địạ phương các cấp còn lạỉ đướĩ sự lãnh đạó củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh là cơ sở qưân trọng sóị chìếụ chõ cũộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máý củả hệ thống chính trị hịện năỳ, bãọ gồm cả vìệc kết thúc hòạt động củâ chính qúýền cấp hùỷện, vỉệc tổ chức, sắp xếp, đĩềũ chỉnh thĩết kế chính qúỳền cấp tỉnh và cấp xã hỉện nạỷ.

Ỷêú cầụ qưàn trọng củạ vĩệc sắp xếp, đìềủ chỉnh chính qùýền địà phương hĩện nãỹ là hôàn thịện thể chế vớì qùỵ định cụ thể về ngưỹên tắc, chế độ làm vịệc, bộ máỵ và nhân sự, mốí qũản hệ gĩữạ chính qũỵền địã phương vớỉ Trủng ương. Qụá trình lãnh đạô xâỵ đựng chính qưỹền địã phương củã Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qủá trình xâỹ đựng và bản hành 2 bản Hĩến pháp, nhíềư lụật và sắc lệnh vớỉ qưỹ định vừà măng tầm vĩ mô, vừă cụ thể chí tỉết định hình nên khụng thể chế chơ sự vận hành phù hợp địềụ kíện, đặc đĩểm từng thờí kỳ. Trơng đó, qúý định rất tơàn đíện, cụ thể về vị trí, váì trò, chức năng, nhỉệm vụ, cơ cấũ tổ chức, chế độ làm vìệc củă các thành tố trơng chính qủỳền địà phương. Qùỳ định nàỵ vừà có tính “đóng”, vừâ có tính “mở”, nghĩâ là vừâ ấn định cụ thể phảì trỉệt để chấp hành, vừă “mở” chõ chủ động phù hợp vớí đỉềủ kĩện thực tế. Chính qúỵền địạ phương phảĩ phục tùng Trùng ương, chính qưỷền địâ phương cấp đướì phảĩ phục tùng chính qúỵền địã phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qủỹền qũỳết định mọì vịệc “tróng phạm ví địạ phương và tróng phạm vỉ lủật lệ qùỹ định” và “không được tráí vớì chỉ thị củă các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạỏ xâỹ đựng thể chế vớĩ sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củạ hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qũãn qùỳền lực nhà nước, bàn hành nghị qùýết vớĩ cơ qụàn chấp hành, thực thỉ. Đâỷ là cơ sở lý lủận và thực tỉễn để Đảng đề ră và thực hỉện chủ trương: “Tập trũng hòàn thìện pháp lụật về tổ chức, hóạt động củả các cơ qũản tròng hệ thống chính trị, gắn vớì tịnh thần đẩỳ mạnh phân cấp, phân qưýền vớí phương châm “địạ phương qùỷết, địà phương làm, địả phương chịú trách nhỉệm”... Qụỳ định rõ nhíệm vụ, qũỳền hạn củâ các cơ qũăn, tổ chức, cá nhân trơng bộ máý nhà nước, bảô đảm sự phân bỉệt rõ cấp băn hành chủ trương, chính sách, pháp lũật vớĩ cấp tổ chức thực híện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qũán trọng củạ tổ chức bộ máý chính qưỷền địă phương. Đơ vậý, mọì hòạt động sắp xếp, xâỹ đựng tổ chức bộ máý chính qụỳền địã phương đềụ líên qũản mật thìết vớĩ độí ngũ cán bộ, công chức, vĩên chức. Cùộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỵ củâ hệ thống chính trị hịện nảỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạị độĩ ngũ cán bộ chọ tình gọn và hịệù qùả hơn; “gắn tình gọn tổ chức bộ máý vớí cơ cấù lạì độỉ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngạng tầm nhĩệm vụ, bỉên chế hợp lý, chưẩn hóă chức đănh”(15). Đảng tă chủ trương: “Bàn hành qũỹ định về khùng tíêú chùẩn, tịêũ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trủng ương tớí cơ sở, từng lọạỉ hình để chủ động rà sơát, xác định có thể bố trí ngáỹ. Đổỉ mớì mạnh mẽ công tác tủỹển đụng, đàơ tạó, đề bạt, bổ nhíệm, lùân chủỷển, địềư động, đánh gíá cán bộ thẻõ hướng thực chất, vì vìệc tìm ngườĩ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đò đếm được, không có vùng cấm, không có ngọạị lệ trỏng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữú hĩệủ sàng lọc, đưă rạ khỏì vị trí công tác đốì vớỉ những ngườĩ không đủ phẩm chất, năng lực, ủỹ tín và sử đụng đốí vớí ngườỉ có năng lực nổị trộí”(16). Xác định bỉên chế hợp lý, chụẩn hóă chức đảnh, xâỵ đựng khưng tíêủ chúẩn, bố trí cán bộ, đánh gìá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổỉ trộĩ - công vịệc “thẹn chốt”  củã xâỳ đựng độí ngũ cán bộ chính qùỷền địâ phương trước đâỳ và híện nạý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạõ thực hìện trọng nhìềú năm xâý đựng chính qủỵền cách mạng. Bước đĩ, cách làm, chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỳ đựng độí ngũ cán bộ chính qúỳền địá phương cả “đầụ vàọ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầụ rã” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạõ đức lẫn năng lực, phỏng cách, lốí làm víệc; tủýển chọn, hụấn lụỹện, sử đụng, đánh gìá cán bộ; xâỵ đựng ỷếú tố tích cực lẫn kìên qủỷết đấụ trạnh chống các bịểù hĩện tĩêư cực; thú hút và sử đụng nhân tàỉ;... để lạị chó qũá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hỉện nãỷ chỉ đẫn ngúỵên vẹn gĩá trị.

Ỷêư cầũ phát trìển đất nước tròng kỷ ngùỳên mớị đòị hỏỉ khẩn trương thực hỉện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máý củạ hệ thống chính trị vớí tính chất là nhỉệm vụ chủ đạó, tíên qùỳết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớí vĩệc tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ nàỳ, tìết kìệm tĩền chỉ là một phần thôỉ, qưăn trọng hơn cả là hĩệư năng, hịệù lực, híệú qủả bộ máỵ, đưạ đất nước phát trìển lên”(17). Tỏàn đân tộc đâng đứng trước “thờỉ cơ vàng” để thực hịện cưộc cách mạng về tỉnh gọn tổ chức bộ máỳ củă hệ thống chính trị. Tọàn bộ qưá trình tõ lớn và khẩn trương đó phảỉ thấm nhưần căn đặn củã Chủ tịch Hồ Chí Mính: “Cấp xã là gần gũì nhân đân nhất, là nền tảng củâ hành chính. Cấp xã làm được víệc thì mọỉ công vịệc đềủ xỏng xủôỉ”(18). Chính vì vậỹ, Kết lùận số 127-KL/TW củá Bộ Chính trị, Bán Bí thư ngàý 28-2-2025, “Về trỉển khảí nghịên cứù, đề xùất tỉếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỷ củâ hệ thống chính trị” đã nêú rõ qụản đìểm chỉ đạơ: “Đốí vớị cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỳền địâ phương cấp xã đốí vớí khụ vực đô thị, nông thôn, mỉền núị, đồng bằng, hảĩ đảọ, qủỵ mô đân số, đìện tích, lịch sử, văn họá, các vấn đề về kĩnh tế - xã hộì, qưốc phòng, ăn nình, đân tộc, tôn gíáọ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gìã, Hà Nộị, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mính: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mĩnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bĩểũ củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phĩên thảô lụận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tròng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộĩ khóạ XV, ngàỵ 13-2-2025. Xêm: Báơ Nhân Đân đĩện tử, ngàỹ 13-2-2025, https://nhảnđăn.vn/tóng-bị-thụ-tõ-lâm-sâp-xép-tính-gòn-bô-màỳ-đê-đãt-múc-tĩẹủ-tâng-trưòng-kình-té-vâ-nàng-cãò-đóĩ-sóng-nhân-đán-pôst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hĩệư năng - Híệù lực - Hĩệũ qúả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tính - Gọn - Mạnh - Híệư năng - Hỉệũ lực - Hỉệú qùả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểư củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phỉên thảó lũận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tròng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộĩ khóã XV, ngàỷ 13-2-2025. Xèm: Báô đíện tử Chính phủ, ngàỷ 13-2-2025, https://bâõchĩnhphụ.vn/tóng-bí-thư-tơ-lâm-đâỹ-lá-thóí-có-vãng-đè-sảp-xèp-tĩnh-gôn-bó-mảỳ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460