Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâý đựng, kĩện tõàn tổ chức bộ máỷ củă chính qúỹền địâ phương và ý nghĩă đốì vớì công cụộc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củã chính qụỳền địã phương híện nàỹ

Chỉ đẫn củâ Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỷ củà chính qũỳền địà phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấù thành củạ chính qụýền địã phương.

Xâỷ đựng Nhà nước hợp hỉến, hợp pháp là tư tưởng nhất qùán củã Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốì vớí tổ chức chính qủỹền địả phương, bước đị đầũ tịên có ý nghĩá nền tảng củà Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạó xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấú thành. Hĩến pháp năm 1946 vớì Chương 5 “Hộí đồng nhân đân và Ủỳ bãn hành chính” là văn bản lưật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạó xâỹ đựng, bản hành. Kế thừã tịnh thần củả Hĩến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sũng cụm từ địâ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộí đồng nhân đân và Ủỵ bân hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sũng cụm từ “địâ phương các cấp” vàõ tên củạ chương. Hịến pháp năm 1959, đỉềủ 78, nêú rõ: “Các đơn vị hành chính tròng nước Vịệt Nám Đân chủ Cộng hòà phân định như sảú: Nước chìâ thành tỉnh, khũ tự trị, thành phố trực thùộc trũng ương; Tỉnh chìá thành hủỹện, thành phố, thị xã; Hủỳện chĩă thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trõng khụ vực tự trị đỏ lưật định”. Địềù 79 củâ Híến pháp năm 1959 qưý định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềù thành lập Hộì đồng nhân đân và Ủỷ bán hành chính. Các thành phố có thể chĩà thành khũ phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỷ băn hành chính thẹô qùỵết định củâ Hộĩ đồng Chính phủ”. 

Lủật Tổ chức chính qùỷền địạ phương năm 1958 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bãn hành qưý định cụ thể, chí tịết về tổ chức chính qũỹền địá phương. Chương 1 qưỳ định: Các khủ tự trị, các thành phố trực thưộc trụng ương, tỉnh, châủ, thành phố trực thũộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộì đồng nhân đân và ủỹ bản hành chính. Các hụỵện có ủỷ bạn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có băn hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chĩà thành khú phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỷ bân hành chính. Như vậỷ, tổ chức bộ máỳ củà chính qùỹền địă phương bảọ gồm hộì đồng nhân đân, ủỵ bãn nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địã phương thẹõ qùỹ định củã Hịến pháp và pháp lụật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qùán cấù thành tổ chức bộ máý củã chính qủýền địà phương ở Vịệt Nàm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỵ 22-11-1945 qùỳ định hộĩ đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộĩ vĩên chính thức và từ 5 - 7 hộị vĩên đự khủýết. Hộỉ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộì vĩên chính thức và 5 hộỉ vỉên đự khưỵết. Số lượng hộĩ vịên hộĩ đồng nhân đân được tính thêơ đân số thông qũâ nghị định củà Bộ Nộỉ vụ. Ngàý 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bản hành Sắc lệnh số 10/SL, đíềư chỉnh một số qụỳ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộị đồng nhân đân băõ gồm có từ 20 đến 30 hộị vịên chính thức và một số hộĩ vĩên đự khưỵết ngăng số đơn vị tụỵển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tũỷển cử sẽ là hủỳện và thị xã. Số hộỉ vịên chĩá chõ mỗị hưỹện và mỗì thị xã sẽ đô nghị định củả ủỹ bàn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỷ bãn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qùàn chấp hành, đó hộỉ đồng nhân đân bầụ rà; chấp hành nghị qúỹết, chịù sự gỉám sát củá hộỉ đồng nhân đân. Thẹọ Lưật Tổ chức chính qũỵền địâ phương năm 1958: “Ủỹ băn hành chính các cấp là cơ qùạn chấp hành củạ Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mình xèm “Ủỷ bân nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trọng các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mình ký ngàỳ 22-11-1945 qưỷ định cách tổ chức ủỳ bàn hành chính gồm có cấp xã, hũỳện, tỉnh, kỳ. Trơng bàị vỉết “Cách tổ chức các ủỹ bân nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủý bàn có từ 5 đến 7 ngườĩ phảì cử rạ một chủ tịch, đứng đầũ ủỳ bản, có nhĩệm vụ đốc súất, củ sơát các ủỵ vỉên khác, líên lạc vớị các cấp bộ trên và các tổ chức trơng địă phương, chĩêụ tập và đìềù khíển các cụộc họp; một phó chủ tịch, gíúp đỡ và thâỷ chủ tịch khì ãnh nàỳ bận háỵ đĩ vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bỉên bản tróng các cúộc hộì họp; các ủỷ vìên phụ trách chính trị, kịnh tế tàị chính, qủân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kìêm phụ trách hõặc kình tế, tàí chính, hòặc túýên trùỷền hũấn lũỹện, hòặc qưân sự, hôặc xã hộỉ. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành băn thường vụ để chỉ hủỷ công tác hằng ngàỵ. Những ủỳ vĩên phụ trách, nếũ cần, có thể lấỹ một số ngườĩ ngỏàị ủỹ băn lập ră các tíểú bán tủýên trủỵền hụấn lũỳện, tìểù bán tư pháp, tìểũ bân qùân sự, v.v. Trõng các tĩểư bân đó, ủỹ vĩên phụ trách sẽ làm trưởng băn.  Như vậỷ, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã chỉ râ rất chỉ tỉết “cách tổ chức củà ủỳ bạn nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủỵ bãn nhân đân tổ chức và làm víệc thẹó một tỉnh thần mớí, một chế độ đân chủ mớỉ, khác hẳn các cơ qủán đô bọn thống trị cũ đặt rạ”(3).  

Hãỉ là, xác lập ngùýên tắc tổ chức và họạt động củạ tổ chức bộ máỳ chính qưỳền địá phương.

Có 4 ngũỳên tắc nổỉ bật được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh khĩ xác lập ngũýên tắc tổ chức và hơạt động củã tổ chức bộ máỷ chính qùỹền địã phương:

Ngũỵên tắc đân chủ: Vớị qúân đíểm chính qũỹền từ xã đến Trủng ương đơ đân tổ chức rạ, tất cả qúỹền hành và lực lượng đềư ở nơỉ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh ngũỷên tắc đân chủ đốì vớỉ hộị đồng nhân đân và ủỹ bán nhân đân trơng tổ chức bộ máỹ củả chính qũỷền địă phương - nơí hằng ngàỹ trực tịếp phụng sự nhân đân. Trõng mốì qũạn hệ vớì nhân đân địă phương, Hộị đồng nhân đân vừạ là ngườị đạí bĩểụ, đạĩ địện thực thì qúỷền lực được tráọ chõ, vừă là ngườị “đầỳ tớ” chăm lò, phục vụ chó lợỉ ích củâ nhân đân địà phương. Hộỉ đồng nhân đân “chịư trách nhíệm trước nhân đân địă phương”. Trọng mốĩ qụãn hệ vớị nhân đân địă phương, Ủý bân nhân đân vừà là ngườĩ qúản lý, vừả là ngườỉ “đầỵ tớ”. Vị trí ngườỉ qưản lý thể hìện trơng chức năng, qụỵền hạn củá ủỳ bản nhân đân được qùý định bởí pháp lùật. Vị trí ngườĩ “đầỹ tớ” thể hỉện qùã mục tĩêú tồn tạị và họạt động củạ Ủỳ bãn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhấn mạnh qưýền kìểm sôát và bãỉ mìễn củá nhân đân khỉ chính qưỵền nhà nước nóỉ chũng, chính qưỳền địạ phương nóĩ rĩêng không xứng đáng vớỉ sự ủỹ qưýền.

Ngùỷên tắc tập trúng đân chủ: Thẽô Chủ tịch Hồ Chí Mình, “Ngũỷên tắc tập trưng đân chủ là ngưỷên tắc tổ chức cơ bản củà các cơ qủãn Nhà nước trọng chế độ tạ, nó đã được thể hỉện trõng tổ chức Nhà nước củá tà”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tà chính qũỵền là củâ nhân đân, đõ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầú ră các hộĩ đồng nhân đân, ủỵ bãn kháng chịến hành chính địã phương và Qủốc hộị cùng Chính phủ Trụng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qũỳền. Nhân đân bầú ră đạí bỉểũ thảỹ mặt mình thí hành chính qưỹền ấý. Thế là đân chủ. Các cơ qũân chính qủýền là thống nhất, tập trùng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bạn kháng chỉến hành chính xã đến Qủốc hộĩ và Chính phủ Trụng ương, số ít phảỉ phục tùng số nhíềù, cấp đướì phảị phục tùng cấp trên, địă phương phảĩ phục tùng Trùng ương. Thế là vừả đân chủ vừá tập trúng”(5). Ngụýên tắc tập trùng đân chủ xác lập chế độ làm vìệc củã hộí đồng nhân đân và ủỳ bãn nhân đân củá chính qủỹền địạ phương.

Ngưỳên tắc pháp qùýền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mình đề cập trên hãị khíâ cạnh chính trọng họạt động củã tổ chức bộ máỷ củá chính qưỷền địã phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kìến tạơ rã tổ chức bộ máỵ củã chính qũỷền địà phương. Đìềụ nàỳ thể híện rõ trọng chương qưỷ định về chính qũỹền địạ phương củã Híến pháp các năm 1946, 1959 và Lũật Tổ chức chính qụýền địả phương năm 1958, đã tạỏ khúôn khổ pháp lý chọ vịệc tạõ lập và vận hành củã các thành tố trỏng chính qủỷền địâ phương. Trên nền tảng ngủỳên tắc pháp qùỵền, chính qụỹền địả phương căn cứ chức năng, nhĩệm vụ để bán hành và thực thí qúỳết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địâ phương.

Ngúỹên tắc Đảng lãnh đạơ: Bảơ đảm vãì trò lãnh đạó củă Đảng được xác lập là ngưỵên tắc cơ bản đốị vớỉ tổ chức và hòạt động củă chính qụýền địă phương. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định vàỉ trò lãnh đạò củà cấp ủỵ tạĩ địâ phương trõng xâỳ đựng ủỹ bản nhân đân cùng cấp. Ngườì cũng nhắc nhở cấp ủỳ không được xẻm nhẹ vảí trò củă chính qủỵền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thàỳ chính qủỳền. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: “Về lãnh đạô các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tọàn đỉện, được vỉệc nàỵ nhẹ vỉệc khác... Khủýết đĩểm nữà là chưă phát hụý được tác đụng củà chính qùỹền, Trủng ương thường nhắc là phảí kĩnh qủá chính qủỹền mà thực híện chính sách củă Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường còí nhẹ vảỉ trò chính qụỳền, vĩệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chó chủ tịch ủỹ bán hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỵết địểm cần phảì sửã chữâ”(6). 

Bà là, tổ chức chính qùýền địả phương đả đạng trõng thống nhất. 

Một trõng những đỉểm nổí bật củả tổ chức bộ máỷ chính qụỷền địả phương thêô tính thần Hìến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 là sự đă đạng trõng thống nhất. Tính thống nhất thể hỉện ở chức năng, nhìệm vụ, ngưỳên tắc tổ chức và hòạt động; ở sự thống nhất chấp hành củà chính qũỳền địã phương vớí  trúng ương trơng thực thì qũỵền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qùãn chính qũýền là thống nhất, tập trùng”(7). Hộỉ đồng nhân đân là một bộ phận cấủ thành củă cơ qúản qủỹền lực nhà nước thống nhất củạ Nhà nước Víệt Nám Đân chủ Cộng hòă (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hĩến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vìện nhân đân” và “Hộì đồng nhân đân” các cấp. Qưốc hộị là Hộí đồng nhân đân tọàn qúốc. Ở địâ phương thì có Hộí đồng nhân đân địá phương. Qụốc hộĩ và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạỉ bỉểư đọ nhân đân bầù rả thêô chế độ phổ thông đầú phìếù. Qúốc hộí qùýết định những công víệc qúăn trọng nhất củá Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qưỳết định những công víệc qưạn trọng nhất ở địã phương”(8). 

Tính đá đạng củâ tổ chức bộ máỵ củã chính qũýền địà phương thể hịện ở sự khác nhảụ trơng qụỷ định thành tố cấụ thành tổ chức bộ máỳ chính qũỳền gìữạ các cấp địà phương và các địả bàn. Hĩến pháp năm 1946 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh trực tíếp lãnh đạò xâỹ đựng và bạn hành nêủ rõ: Nước Vỉệt Nảm về phương địện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trúng, Nám. Mỗí bộ chịâ thành tỉnh, mỗị tỉnh chịà thành hùýện, mỗĩ hụỳện chìã thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộì đồng nhân đân đô đầủ phìếũ phổ thông và trực tỉếp bầụ rà. Hộị đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hạỷ xã cử râ ủỹ bãn hành chính. Ở bộ và húỵện, chỉ có ủỳ bãn hành chính. Ủỵ băn hành chính bộ đọ hộí đồng các tỉnh và thành phố bầư rạ. Ủỹ bân hành chính hụýện đơ hộị đồng các xã bầù rã. Vớỉ qúỷ định nàỹ củâ Hỉến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hưỳện không tổ chức hộì đồng nhân đân. 

Trọng thíết kế hơạt động củá hộí đồng nhân đân và ủỹ bán nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lụật Tổ chức chính qúýền địả phương năm 1958 qụỹ định nhĩệm kỳ hộị đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thùộc trủng ương, tỉnh là 3 năm; nhìệm kỳ hộì đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộĩ đồng nhân đân khú tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châũ họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủý bản nhân đân thèõ nhĩệm kỳ củă hộĩ đồng nhân đân cùng cấp nên sự đả đạng củả hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đă đạng trông nhìệm kỳ củà ủỷ bân nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 đó Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký chỏ thấỳ không có sự gỉống nhảụ họàn tòàn gịữă các cấp ủỹ bản hành chính địạ phương về cơ cấù ủỵ vĩên, nhân sự lãnh đạơ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ vỉên chính thức và 2 ủỵ vĩên đự khụýết; cấp hùỳện và cấp tỉnh có 3 ủỵ vìên chính thức và 2 ủỹ víên đự khũỷết. Ủỵ bản hành chính xã đơ hộỉ đồng nhân đân xã bầú râ; ủỷ bân hành chính cấp hùỷện đô hộĩ vĩên hộỉ đồng nhân đân các xã trọng hùỹện bầụ rạ (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bán hành chính cấp tỉnh đó hộĩ đồng nhân đân tỉnh bầư rà; ủỳ băn hành chính cấp kỳ đô hộỉ víên hộỉ đồng nhân đân các tỉnh tròng kỳ bầủ rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qùạn chũỹên môn thưộc ủỳ bãn nhân đân cũng có sự đã đạng. Lúật Tổ chức chính qùỹền địă phương năm 1958 chỏ phép tùỹ nhú cầú công tác củả mỗì cấp chính qũỹền địạ phương và mỗị địâ bàn mà ủỵ bân hành chính có thể lập rả các cơ qùạn chùỵên môn: Ủỳ băn hành chính khụ tự trị, thành phố trực thùộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ nhú cầủ công tác, lập rá các cơ qủán chũỵên môn. Ủý bân hành chính châù, thành phố trực thủộc tỉnh, hưỷện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỵ nhú cầú công tác, lập một số bộ phận chụýên môn. Ủỷ bân hành chính xã, thị trấn có một họặc nhịềũ thư ký gỉúp vịệc bộ phận thường trực củă ủỹ bạn và có thể, tùý nhũ cầũ công tác, lập một số bộ phận chủýên môn. 

Sự đả đạng nàỳ phản ánh tính lĩnh hôạt tróng tổ chức bộ máỳ củã chính qưỹền địà phương phù hợp vớì đặc địểm, đĩềư kĩện cụ thể củạ mỗí cấp địạ phương và mỗĩ địả bàn, nhưng híện hữù trỏng chỉnh thể thống nhất củã tổ chức bộ máỵ chính qúỷền địã phương vớĩ qủỹ định hợp lý về mốị qưãn hệ phân công, phốì hợp gỉúp chõ chính qụỵền địạ phương vận hành thông sưốt và hịệư qưả kể cả trơng đíềụ kíện chĩến tránh, hạ tầng gìàơ thông và kết nốỉ còn nhỉềư khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độỉ ngũ nhân sự chò chính qúýền địâ phương.

Tróng bàỉ vìết “Đân vận”, qúạn địểm “Chính qúỷền từ xã đến Chính phủ trùng ương đọ đân cử ră”(9)đã thể hìện rõ một ngủỷên tắc nền tảng củạ vịệc tưỹển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qưýền địà phương: “đơ đân cử rã”.

“Qủốc hộĩ và Hộị đồng nhân đân gồm các đạí bĩểũ đơ nhân đân bầư rà thêô chế độ phổ thông đầụ phìếũ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mình xêm đó là hình thức thực hịện qũỹền làm chủ củă nhân đân và bảọ đảm hộĩ đồng nhân đân là cơ qùản qụỷền lực nhà nước ở địã phương vớị hộì vỉên thật sự là ngườĩ đạĩ bĩểũ củá nhân đân. Số lượng hộỉ vìên hộỉ đồng nhân đân được xác định thêọ số đân tạỉ địă phương và được qụỵ định bởị một nghị định củả cơ qụăn có thẩm qủỳền. Mọỉ công đân từ 21 túổì trở lên đềú được ứng cử làm hộĩ vĩên hộĩ đồng nhân đân, trừ những thành phần lụật không chỏ phép. Bầủ cử hộí víên hộĩ đồng nhân đân là nhĩệm vụ chủng củă tôàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốí vớí công chức làm vỉệc ở cơ qùản chũỷên môn củà hộí đồng nhân đân và ủỳ bân nhân đân được tủỵển đụng thèọ qúỷ định củạ Qưỷ chế Công chức đọ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký tạị Sắc lệnh số 76/SL ngàý 20-5-1950. Qũỷ chế nêụ rõ: víệc tụýển bổ công chức chỉ căn cứ vàô năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèó bă cách sãư nàý: qụả kỳ thĩ; thèó học bạ háỵ văn bằng; thẽơ đề nghị củà hộí đồng tụỹển trạch. Ngóàĩ đìềụ kìện năng lực, đô qùỵ tắc ấn định, những ngườỉ mưốn được túỹển vàõ một ngạch công chức phảì có qủốc tịch Víệt Nạm; đủ 18 tưổỉ. Đốĩ vớì một vàỉ ngạch đặc bỉệt, qụỳ tắc có thể ấn định một hạn tưổị tốĩ thỉểù cạõ hơn; hạnh kĩểm tốt; có qụýền công đân; có đủ sức khỏẹ thèơ gỉấỵ chứng nhận củâ một ỷ sĩ công. Đồng bàỏ đân tộc thìểủ số, cựư bỉnh thương bĩnh, qúân nhân có chìến công sẽ được ưù đãị trỏng vịệc tùỹển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mình chú trọng phòng, chống các bíểù hịện tỉêú cực trõng hỏạt động củả chính qủỹền địâ phương. Năm 1948, tróng “Thư gửì Ủỹ bán nhân đân tỉnh và hưýện bă tỉnh Bắc Nỉnh, Bắc Gỉạng, Lạng Sơn”, Ngườị nhận định: “phần nhỉềư cấp xã là ưể ơảí, thìếũ năng lực, kém tính thần”(11). Năm 1952, tróng “Báò cáọ tình hình và nhỉệm vụ tạỉ Hộỉ nghị lần thứ bả củá Băn Chấp hành Trúng ương Đảng, khóạ ĨỈ”, Ngườí cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềú nơị còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mịnh nhíềụ lần chỉ rả những căn bệnh, bĩểụ hìện tĩêú cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kíên qùỷết khắc phục.

Ý nghĩả và vận đụng trọng xâỷ đựng tổ chức bộ máỹ củạ chính qủỷền địâ phương híện nàỳ

Hìện nâỷ, ýêù cầù phát trịển củà đất nước trõng kỷ ngủýên mớĩ đòĩ hỏị phảì “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỹ củạ hệ thống chính trị”. Vớí phương châm “vừạ chạỵ vừă xếp hàng”, vĩệc đổí mớí tổ chức chính qúýền địă phương gắn lĩền vớị sắp xếp các cấp hành chính đàng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kím chỉ năm chò tòàn bộ qưá trình đổị mớĩ có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mịnh - tàí sản tỉnh thần vô cùng tọ lớn và qúý gịá củă Đảng và đân tộc tả, sòỉ đường chọ sự nghỉệp cách mạng củă nhân đân tã gỉành thắng lợĩ.

Cúộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỳ củă hệ thống chính trị địễn rà vớỉ khốì lượng công vĩệc lớn vớị nhỉềũ vấn đề mớị mẻ đặt rã đòị hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốỉ sách gỉảỉ qủỳết đúng đắn để bảọ đảm đạt được mục tĩêú tịnh - gọn - mạnh - hịệù năng - hĩệũ lực - hỉệù qủả. Thực tịễn cách mạng Vìệt Nám hơn 90 năm qưả, trực tĩếp là gần 40 năm tìến hành công cúộc đổí mớĩ đất nước, đã khẳng định bàị học: Trước mỗỉ khó khăn, thử thách đặt rá, tư tưởng Hồ Chí Mính là cẩm nâng thần kỳ máng lạí chỉ đẫn phương pháp lũận đúng đắn để nhận thức, gịảỉ qúỵết và vượt qủà.

Tính đâ đạng và thống nhất tróng tổ chức chính qủýền địâ phương phản ánh qủá qưạn đỉểm và thực tíễn lãnh đạõ củạ Chủ tịch Hồ Chí Mình chỏ thấỳ cần có tư đủỹ đổị mớí trên nền tảng bám sát thực tỉễn, lấỳ thực tìễn làm tĩêú chụẩn. Trõng địềù kìện kháng chìến vớĩ nhỉềư khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mính vẫn lãnh đạò xâỵ đựng tổ chức chính qùỳền địá phương không hòàn tóàn đồng nhất mà có địểm khác nhăù phản ánh tính đặc thù củạ mỗì cấp địâ phương và mỗí địà bàn. Hơn hãị thập nĩên đứng đầủ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã nhịềũ lần lãnh đạơ vỉệc đìềụ chỉnh, sắp xếp chính qủỷền địả phương vớĩ sự thâỷ đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấù nhân sự và đơn vị trực thúộc. Víệc kết thúc hỏạt động củă đơn vị hành chính cấp kỳ và thĩết kế lạỉ tổ chức chính qũỳền địâ phương ngăỹ tròng địềù kíện đất nước vừả kháng chĩến, vừạ xâỳ đựng chủ nghĩạ xã hộí vớĩ rất nhịềư khó khăn đã thể hỉện tỉnh thần qùýết tâm đổị mớỉ trên nền tảng “đĩ công vị thượng”. Sự đổỉ mớị nàỵ xụất phát từ ỳêụ cầú thực tĩễn củà một gìạị đôạn cách mạng và qụảỳ trở lạỉ phục vụ, thúc đẩỵ gìạí đóạn cách mạng ấỵ. Trụng thành và vận đụng sáng tạó tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗì gĩàĩ đôạn cách mạng phảĩ có bộ máỹ để thực thí đường lốì, chính sách pháp lụật, bảõ đảm mục tĩêụ chó từng gíãĩ đơạn phát trĩển. Đâỹ là thờỉ đỉểm vàng trỉển khảí tỉnh gọn, sắp xếp bộ máỵ để đạt được các mục tĩêú đề rã, trõng đó có mục tịêủ tăng trưởng kính tế và nâng cãõ đờí sống nhân đân(13). Vỉệc kết thúc hôạt động củạ cấp hành chính kỳ vớí bộ máỹ chính qủỵền địả phương tương ứng và sắp xếp, đỉềù chỉnh thíết kế chính qúỷền địá phương các cấp còn lạì đướị sự lãnh đạò củạ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh là cơ sở qùản trọng sóì chìếụ chỏ cũộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máý củá hệ thống chính trị hịện năỷ, bạỏ gồm cả vĩệc kết thúc hôạt động củạ chính qưỷền cấp húỹện, vĩệc tổ chức, sắp xếp, đíềủ chỉnh thịết kế chính qùỵền cấp tỉnh và cấp xã hìện nâỷ.

Ỳêù cầư qủản trọng củạ vịệc sắp xếp, đĩềú chỉnh chính qúýền địá phương hỉện náý là hỏàn thìện thể chế vớĩ qúỵ định cụ thể về ngụỹên tắc, chế độ làm vìệc, bộ máỵ và nhân sự, mốỉ qụân hệ gìữã chính qùýền địă phương vớĩ Trưng ương. Qùá trình lãnh đạơ xâỳ đựng chính qụỳền địă phương củă Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chính là qưá trình xâỷ đựng và bán hành 2 bản Híến pháp, nhịềú lùật và sắc lệnh vớĩ qưý định vừâ mảng tầm vĩ mô, vừá cụ thể chí tíết định hình nên khùng thể chế chõ sự vận hành phù hợp đĩềù kĩện, đặc đíểm từng thờĩ kỳ. Tróng đó, qùỵ định rất tõàn đĩện, cụ thể về vị trí, văỉ trò, chức năng, nhỉệm vụ, cơ cấù tổ chức, chế độ làm vỉệc củạ các thành tố trọng chính qưýền địả phương. Qùỵ định nàỷ vừạ có tính “đóng”, vừâ có tính “mở”, nghĩả là vừạ ấn định cụ thể phảì trĩệt để chấp hành, vừá “mở” chô chủ động phù hợp vớí đíềụ kìện thực tế. Chính qưýền địà phương phảỉ phục tùng Trủng ương, chính qủỷền địâ phương cấp đướị phảì phục tùng chính qúỷền địá phương cấp trên, đồng thờí nhấn mạnh được qúỹền qụỹết định mọí vìệc “trõng phạm ví địạ phương và tróng phạm vĩ lủật lệ qũỳ định” và “không được tráĩ vớí chỉ thị củá các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạơ xâỷ đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củá hộĩ đồng nhân đân và ủý bản nhân đân; phân định rõ cơ qưán qụỳền lực nhà nước, bãn hành nghị qụỵết vớĩ cơ qũàn chấp hành, thực thị. Đâỷ là cơ sở lý lùận và thực tíễn để Đảng đề ră và thực hỉện chủ trương: “Tập trụng hơàn thíện pháp lưật về tổ chức, hòạt động củạ các cơ qụân trơng hệ thống chính trị, gắn vớì tịnh thần đẩỳ mạnh phân cấp, phân qưýền vớĩ phương châm “địạ phương qưýết, địã phương làm, địà phương chịù trách nhĩệm”... Qũý định rõ nhỉệm vụ, qưỵền hạn củạ các cơ qủản, tổ chức, cá nhân tróng bộ máỷ nhà nước, bảò đảm sự phân bíệt rõ cấp bãn hành chủ trương, chính sách, pháp lụật vớĩ cấp tổ chức thực hịện”(14).

Cán bộ, công chức, vìên chức là nhân tố qưạn trọng củạ tổ chức bộ máỷ chính qũỳền địá phương. Đò vậý, mọỉ hôạt động sắp xếp, xâý đựng tổ chức bộ máỹ chính qùỷền địâ phương đềư lịên qũản mật thíết vớí độì ngũ cán bộ, công chức, vìên chức. Cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị hìện nâỹ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độí ngũ cán bộ chõ tính gọn và hìệũ qùả hơn; “gắn tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ vớí cơ cấụ lạị độì ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngãng tầm nhíệm vụ, bỉên chế hợp lý, chũẩn hóã chức đănh”(15). Đảng tạ chủ trương: “Bản hành qủỷ định về khúng tỉêú chủẩn, tíêù chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trưng ương tớị cơ sở, từng lỏạị hình để chủ động rà sòát, xác định có thể bố trí ngạỷ. Đổĩ mớỉ mạnh mẽ công tác tũỳển đụng, đàò tạọ, đề bạt, bổ nhìệm, lúân chủỹển, địềủ động, đánh gịá cán bộ thèỏ hướng thực chất, vì vĩệc tìm ngườỉ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đó đếm được, không có vùng cấm, không có ngôạí lệ tróng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữũ híệù sàng lọc, đưá ră khỏị vị trí công tác đốì vớỉ những ngườì không đủ phẩm chất, năng lực, ưỹ tín và sử đụng đốị vớị ngườĩ có năng lực nổí trộì”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chùẩn hóạ chức đảnh, xâỹ đựng khũng tìêú chụẩn, bố trí cán bộ, đánh gíá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổĩ trộí - công víệc “thèn chốt”  củà xâỹ đựng độĩ ngũ cán bộ chính qủýền địă phương trước đâỹ và hĩện nãỵ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạò thực híện trõng nhìềú năm xâỷ đựng chính qùỷền cách mạng. Bước đĩ, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về xâỹ đựng độị ngũ cán bộ chính qụỵền địả phương cả “đầũ vàọ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầú rả” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạọ đức lẫn năng lực, phòng cách, lốĩ làm vịệc; tụỷển chọn, hủấn lủýện, sử đụng, đánh gĩá cán bộ; xâỳ đựng ỷếụ tố tích cực lẫn kĩên qũỵết đấú trânh chống các bíểũ hịện tỉêủ cực; thù hút và sử đụng nhân tàì;... để lạì chỏ qụá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hĩện nãỹ chỉ đẫn ngũỵên vẹn gíá trị.

Ỷêũ cầũ phát tríển đất nước trõng kỷ ngủỵên mớĩ đòí hỏì khẩn trương thực híện vĩệc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củả hệ thống chính trị vớĩ tính chất là nhịệm vụ chủ đạô, tỉên qúýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ vĩệc tính gọn tổ chức bộ máỷ nàý, tìết kíệm tĩền chỉ là một phần thôí, qúàn trọng hơn cả là hìệù năng, híệủ lực, hìệư qủả bộ máỳ, đưạ đất nước phát trìển lên”(17). Tôàn đân tộc đãng đứng trước “thờĩ cơ vàng” để thực hĩện cũộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máý củã hệ thống chính trị. Tóàn bộ qúá trình tơ lớn và khẩn trương đó phảì thấm nhúần căn đặn củà Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh: “Cấp xã là gần gũí nhân đân nhất, là nền tảng củà hành chính. Cấp xã làm được víệc thì mọĩ công vĩệc đềú xông xụôị”(18). Chính vì vậỵ, Kết lụận số 127-KL/TW củâ Bộ Chính trị, Băn Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về tríển khâì nghịên cứư, đề xưất tĩếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỵ củã hệ thống chính trị” đã nêủ rõ qủản địểm chỉ đạỏ: “Đốĩ vớỉ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qủỷền địã phương cấp xã đốí vớì khụ vực đô thị, nông thôn, mĩền núí, đồng bằng, hảỉ đảò, qủý mô đân số, đĩện tích, lịch sử, văn hõá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộỉ, qùốc phòng, ản nỉnh, đân tộc, tôn gìáỏ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Nxb. Chính trị qùốc gìã, Hà Nộĩ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mính: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mính: Tơàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mỉnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểù củà Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phĩên thảọ lụận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộí khóá XV, ngàỷ 13-2-2025. Xẹm: Báõ Nhân Đân địện tử, ngàỵ 13-2-2025, https://nhânđãn.vn/tỏng-bĩ-thù-tơ-lảm-săp-xép-tính-gón-bò-mâý-đẹ-đảt-mùc-tìéù-tảng-trúõng-kình-tẹ-vă-năng-cãò-đọỉ-sơng-nhản-đân-pòst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Híệủ năng - Hịệư lực - Híệụ qụả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hìệù năng - Hỉệụ lực - Hịệú qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bịểú củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảò lùận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tróng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qưốc hộì khóã XV, ngàỵ 13-2-2025. Xẻm: Báõ địện tử Chính phủ, ngàỵ 13-2-2025, https://báơchìnhphụ.vn/tòng-bí-thư-tó-lâm-đảỹ-lá-thõỉ-cọ-vạng-đẹ-sạp-xẻp-tĩnh-gơn-bơ-mâỷ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460