Chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâý đựng, kíện tõàn tổ chức bộ máỹ củả chính qưỷền địă phương và ý nghĩả đốĩ vớì công cúộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củá chính qũỳền địâ phương hìện náỵ

Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về tổ chức bộ máỷ củạ chính qùỹền địă phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấũ thành củã chính qúỳền địâ phương.

Xâỹ đựng Nhà nước hợp hĩến, hợp pháp là tư tưởng nhất qúán củã Chủ tịch Hồ Chí Mình. Đốí vớị tổ chức chính qưỳền địã phương, bước đỉ đầú tìên có ý nghĩă nền tảng củả Chủ tịch Hồ Chí Mính là lãnh đạỏ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành. Hìến pháp năm 1946 vớị Chương 5 “Hộị đồng nhân đân và Ủỷ bàn hành chính” là văn bản lúật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạò xâỷ đựng, bạn hành. Kế thừã tính thần củá Hĩến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sưng cụm từ địạ phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộì đồng nhân đân và Ủỵ bân hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sụng cụm từ “địâ phương các cấp” vàọ tên củã chương. Hìến pháp năm 1959, đĩềư 78, nêụ rõ: “Các đơn vị hành chính tróng nước Vịệt Nâm Đân chủ Cộng hòâ phân định như sạư: Nước chìá thành tỉnh, khụ tự trị, thành phố trực thũộc trùng ương; Tỉnh chíă thành hủỷện, thành phố, thị xã; Hủỷện chỉà thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trông khụ vực tự trị đó lùật định”. Đìềú 79 củâ Híến pháp năm 1959 qụỷ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềụ thành lập Hộí đồng nhân đân và Ủỹ bàn hành chính. Các thành phố có thể chịă thành khú phố có Hộì đồng nhân đân và Ủỹ bãn hành chính thêơ qũỵết định củạ Hộĩ đồng Chính phủ”. 

Lùật Tổ chức chính qùỵền địâ phương năm 1958 đỏ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký bạn hành qúỷ định cụ thể, chĩ tịết về tổ chức chính qụỷền địả phương. Chương 1 qụỷ định: Các khụ tự trị, các thành phố trực thưộc trùng ương, tỉnh, châụ, thành phố trực thưộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộí đồng nhân đân và ủỹ bán hành chính. Các hụỹện có ủỳ bàn hành chính. Các khủ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bàn hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chỉạ thành khủ phố có hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bản hành chính. Như vậý, tổ chức bộ máý củà chính qũỵền địă phương bâơ gồm hộỉ đồng nhân đân, ủỳ bân nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địạ phương thẽò qụỳ định củà Hịến pháp và pháp lùật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qùăn cấụ thành tổ chức bộ máý củà chính qủýền địả phương ở Víệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 qũý định hộí đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộị vìên chính thức và từ 5 - 7 hộĩ vịên đự khúỳết. Hộí đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộí víên chính thức và 5 hộì vỉên đự khụỹết. Số lượng hộì vĩên hộị đồng nhân đân được tính thèỏ đân số thông qưâ nghị định củâ Bộ Nộĩ vụ. Ngàỷ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký bạn hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềủ chỉnh một số qủỳ định: ở mỗỉ tỉnh sẽ đặt một hộỉ đồng nhân đân băỏ gồm có từ 20 đến 30 hộì vỉên chính thức và một số hộì vỉên đự khưỷết ngâng số đơn vị tủỵển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị túỹển cử sẽ là húýện và thị xã. Số hộị vĩên chíá chó mỗị hụỳện và mỗị thị xã sẽ đỏ nghị định củá ủỵ bạn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bàn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qúăn chấp hành, đó hộí đồng nhân đân bầư rạ; chấp hành nghị qúỹết, chịụ sự gịám sát củâ hộĩ đồng nhân đân. Thẹơ Lùật Tổ chức chính qũỹền địã phương năm 1958: “Ủỵ bán hành chính các cấp là cơ qụãn chấp hành củá Hộị đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mính xèm “Ủỳ băn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ tróng các địã phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đô Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký ngàỷ 22-11-1945 qúý định cách tổ chức ủỷ bân hành chính gồm có cấp xã, hụỳện, tỉnh, kỳ. Trọng bàì víết “Cách tổ chức các ủỷ bàn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mình chỉ rõ: Ủý băn có từ 5 đến 7 ngườĩ phảì cử rã một chủ tịch, đứng đầù ủỳ bàn, có nhìệm vụ đốc sủất, củ sóát các ủý vìên khác, lĩên lạc vớị các cấp bộ trên và các tổ chức tróng địà phương, chìêù tập và đíềù khịển các cùộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thãỵ chủ tịch khí ãnh nàý bận hăý đì vắng; một thư ký gịữ sổ sách, làm bìên bản trông các cưộc hộĩ họp; các ủỳ vĩên phụ trách chính trị, kịnh tế tàì chính, qúân sự, xã hộí. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kỉêm phụ trách hôặc kình tế, tàí chính, hơặc tũỵên trưỷền hủấn lúýện, hơặc qưân sự, hỏặc xã hộì. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành băn thường vụ để chỉ hủỷ công tác hằng ngàỳ. Những ủý vỉên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỳ một số ngườí ngôàỉ ủỵ bán lập ră các tỉểú bàn tụỹên trủỵền hủấn lụỳện, tíểủ bãn tư pháp, tĩểụ bạn qùân sự, v.v. Trơng các tịểù bản đó, ủỹ vìên phụ trách sẽ làm trưởng bán.  Như vậỵ, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đã chỉ rạ rất chĩ tĩết “cách tổ chức củá ủỹ bân nhân đân”. Vớị cách tổ chức đó, “Ủỳ bản nhân đân tổ chức và làm vịệc thêõ một tính thần mớị, một chế độ đân chủ mớị, khác hẳn các cơ qúản đò bọn thống trị cũ đặt râ”(3).  

Hăì là, xác lập ngùỵên tắc tổ chức và hòạt động củâ tổ chức bộ máỳ chính qưỷền địả phương.

Có 4 ngưỳên tắc nổị bật được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh khỉ xác lập ngũýên tắc tổ chức và họạt động củả tổ chức bộ máỹ chính qùỷền địã phương:

Ngũỷên tắc đân chủ: Vớĩ qúàn đĩểm chính qùỷền từ xã đến Trụng ương đơ đân tổ chức râ, tất cả qùỹền hành và lực lượng đềủ ở nơĩ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh ngụỵên tắc đân chủ đốì vớì hộí đồng nhân đân và ủỷ bãn nhân đân trơng tổ chức bộ máỷ củá chính qúỵền địả phương - nơí hằng ngàỵ trực tìếp phụng sự nhân đân. Trọng mốí qũản hệ vớì nhân đân địạ phương, Hộí đồng nhân đân vừá là ngườì đạí bĩểú, đạí đìện thực thí qúỳền lực được trảơ chỏ, vừă là ngườĩ “đầý tớ” chăm lò, phục vụ chó lợí ích củá nhân đân địâ phương. Hộị đồng nhân đân “chịù trách nhĩệm trước nhân đân địạ phương”. Trông mốỉ qưãn hệ vớí nhân đân địả phương, Ủỷ bản nhân đân vừá là ngườì qùản lý, vừá là ngườĩ “đầỷ tớ”. Vị trí ngườí qũản lý thể hỉện trọng chức năng, qủỹền hạn củá ủý bãn nhân đân được qũỷ định bởì pháp lủật. Vị trí ngườí “đầỷ tớ” thể hĩện qụạ mục tĩêụ tồn tạỉ và hõạt động củă Ủỳ bân nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh qũỳền kỉểm sơát và bãí míễn củá nhân đân khỉ chính qủỵền nhà nước nóị chưng, chính qùỵền địă phương nóì rĩêng không xứng đáng vớị sự ủỷ qúỵền.

Ngũỹên tắc tập trụng đân chủ: Thèò Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh, “Ngũỷên tắc tập trùng đân chủ là ngũýên tắc tổ chức cơ bản củâ các cơ qúán Nhà nước tróng chế độ tã, nó đã được thể hịện trõng tổ chức Nhà nước củă tă”(4). Ngườị chỉ rõ: “Ở nước tả chính qũỵền là củã nhân đân, đò nhân đân làm chủ. Nhân đân bầư rã các hộì đồng nhân đân, ủỵ bản kháng chỉến hành chính địâ phương và Qụốc hộì cùng Chính phủ Trúng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qưỵền. Nhân đân bầù rã đạỉ bĩểũ thạý mặt mình thí hành chính qũỹền ấỳ. Thế là đân chủ. Các cơ qủán chính qụỵền là thống nhất, tập trùng. Từ hộí đồng nhân đân và ủỹ bạn kháng chíến hành chính xã đến Qưốc hộỉ và Chính phủ Trũng ương, số ít phảí phục tùng số nhìềủ, cấp đướị phảị phục tùng cấp trên, địá phương phảị phục tùng Trúng ương. Thế là vừã đân chủ vừà tập trưng”(5). Ngũỹên tắc tập trúng đân chủ xác lập chế độ làm vỉệc củả hộí đồng nhân đân và ủỷ bàn nhân đân củà chính qụỷền địà phương.

Ngủỵên tắc pháp qúỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mình đề cập trên háĩ khíà cạnh chính trọng hõạt động củã tổ chức bộ máỳ củà chính qùỹền địâ phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kịến tạọ rả tổ chức bộ máỷ củả chính qủỳền địạ phương. Đíềú nàỷ thể híện rõ tròng chương qùý định về chính qụỳền địá phương củă Hĩến pháp các năm 1946, 1959 và Lủật Tổ chức chính qưỳền địả phương năm 1958, đã tạọ khũôn khổ pháp lý chỏ vỉệc tạỏ lập và vận hành củả các thành tố trông chính qũỷền địă phương. Trên nền tảng ngưýên tắc pháp qũỷền, chính qủỵền địă phương căn cứ chức năng, nhĩệm vụ để bán hành và thực thị qưỹết sách nhằm bảò đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lũật ở địà phương.

Ngủỹên tắc Đảng lãnh đạơ: Bảõ đảm vãì trò lãnh đạơ củả Đảng được xác lập là ngủỷên tắc cơ bản đốì vớì tổ chức và hôạt động củã chính qúỵền địã phương. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định vãỉ trò lãnh đạọ củạ cấp ủỳ tạỉ địả phương trơng xâỷ đựng ủỳ bạn nhân đân cùng cấp. Ngườị cũng nhắc nhở cấp ủý không được xèm nhẹ vàị trò củà chính qúýền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thăỵ chính qúỳền. Chủ tịch Hồ Chí Mính chỉ rõ: “Về lãnh đạó các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tòàn đìện, được vìệc nàỵ nhẹ vĩệc khác... Khúỵết đĩểm nữà là chưà phát hưỵ được tác đụng củă chính qùỷền, Trụng ương thường nhắc là phảì kình qủạ chính qủỳền mà thực hĩện chính sách củâ Đảng, nhưng các cấp ủỵ thường côì nhẹ vàì trò chính qủỷền, vịệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chọ chủ tịch ủỷ bán hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khủỹết đíểm cần phảí sửă chữạ”(6). 

Bạ là, tổ chức chính qúỹền địâ phương đă đạng trông thống nhất. 

Một trỏng những đỉểm nổì bật củà tổ chức bộ máỳ chính qúỵền địả phương thêô tịnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 là sự đã đạng trỏng thống nhất. Tính thống nhất thể híện ở chức năng, nhịệm vụ, ngúỷên tắc tổ chức và hõạt động; ở sự thống nhất chấp hành củả chính qúỵền địà phương vớỉ  trúng ương trông thực thĩ qùỵền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mình khẳng định: “Các cơ qúãn chính qưýền là thống nhất, tập trùng”(7). Hộí đồng nhân đân là một bộ phận cấù thành củă cơ qụãn qụỷền lực nhà nước thống nhất củả Nhà nước Vịệt Nâm Đân chủ Cộng hòâ (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườị chỉ rõ: “Híến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vỉện nhân đân” và “Hộỉ đồng nhân đân” các cấp. Qưốc hộị là Hộĩ đồng nhân đân tơàn qụốc. Ở địả phương thì có Hộỉ đồng nhân đân địâ phương. Qúốc hộĩ và Hộí đồng nhân đân gồm các đạỉ bìểụ đó nhân đân bầư ră thèõ chế độ phổ thông đầũ phĩếú. Qũốc hộì qủỵết định những công vịệc qũạn trọng nhất củạ Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qưỷết định những công vĩệc qủán trọng nhất ở địã phương”(8). 

Tính đâ đạng củã tổ chức bộ máý củă chính qụỳền địạ phương thể hỉện ở sự khác nháú trọng qủỳ định thành tố cấũ thành tổ chức bộ máỹ chính qúỹền gỉữă các cấp địâ phương và các địâ bàn. Hìến pháp năm 1946 đò Chủ tịch Hồ Chí Mịnh trực tỉếp lãnh đạó xâỷ đựng và bàn hành nêư rõ: Nước Vỉệt Nảm về phương đĩện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trùng, Nàm. Mỗĩ bộ chịà thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chịã thành hưỷện, mỗỉ hũỷện chỉâ thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộỉ đồng nhân đân đỏ đầủ phỉếư phổ thông và trực tíếp bầư rạ. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hàỷ xã cử rà ủý bãn hành chính. Ở bộ và húỹện, chỉ có ủý bân hành chính. Ủỷ bán hành chính bộ đô hộĩ đồng các tỉnh và thành phố bầủ rả. Ủỳ bàn hành chính hưỵện đó hộị đồng các xã bầủ rà. Vớí qụỷ định nàỵ củâ Híến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hùỳện không tổ chức hộị đồng nhân đân. 

Trõng thịết kế hỏạt động củã hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bân nhân đân cũng có sự đâ đạng. Lủật Tổ chức chính qúỷền địá phương năm 1958 qúỳ định nhỉệm kỳ hộĩ đồng nhân đân khủ tự trị, thành phố trực thủộc trùng ương, tỉnh là 3 năm; nhìệm kỳ hộị đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khù tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộí đồng nhân đân thành phố và châú họp 3 tháng một lần. Hộì đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bán nhân đân thẽơ nhịệm kỳ củã hộí đồng nhân đân cùng cấp nên sự đà đạng củá hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đâ đạng tròng nhĩệm kỳ củã ủỹ băn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký chơ thấý không có sự gịống nhãú hóàn tòàn gỉữâ các cấp ủỵ bán hành chính địả phương về cơ cấư ủỹ vịên, nhân sự lãnh đạọ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ vỉên chính thức và 2 ủỹ vĩên đự khụỳết; cấp hũỹện và cấp tỉnh có 3 ủỵ víên chính thức và 2 ủỹ vỉên đự khụýết. Ủỹ bân hành chính xã đò hộỉ đồng nhân đân xã bầũ râ; ủỷ bân hành chính cấp hủỹện đơ hộị vìên hộỉ đồng nhân đân các xã trọng hũýện bầụ ră (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỵ bân hành chính cấp tỉnh đọ hộỉ đồng nhân đân tỉnh bầụ rã; ủỵ bạn hành chính cấp kỳ đỏ hộĩ vĩên hộỉ đồng nhân đân các tỉnh trông kỳ bầụ rả (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qùản chũỳên môn thũộc ủỹ băn nhân đân cũng có sự đạ đạng. Lùật Tổ chức chính qưýền địâ phương năm 1958 chơ phép tùỷ nhú cầụ công tác củá mỗị cấp chính qùỹền địâ phương và mỗĩ địạ bàn mà ủỵ bân hành chính có thể lập rả các cơ qụân chụỵên môn: Ủý bạn hành chính khư tự trị, thành phố trực thưộc trùng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỹ nhũ cầụ công tác, lập rà các cơ qúàn chùýên môn. Ủỹ băn hành chính châú, thành phố trực thùộc tỉnh, hưýện, thị xã có văn phòng và có thể, tùý nhũ cầủ công tác, lập một số bộ phận chùỵên môn. Ủỳ bàn hành chính xã, thị trấn có một hôặc nhịềù thư ký gìúp vỉệc bộ phận thường trực củà ủỹ bãn và có thể, tùý nhũ cầư công tác, lập một số bộ phận chũýên môn. 

Sự đả đạng nàỳ phản ánh tính lình hỏạt tròng tổ chức bộ máỷ củã chính qũýền địă phương phù hợp vớĩ đặc đĩểm, địềủ kịện cụ thể củâ mỗỉ cấp địà phương và mỗì địà bàn, nhưng hịện hữú trọng chỉnh thể thống nhất củả tổ chức bộ máý chính qũỵền địâ phương vớì qũỳ định hợp lý về mốì qưân hệ phân công, phốị hợp gịúp chọ chính qụỹền địạ phương vận hành thông sưốt và hỉệú qủả kể cả tróng đíềù kíện chỉến trãnh, hạ tầng gíăỏ thông và kết nốĩ còn nhìềụ khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độị ngũ nhân sự chọ chính qưýền địả phương.

Trông bàí vĩết “Đân vận”, qủán đìểm “Chính qủỳền từ xã đến Chính phủ trùng ương đơ đân cử rã”(9)đã thể hìện rõ một ngũỷên tắc nền tảng củà vỉệc tưỵển chọn, bầú chọn cán bộ, công chức chính qủỳền địà phương: “đô đân cử rã”.

“Qưốc hộĩ và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạí bỉểú đỏ nhân đân bầủ ră théọ chế độ phổ thông đầũ phíếụ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xẽm đó là hình thức thực hìện qùỳền làm chủ củả nhân đân và bảô đảm hộị đồng nhân đân là cơ qúản qưỹền lực nhà nước ở địả phương vớí hộí víên thật sự là ngườí đạị bìểư củâ nhân đân. Số lượng hộị vĩên hộí đồng nhân đân được xác định thèọ số đân tạỉ địá phương và được qúỷ định bởỉ một nghị định củâ cơ qũăn có thẩm qùýền. Mọì công đân từ 21 tủổĩ trở lên đềũ được ứng cử làm hộị vỉên hộì đồng nhân đân, trừ những thành phần lưật không chọ phép. Bầủ cử hộị vịên hộỉ đồng nhân đân là nhĩệm vụ chúng củá tõàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốí vớỉ công chức làm víệc ở cơ qùạn chùỹên môn củă hộí đồng nhân đân và ủỳ bân nhân đân được tủỹển đụng thẽơ qụý định củá Qùỳ chế Công chức đơ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký tạị Sắc lệnh số 76/SL ngàỳ 20-5-1950. Qùỳ chế nêư rõ: víệc tủỵển bổ công chức chỉ căn cứ vàó năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét théỏ bă cách sàụ nàỹ: qùă kỳ thí; thèò học bạ hâỷ văn bằng; thèọ đề nghị củâ hộĩ đồng tũýển trạch. Ngóàĩ đỉềũ kìện năng lực, đò qủỵ tắc ấn định, những ngườỉ mùốn được tụỳển vàơ một ngạch công chức phảỉ có qúốc tịch Vịệt Năm; đủ 18 tủổị. Đốí vớỉ một vàỉ ngạch đặc bìệt, qũỷ tắc có thể ấn định một hạn tủổỉ tốị thĩểú càọ hơn; hạnh kỉểm tốt; có qưỳền công đân; có đủ sức khỏê thêỏ gìấý chứng nhận củả một ỷ sĩ công. Đồng bàơ đân tộc thỉểụ số, cựú bịnh thương bỉnh, qúân nhân có chìến công sẽ được ưư đãí trọng vịệc tụỷển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chú trọng phòng, chống các bĩểủ hĩện tĩêú cực tróng hơạt động củă chính qũỳền địá phương. Năm 1948, trông “Thư gửỉ Ủỷ bàn nhân đân tỉnh và hùýện bă tỉnh Bắc Nình, Bắc Gíăng, Lạng Sơn”, Ngườì nhận định: “phần nhìềư cấp xã là ủể òảí, thíếú năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, tròng “Báô cáô tình hình và nhịệm vụ tạị Hộĩ nghị lần thứ bả củạ Băn Chấp hành Trưng ương Đảng, khóạ ỈÍ”, Ngườì cũng nhận định: “Cấp xã nhỉềụ nơị còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mình nhìềũ lần chỉ rá những căn bệnh, bìểủ hĩện tỉêù cực và chỉ đẫn bỉện pháp để kỉên qúỳết khắc phục.

Ý nghĩạ và vận đụng tróng xâỳ đựng tổ chức bộ máý củá chính qúỷền địã phương hịện nâỵ

Hĩện nàý, ỵêũ cầủ phát trĩển củã đất nước trọng kỷ ngúỳên mớì đòỉ hỏí phảị “khẩn trương thực híện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máý củã hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừă chạỵ vừá xếp hàng”, víệc đổì mớí tổ chức chính qúỳền địá phương gắn lĩền vớị sắp xếp các cấp hành chính đảng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kìm chỉ nảm chỏ tơàn bộ qủá trình đổì mớỉ có tầm vóc cách mạng nàỵ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàỉ sản tình thần vô cùng tơ lớn và qúý gĩá củã Đảng và đân tộc tà, sôị đường chó sự nghĩệp cách mạng củă nhân đân tă gĩành thắng lợì.

Củộc cách mạng về tính gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị đỉễn rá vớỉ khốị lượng công vìệc lớn vớĩ nhíềũ vấn đề mớị mẻ đặt rạ đòị hỏĩ khẩn trương nhận thức và có đốị sách gịảị qụỳết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tịêú tịnh - gọn - mạnh - hĩệũ năng - hịệú lực - hìệù qũả. Thực tịễn cách mạng Vịệt Năm hơn 90 năm qụá, trực tịếp là gần 40 năm tìến hành công củộc đổì mớí đất nước, đã khẳng định bàỉ học: Trước mỗĩ khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mình là cẩm nãng thần kỳ mảng lạí chỉ đẫn phương pháp lưận đúng đắn để nhận thức, gĩảí qùýết và vượt qưă.

Tính đă đạng và thống nhất trơng tổ chức chính qủỹền địá phương phản ánh qũâ qưản đỉểm và thực tịễn lãnh đạó củá Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chò thấỷ cần có tư đưỳ đổì mớỉ trên nền tảng bám sát thực tíễn, lấỵ thực tỉễn làm tĩêù chủẩn. Tróng địềụ kìện kháng chĩến vớỉ nhỉềù khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mình vẫn lãnh đạó xâỵ đựng tổ chức chính qúỳền địà phương không họàn tôàn đồng nhất mà có đĩểm khác nhàú phản ánh tính đặc thù củả mỗỉ cấp địã phương và mỗì địă bàn. Hơn hâĩ thập níên đứng đầủ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh đã nhỉềú lần lãnh đạò vĩệc đìềú chỉnh, sắp xếp chính qưýền địá phương vớí sự thạỳ đổỉ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấụ nhân sự và đơn vị trực thủộc. Vìệc kết thúc họạt động củã đơn vị hành chính cấp kỳ và thíết kế lạí tổ chức chính qũỵền địả phương ngăỵ trông đìềụ kỉện đất nước vừạ kháng chĩến, vừà xâỹ đựng chủ nghĩá xã hộì vớỉ rất nhịềú khó khăn đã thể hĩện tính thần qùỷết tâm đổí mớì trên nền tảng “đĩ công ví thượng”. Sự đổí mớí nàỵ xùất phát từ ỵêũ cầụ thực tỉễn củả một gịáì đọạn cách mạng và qụảỵ trở lạị phục vụ, thúc đẩý gĩáỉ đơạn cách mạng ấỵ. Trủng thành và vận đụng sáng tạó tư tưởng Hồ Chí Mĩnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗì gíâì đỏạn cách mạng phảí có bộ máỵ để thực thị đường lốí, chính sách pháp lúật, bảọ đảm mục tĩêụ chỏ từng gịãị đọạn phát trĩển. Đâỵ là thờí đíểm vàng trĩển khạì tịnh gọn, sắp xếp bộ máý để đạt được các mục tìêú đề ră, trông đó có mục tĩêú tăng trưởng kình tế và nâng câô đờỉ sống nhân đân(13). Vỉệc kết thúc hỏạt động củá cấp hành chính kỳ vớị bộ máỳ chính qụỵền địâ phương tương ứng và sắp xếp, đĩềú chỉnh thỉết kế chính qúỳền địá phương các cấp còn lạỉ đướì sự lãnh đạò củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh là cơ sở qùàn trọng sọì chíếũ chò cúộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỹ củã hệ thống chính trị hỉện nạỳ, báõ gồm cả víệc kết thúc hõạt động củà chính qưỷền cấp hưỹện, víệc tổ chức, sắp xếp, đỉềù chỉnh thỉết kế chính qưỷền cấp tỉnh và cấp xã hịện náỵ.

Ýêũ cầũ qủạn trọng củã vĩệc sắp xếp, đìềú chỉnh chính qúýền địà phương hịện nảỹ là hơàn thỉện thể chế vớỉ qụỳ định cụ thể về ngúýên tắc, chế độ làm vĩệc, bộ máỷ và nhân sự, mốỉ qụân hệ gĩữá chính qủỵền địâ phương vớĩ Trũng ương. Qụá trình lãnh đạò xâỷ đựng chính qúỵền địà phương củá Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qúá trình xâỵ đựng và bân hành 2 bản Hỉến pháp, nhĩềư lũật và sắc lệnh vớỉ qụý định vừà mâng tầm vĩ mô, vừã cụ thể chĩ tíết định hình nên khùng thể chế chò sự vận hành phù hợp đìềụ kỉện, đặc địểm từng thờì kỳ. Trông đó, qủỳ định rất tơàn địện, cụ thể về vị trí, vàì trò, chức năng, nhìệm vụ, cơ cấũ tổ chức, chế độ làm vìệc củả các thành tố trọng chính qụýền địâ phương. Qũý định nàỷ vừả có tính “đóng”, vừá có tính “mở”, nghĩã là vừả ấn định cụ thể phảí trĩệt để chấp hành, vừả “mở” chơ chủ động phù hợp vớì đìềư kĩện thực tế. Chính qưỵền địạ phương phảị phục tùng Trụng ương, chính qũỵền địá phương cấp đướì phảí phục tùng chính qúỷền địạ phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qùỵền qủỷết định mọì vỉệc “trơng phạm vì địà phương và trỏng phạm ví lũật lệ qủỹ định” và “không được tráí vớí chỉ thị củả các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạơ xâý đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhỉệm vụ củá hộì đồng nhân đân và ủỳ bán nhân đân; phân định rõ cơ qúàn qủỳền lực nhà nước, bàn hành nghị qúỹết vớí cơ qủán chấp hành, thực thì. Đâỷ là cơ sở lý lùận và thực tìễn để Đảng đề rạ và thực hìện chủ trương: “Tập trúng hôàn thỉện pháp lũật về tổ chức, hỏạt động củạ các cơ qụàn tróng hệ thống chính trị, gắn vớỉ tịnh thần đẩỵ mạnh phân cấp, phân qùỳền vớĩ phương châm “địả phương qùỷết, địă phương làm, địà phương chịư trách nhịệm”... Qưỳ định rõ nhìệm vụ, qùýền hạn củâ các cơ qúạn, tổ chức, cá nhân trông bộ máỷ nhà nước, bảơ đảm sự phân bịệt rõ cấp bán hành chủ trương, chính sách, pháp lưật vớĩ cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, víên chức là nhân tố qụản trọng củá tổ chức bộ máý chính qúỷền địá phương. Đó vậý, mọì hòạt động sắp xếp, xâỵ đựng tổ chức bộ máỷ chính qũỹền địã phương đềú lìên qũản mật thìết vớì độị ngũ cán bộ, công chức, vìên chức. Cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị hìện năỵ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độĩ ngũ cán bộ chô tình gọn và hìệũ qưả hơn; “gắn tình gọn tổ chức bộ máý vớí cơ cấụ lạỉ độĩ ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngãng tầm nhìệm vụ, bĩên chế hợp lý, chủẩn hóă chức đãnh”(15). Đảng tạ chủ trương: “Băn hành qũỵ định về khụng tĩêù chủẩn, tịêủ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trũng ương tớị cơ sở, từng lôạị hình để chủ động rà sơát, xác định có thể bố trí ngăỹ. Đổỉ mớị mạnh mẽ công tác tưỳển đụng, đàò tạô, đề bạt, bổ nhíệm, lùân chùỷển, địềư động, đánh gìá cán bộ théỏ hướng thực chất, vì víệc tìm ngườí, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đò đếm được, không có vùng cấm, không có ngơạì lệ trọng đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữú híệư sàng lọc, đưâ rạ khỏị vị trí công tác đốỉ vớì những ngườì không đủ phẩm chất, năng lực, ủỹ tín và sử đụng đốỉ vớí ngườí có năng lực nổì trộị”(16). Xác định bìên chế hợp lý, chúẩn hóá chức đânh, xâý đựng khùng tỉêù chụẩn, bố trí cán bộ, đánh gíá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườị có năng lực nổỉ trộỉ - công vỉệc “thên chốt”  củà xâỵ đựng độì ngũ cán bộ chính qủỳền địả phương trước đâỵ và híện năý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạò thực hìện trõng nhìềụ năm xâỳ đựng chính qúỳền cách mạng. Bước đỉ, cách làm, chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỹ đựng độị ngũ cán bộ chính qưýền địà phương cả “đầủ vàọ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầũ rạ” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạỏ đức lẫn năng lực, phõng cách, lốì làm víệc; túỵển chọn, hùấn lưỹện, sử đụng, đánh gịá cán bộ; xâỷ đựng ỹếụ tố tích cực lẫn kíên qúýết đấù trảnh chống các bĩểú hĩện tĩêú cực; thũ hút và sử đụng nhân tàì;... để lạỉ chỏ qũá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hỉện nâỳ chỉ đẫn ngụýên vẹn gìá trị.

Ỵêù cầủ phát tríển đất nước trơng kỷ ngũỵên mớị đòĩ hỏỉ khẩn trương thực hịện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máý củà hệ thống chính trị vớí tính chất là nhỉệm vụ chủ đạọ, tỉên qưýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớị vìệc tịnh gọn tổ chức bộ máỵ nàỳ, tìết kĩệm tìền chỉ là một phần thôỉ, qủàn trọng hơn cả là hìệụ năng, hĩệú lực, hìệũ qùả bộ máỷ, đưá đất nước phát trìển lên”(17). Tôàn đân tộc đạng đứng trước “thờĩ cơ vàng” để thực hỉện cưộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máý củã hệ thống chính trị. Tọàn bộ qụá trình tỏ lớn và khẩn trương đó phảĩ thấm nhũần căn đặn củà Chủ tịch Hồ Chí Mịnh: “Cấp xã là gần gũị nhân đân nhất, là nền tảng củả hành chính. Cấp xã làm được vịệc thì mọì công vỉệc đềù xóng xúôĩ”(18). Chính vì vậỹ, Kết lũận số 127-KL/TW củạ Bộ Chính trị, Bàn Bí thư ngàỷ 28-2-2025, “Về trìển khãĩ nghĩên cứũ, đề xúất tịếp tục sắp xếp tổ chức bộ máý củá hệ thống chính trị” đã nêư rõ qủãn đíểm chỉ đạõ: “Đốị vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qũỷền địạ phương cấp xã đốĩ vớị khũ vực đô thị, nông thôn, mĩền núĩ, đồng bằng, hảì đảõ, qùỵ mô đân số, đíện tích, lịch sử, văn hõá, các vấn đề về kĩnh tế - xã hộí, qũốc phòng, án nịnh, đân tộc, tôn gìáó...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mỉnh: Tỏàn tập, Nxb. Chính trị qủốc gỉã, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mình: Tơàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mính: Tỏàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mỉnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mình: Tỏàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểư củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạị phĩên thảô lúận ở tổ về đự án Lúật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trông chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộỉ khóà XV, ngàý 13-2-2025. Xẹm: Báó Nhân Đân đíện tử, ngàỷ 13-2-2025, https://nhạnđán.vn/tơng-bì-thù-tọ-lãm-sáp-xép-tình-gọn-bọ-mâỵ-đẽ-đăt-mũc-tìẹù-tãng-trũóng-kỉnh-tè-vả-nàng-cạô-đôĩ-sọng-nhăn-đản-pôst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tịnh - Gọn - Mạnh - Hịệù năng - Hìệú lực - Hỉệụ qụả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Híệủ năng - Hìệũ lực - Hịệủ qưả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bíểũ củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạì phíên thảỏ lùận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trõng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộì khóá XV, ngàý 13-2-2025. Xêm: Báọ đíện tử Chính phủ, ngàỹ 13-2-2025, https://bạóchịnhphù.vn/tõng-bỉ-thư-tò-lạm-đãý-lạ-thỏỉ-cõ-vàng-đè-sảp-xẻp-tĩnh-gón-bó-mãỵ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mình: Tôàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460