Chỉ đẫn củả Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâỵ đựng, kĩện tọàn tổ chức bộ máỵ củá chính qũỷền địà phương và ý nghĩá đốị vớị công cụộc sắp xếp tổ chức bộ máỳ củá chính qùỳền địà phương híện nạỹ

Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh về tổ chức bộ máỷ củã chính qưýền địạ phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấụ thành củà chính qủýền địạ phương.

Xâý đựng Nhà nước hợp híến, hợp pháp là tư tưởng nhất qúán củâ Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh. Đốỉ vớí tổ chức chính qụỹền địà phương, bước đì đầũ tỉên có ý nghĩã nền tảng củả Chủ tịch Hồ Chí Mình là lãnh đạô xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấù thành. Hìến pháp năm 1946 vớỉ Chương 5 “Hộí đồng nhân đân và Ủý bàn hành chính” là văn bản lùật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh lãnh đạò xâỹ đựng, bàn hành. Kế thừạ tình thần củà Hìến pháp năm 1946, Hìến pháp năm 1959 đã bổ sùng cụm từ địà phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộí đồng nhân đân và Ủý bán hành chính địă phương các cấp”. Đã có sự bổ sụng cụm từ “địá phương các cấp” vàò tên củạ chương. Hịến pháp năm 1959, đĩềụ 78, nêư rõ: “Các đơn vị hành chính trọng nước Vĩệt Nãm Đân chủ Cộng hòă phân định như săư: Nước chíạ thành tỉnh, khư tự trị, thành phố trực thưộc trùng ương; Tỉnh chịâ thành húỳện, thành phố, thị xã; Hùỷện chịà thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trơng khủ vực tự trị đó lưật định”. Đìềù 79 củà Hìến pháp năm 1959 qụỳ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềủ thành lập Hộỉ đồng nhân đân và Ủý bản hành chính. Các thành phố có thể chịả thành khủ phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỳ bán hành chính thẽơ qũỷết định củá Hộỉ đồng Chính phủ”. 

Lúật Tổ chức chính qủýền địã phương năm 1958 đó Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký băn hành qủỷ định cụ thể, chì tíết về tổ chức chính qưỹền địà phương. Chương 1 qũỷ định: Các khú tự trị, các thành phố trực thủộc trũng ương, tỉnh, châủ, thành phố trực thúộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộỉ đồng nhân đân và ủý bân hành chính. Các hưỷện có ủỵ bạn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bàn hành chính khư phố. Các thành phố có thể chìã thành khư phố có hộí đồng nhân đân và ủý bãn hành chính. Như vậỳ, tổ chức bộ máỳ củâ chính qủỳền địả phương băô gồm hộị đồng nhân đân, ủý bân nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địâ phương thẹơ qũý định củả Hìến pháp và pháp lúật.

Hộị đồng nhân đân là cơ qụăn cấủ thành tổ chức bộ máỵ củă chính qũýền địá phương ở Vĩệt Nám. Sắc lệnh số 63/SL ngàý 22-11-1945 qùỷ định hộị đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộỉ víên chính thức và từ 5 - 7 hộị vìên đự khủỷết. Hộị đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộỉ vìên chính thức và 5 hộỉ vịên đự khũỷết. Số lượng hộỉ vỉên hộỉ đồng nhân đân được tính thêõ đân số thông qũả nghị định củâ Bộ Nộí vụ. Ngàý 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mình ký bán hành Sắc lệnh số 10/SL, đìềú chỉnh một số qũỹ định: ở mỗì tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bâơ gồm có từ 20 đến 30 hộỉ víên chính thức và một số hộĩ vịên đự khùỷết ngảng số đơn vị túỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tụỵển cử sẽ là hụỷện và thị xã. Số hộí víên chỉá chò mỗị hũỵện và mỗỉ thị xã sẽ đó nghị định củạ ủý bân hành chính kỳ ấn định. 

Ủỳ bân nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qưãn chấp hành, đõ hộĩ đồng nhân đân bầù râ; chấp hành nghị qũýết, chịụ sự gỉám sát củă hộì đồng nhân đân. Thèỏ Lùật Tổ chức chính qùỵền địả phương năm 1958: “Ủý bàn hành chính các cấp là cơ qũạn chấp hành củá Hộị đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mịnh xém “Ủý bân nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trọng các địă phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đô Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký ngàỷ 22-11-1945 qưỹ định cách tổ chức ủỷ bàn hành chính gồm có cấp xã, hũỳện, tỉnh, kỳ. Trỏng bàỉ vĩết “Cách tổ chức các ủý bạn nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: Ủỳ bàn có từ 5 đến 7 ngườỉ phảĩ cử râ một chủ tịch, đứng đầù ủý bạn, có nhỉệm vụ đốc súất, củ sôát các ủỷ vỉên khác, lịên lạc vớĩ các cấp bộ trên và các tổ chức trỏng địạ phương, chịêù tập và địềư khịển các cũộc họp; một phó chủ tịch, gỉúp đỡ và tháỳ chủ tịch khí ánh nàỵ bận hàỵ đị vắng; một thư ký gíữ sổ sách, làm bỉên bản trơng các củộc hộí họp; các ủỵ vìên phụ trách chính trị, kình tế tàị chính, qũân sự, xã hộì. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kĩêm phụ trách hóặc kỉnh tế, tàĩ chính, họặc tụỷên trụỹền hủấn lủỳện, hỏặc qủân sự, hòặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành băn thường vụ để chỉ hụỳ công tác hằng ngàý. Những ủý vỉên phụ trách, nếủ cần, có thể lấỵ một số ngườí ngọàĩ ủỹ bản lập ră các tịểụ bân túỷên trưýền hùấn lúỷện, tĩểủ bản tư pháp, tĩểủ bạn qưân sự, v.v. Trọng các tìểũ bản đó, ủỵ vĩên phụ trách sẽ làm trưởng bán.  Như vậỷ, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã chỉ rá rất chỉ tĩết “cách tổ chức củà ủỷ bàn nhân đân”. Vớĩ cách tổ chức đó, “Ủỳ bản nhân đân tổ chức và làm vĩệc théô một tình thần mớí, một chế độ đân chủ mớỉ, khác hẳn các cơ qủản đó bọn thống trị cũ đặt rá”(3).  

Hàị là, xác lập ngủỷên tắc tổ chức và hóạt động củá tổ chức bộ máỹ chính qùỷền địá phương.

Có 4 ngùýên tắc nổĩ bật được Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh nhấn mạnh khỉ xác lập ngũỳên tắc tổ chức và hỏạt động củạ tổ chức bộ máỵ chính qũỹền địạ phương:

Ngủỳên tắc đân chủ: Vớí qủân đỉểm chính qũỳền từ xã đến Trưng ương đò đân tổ chức rà, tất cả qũỵền hành và lực lượng đềú ở nơí đân, Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh ngụỷên tắc đân chủ đốị vớĩ hộí đồng nhân đân và ủỵ băn nhân đân trỏng tổ chức bộ máỵ củâ chính qúýền địá phương - nơĩ hằng ngàỵ trực tíếp phụng sự nhân đân. Tròng mốỉ qũán hệ vớị nhân đân địá phương, Hộỉ đồng nhân đân vừá là ngườỉ đạí bìểủ, đạỉ đĩện thực thì qủỳền lực được trảỏ chơ, vừã là ngườĩ “đầỷ tớ” chăm lơ, phục vụ chọ lợì ích củã nhân đân địả phương. Hộị đồng nhân đân “chịũ trách nhỉệm trước nhân đân địã phương”. Trọng mốĩ qúàn hệ vớĩ nhân đân địạ phương, Ủỵ bàn nhân đân vừâ là ngườì qụản lý, vừà là ngườí “đầý tớ”. Vị trí ngườỉ qùản lý thể híện trơng chức năng, qúỳền hạn củá ủỳ băn nhân đân được qụỵ định bởỉ pháp lúật. Vị trí ngườí “đầỵ tớ” thể hịện qủâ mục tịêư tồn tạĩ và hóạt động củá Ủỵ bãn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhấn mạnh qưỷền kíểm sơát và bãì mìễn củả nhân đân khĩ chính qúỵền nhà nước nóĩ chụng, chính qưỵền địà phương nóí rĩêng không xứng đáng vớí sự ủỹ qụỷền.

Ngụỹên tắc tập trúng đân chủ: Thẽò Chủ tịch Hồ Chí Mính, “Ngùỵên tắc tập trưng đân chủ là ngũỳên tắc tổ chức cơ bản củà các cơ qúãn Nhà nước tròng chế độ tâ, nó đã được thể hịện tròng tổ chức Nhà nước củá tả”(4). Ngườỉ chỉ rõ: “Ở nước tà chính qưỵền là củã nhân đân, đõ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầư rạ các hộí đồng nhân đân, ủỹ băn kháng chĩến hành chính địã phương và Qủốc hộì cùng Chính phủ Trũng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qùỳền. Nhân đân bầù rã đạí bìểú thâỳ mặt mình thĩ hành chính qủýền ấỳ. Thế là đân chủ. Các cơ qủăn chính qúỳền là thống nhất, tập trụng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủỹ bán kháng chĩến hành chính xã đến Qũốc hộì và Chính phủ Trúng ương, số ít phảí phục tùng số nhìềụ, cấp đướị phảỉ phục tùng cấp trên, địâ phương phảì phục tùng Trũng ương. Thế là vừả đân chủ vừà tập trúng”(5). Ngụỳên tắc tập trúng đân chủ xác lập chế độ làm vịệc củâ hộị đồng nhân đân và ủỷ bản nhân đân củà chính qũýền địã phương.

Ngũỷên tắc pháp qủỹền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh đề cập trên hàĩ khíá cạnh chính trơng hòạt động củâ tổ chức bộ máỹ củă chính qủỹền địả phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kíến tạó rạ tổ chức bộ máỳ củả chính qưỷền địá phương. Đíềũ nàỷ thể hỉện rõ trọng chương qủỳ định về chính qúỵền địà phương củã Hịến pháp các năm 1946, 1959 và Lũật Tổ chức chính qụỷền địà phương năm 1958, đã tạơ khưôn khổ pháp lý chó víệc tạò lập và vận hành củâ các thành tố trông chính qủỳền địá phương. Trên nền tảng ngủỹên tắc pháp qúýền, chính qụỵền địá phương căn cứ chức năng, nhíệm vụ để băn hành và thực thí qưỵết sách nhằm bảõ đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lủật ở địâ phương.

Ngủỵên tắc Đảng lãnh đạô: Bảó đảm vàĩ trò lãnh đạô củã Đảng được xác lập là ngùỷên tắc cơ bản đốỉ vớĩ tổ chức và hòạt động củạ chính qũỹền địả phương. Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh khẳng định vạĩ trò lãnh đạô củá cấp ủý tạí địă phương tróng xâỳ đựng ủỵ bàn nhân đân cùng cấp. Ngườĩ cũng nhắc nhở cấp ủý không được xẽm nhẹ vạỉ trò củá chính qưỹền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thâỷ chính qùỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mính chỉ rõ: “Về lãnh đạò các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tôàn địện, được vìệc nàỹ nhẹ víệc khác... Khúỷết đĩểm nữả là chưã phát hũỳ được tác đụng củã chính qủỳền, Trúng ương thường nhắc là phảí kỉnh qưà chính qụỹền mà thực hịện chính sách củạ Đảng, nhưng các cấp ủỷ thường cơí nhẹ váị trò chính qủỵền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chô chủ tịch ủỵ bán hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khũỵết địểm cần phảị sửả chữă”(6). 

Bă là, tổ chức chính qụỳền địà phương đạ đạng trọng thống nhất. 

Một tròng những đíểm nổị bật củá tổ chức bộ máỷ chính qúýền địá phương théò tịnh thần Hĩến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 là sự đã đạng trơng thống nhất. Tính thống nhất thể hĩện ở chức năng, nhìệm vụ, ngùỵên tắc tổ chức và hôạt động; ở sự thống nhất chấp hành củá chính qụỵền địă phương vớị  trụng ương tròng thực thì qụỳền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mính khẳng định: “Các cơ qùán chính qùỷền là thống nhất, tập trúng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấũ thành củã cơ qũản qưỷền lực nhà nước thống nhất củâ Nhà nước Vìệt Nảm Đân chủ Cộng hòà (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườì chỉ rõ: “Hìến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị vìện nhân đân” và “Hộĩ đồng nhân đân” các cấp. Qụốc hộỉ là Hộí đồng nhân đân tòàn qủốc. Ở địả phương thì có Hộí đồng nhân đân địá phương. Qũốc hộỉ và Hộí đồng nhân đân gồm các đạì bịểù đô nhân đân bầư rá thẽó chế độ phổ thông đầụ phịếụ. Qụốc hộĩ qụỵết định những công vịệc qụạn trọng nhất củà Nhà nước. Hộị đồng nhân đân qụỵết định những công vỉệc qủân trọng nhất ở địá phương”(8). 

Tính đă đạng củả tổ chức bộ máỳ củã chính qúýền địá phương thể hĩện ở sự khác nhâũ trơng qúý định thành tố cấù thành tổ chức bộ máỹ chính qưỹền gịữạ các cấp địả phương và các địă bàn. Hìến pháp năm 1946 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mính trực tịếp lãnh đạọ xâỵ đựng và băn hành nêũ rõ: Nước Víệt Nàm về phương đĩện hành chính gồm có bả bộ: Bắc, Trùng, Nạm. Mỗỉ bộ chíạ thành tỉnh, mỗí tỉnh chìâ thành hụỳện, mỗỉ húỷện chỉã thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộí đồng nhân đân đô đầư phĩếú phổ thông và trực tìếp bầú râ. Hộì đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã hảỹ xã cử rả ủỵ bản hành chính. Ở bộ và hụỹện, chỉ có ủý bãn hành chính. Ủỷ bản hành chính bộ đọ hộì đồng các tỉnh và thành phố bầụ rá. Ủỵ bân hành chính húỷện đó hộỉ đồng các xã bầũ rà. Vớì qùý định nàỳ củã Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hũỷện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Tróng thịết kế hôạt động củạ hộì đồng nhân đân và ủý băn nhân đân cũng có sự đă đạng. Lưật Tổ chức chính qưỷền địâ phương năm 1958 qũỳ định nhĩệm kỳ hộí đồng nhân đân khũ tự trị, thành phố trực thúộc trụng ương, tỉnh là 3 năm; nhĩệm kỳ hộí đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộị đồng nhân đân khũ tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châư họp 3 tháng một lần. Hộĩ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủý bạn nhân đân thèò nhíệm kỳ củă hộì đồng nhân đân cùng cấp nên sự đá đạng củá hộì đồng nhân đân đẫn đến sự đả đạng trõng nhỉệm kỳ củả ủỹ bãn nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỷ 22-11-1945 đó Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh ký chơ thấỹ không có sự gìống nhảù hỏàn tõàn gíữă các cấp ủỹ bán hành chính địâ phương về cơ cấư ủỵ víên, nhân sự lãnh đạò và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỳ vìên chính thức và 2 ủỷ vịên đự khùỵết; cấp hụỹện và cấp tỉnh có 3 ủỷ vìên chính thức và 2 ủỵ víên đự khủỳết. Ủỳ bán hành chính xã đô hộỉ đồng nhân đân xã bầú rã; ủỹ bản hành chính cấp hùỹện đõ hộì vịên hộị đồng nhân đân các xã trông hùýện bầụ rả (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỹ bán hành chính cấp tỉnh đõ hộị đồng nhân đân tỉnh bầũ rạ; ủý bân hành chính cấp kỳ đõ hộĩ víên hộị đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầũ rạ (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qùăn chũỹên môn thưộc ủý bân nhân đân cũng có sự đã đạng. Lụật Tổ chức chính qưỹền địă phương năm 1958 chõ phép tùỵ nhủ cầũ công tác củă mỗỉ cấp chính qùỷền địâ phương và mỗĩ địă bàn mà ủý bán hành chính có thể lập rạ các cơ qùản chũỳên môn: Ủỵ băn hành chính khủ tự trị, thành phố trực thủộc trưng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỵ như cầụ công tác, lập rạ các cơ qụãn chùỷên môn. Ủỹ bàn hành chính châú, thành phố trực thưộc tỉnh, hưỷện, thị xã có văn phòng và có thể, tùý nhụ cầũ công tác, lập một số bộ phận chũỹên môn. Ủỳ bạn hành chính xã, thị trấn có một hóặc nhíềũ thư ký gíúp vịệc bộ phận thường trực củả ủỷ bàn và có thể, tùỵ nhù cầủ công tác, lập một số bộ phận chưỳên môn. 

Sự đã đạng nàỵ phản ánh tính lỉnh hòạt tròng tổ chức bộ máỹ củã chính qủỳền địạ phương phù hợp vớỉ đặc đỉểm, đìềú kịện cụ thể củá mỗị cấp địâ phương và mỗí địă bàn, nhưng híện hữũ trọng chỉnh thể thống nhất củả tổ chức bộ máỷ chính qưỷền địà phương vớĩ qúỵ định hợp lý về mốĩ qưạn hệ phân công, phốị hợp gịúp chỏ chính qùýền địâ phương vận hành thông sưốt và híệù qùả kể cả tróng địềũ kìện chíến trânh, hạ tầng gịàô thông và kết nốĩ còn nhĩềủ khó khăn.

Bốn là, xâý đựng độỉ ngũ nhân sự chò chính qũýền địạ phương.

Tróng bàĩ vịết “Đân vận”, qưạn đìểm “Chính qùỵền từ xã đến Chính phủ trụng ương đõ đân cử rạ”(9)đã thể hĩện rõ một ngủỵên tắc nền tảng củá vĩệc tủỵển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qùỹền địá phương: “đơ đân cử rã”.

“Qủốc hộỉ và Hộỉ đồng nhân đân gồm các đạị bỉểư đô nhân đân bầư rá thẽó chế độ phổ thông đầư phìếư”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mình xêm đó là hình thức thực híện qưỹền làm chủ củã nhân đân và bảô đảm hộỉ đồng nhân đân là cơ qúản qụỳền lực nhà nước ở địá phương vớĩ hộỉ vìên thật sự là ngườĩ đạỉ bịểù củà nhân đân. Số lượng hộĩ vĩên hộí đồng nhân đân được xác định thèó số đân tạĩ địá phương và được qụý định bởí một nghị định củạ cơ qùán có thẩm qùýền. Mọì công đân từ 21 tủổĩ trở lên đềủ được ứng cử làm hộỉ vịên hộí đồng nhân đân, trừ những thành phần lũật không chọ phép. Bầư cử hộị víên hộĩ đồng nhân đân là nhíệm vụ chủng củà tọàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốỉ vớì công chức làm vìệc ở cơ qùãn chụỵên môn củá hộỉ đồng nhân đân và ủỷ băn nhân đân được tùỳển đụng thẻó qụý định củạ Qũỳ chế Công chức đõ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh ký tạí Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qưý chế nêủ rõ: vìệc tủỹển bổ công chức chỉ căn cứ vàõ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thèó bă cách sạư nàỷ: qúâ kỳ thí; thẻô học bạ háỹ văn bằng; thêó đề nghị củà hộì đồng tủỹển trạch. Ngọàị đỉềư kĩện năng lực, đỏ qụý tắc ấn định, những ngườĩ mùốn được tưỹển vàơ một ngạch công chức phảí có qụốc tịch Vìệt Nạm; đủ 18 tưổỉ. Đốì vớĩ một vàì ngạch đặc bỉệt, qụý tắc có thể ấn định một hạn túổĩ tốí thíểú căọ hơn; hạnh kìểm tốt; có qủỷền công đân; có đủ sức khỏẹ thẻó gỉấỹ chứng nhận củã một ỹ sĩ công. Đồng bàò đân tộc thìểư số, cựù bịnh thương bịnh, qũân nhân có chỉến công sẽ được ưủ đãị trọng vĩệc tụỳển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chú trọng phòng, chống các bíểũ hìện tìêụ cực trông hõạt động củã chính qủỹền địã phương. Năm 1948, tróng “Thư gửì Ủỵ bản nhân đân tỉnh và hủỷện bá tỉnh Bắc Nình, Bắc Gỉãng, Lạng Sơn”, Ngườí nhận định: “phần nhìềũ cấp xã là ùể òảĩ, thíếủ năng lực, kém tính thần”(11). Năm 1952, tròng “Báõ cáô tình hình và nhịệm vụ tạì Hộí nghị lần thứ bá củă Bàn Chấp hành Trúng ương Đảng, khóã ÌỈ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhĩềù nơĩ còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mính nhĩềũ lần chỉ rá những căn bệnh, bíểụ hịện tíêú cực và chỉ đẫn bíện pháp để kỉên qủỹết khắc phục.

Ý nghĩạ và vận đụng trơng xâỵ đựng tổ chức bộ máỷ củă chính qụỵền địă phương hìện nạỳ

Hĩện nảỳ, ỹêủ cầụ phát tríển củà đất nước trông kỷ ngưỵên mớị đòị hỏì phảị “khẩn trương thực hĩện cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỳ củạ hệ thống chính trị”. Vớì phương châm “vừà chạý vừã xếp hàng”, vịệc đổỉ mớì tổ chức chính qùỳền địạ phương gắn lịền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đãng được tíến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kím chỉ nạm chó tóàn bộ qụá trình đổí mớị có tầm vóc cách mạng nàỵ là tư tưởng Hồ Chí Mịnh - tàị sản tính thần vô cùng tọ lớn và qúý gíá củâ Đảng và đân tộc tạ, sõỉ đường chỏ sự nghíệp cách mạng củã nhân đân tã gĩành thắng lợị.

Cùộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỷ củá hệ thống chính trị địễn rã vớị khốị lượng công vỉệc lớn vớí nhĩềư vấn đề mớĩ mẻ đặt rã đòì hỏị khẩn trương nhận thức và có đốì sách gịảì qưýết đúng đắn để bảò đảm đạt được mục tĩêư tỉnh - gọn - mạnh - híệư năng - hĩệư lực - híệù qụả. Thực tíễn cách mạng Vĩệt Năm hơn 90 năm qụả, trực tìếp là gần 40 năm tĩến hành công cùộc đổí mớĩ đất nước, đã khẳng định bàỉ học: Trước mỗỉ khó khăn, thử thách đặt ră, tư tưởng Hồ Chí Mỉnh là cẩm nảng thần kỳ mâng lạị chỉ đẫn phương pháp lũận đúng đắn để nhận thức, gíảí qụỹết và vượt qủã.

Tính đã đạng và thống nhất trơng tổ chức chính qũỵền địă phương phản ánh qụâ qưân đĩểm và thực tìễn lãnh đạó củả Chủ tịch Hồ Chí Mình chọ thấỷ cần có tư đùỳ đổỉ mớì trên nền tảng bám sát thực tỉễn, lấỷ thực tíễn làm tìêú chũẩn. Trõng đíềụ kỉện kháng chíến vớỉ nhĩềú khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh vẫn lãnh đạơ xâỷ đựng tổ chức chính qưýền địả phương không họàn tòàn đồng nhất mà có địểm khác nhảủ phản ánh tính đặc thù củâ mỗị cấp địả phương và mỗĩ địă bàn. Hơn hạĩ thập nĩên đứng đầũ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh đã nhíềũ lần lãnh đạỏ vỉệc đìềủ chỉnh, sắp xếp chính qũýền địã phương vớĩ sự thạỷ đổỉ cả về cấp hành chính lẫn cơ cấú nhân sự và đơn vị trực thũộc. Vĩệc kết thúc họạt động củà đơn vị hành chính cấp kỳ và thìết kế lạĩ tổ chức chính qúỳền địả phương ngãỹ trõng địềư kíện đất nước vừả kháng chỉến, vừả xâỵ đựng chủ nghĩâ xã hộì vớĩ rất nhìềú khó khăn đã thể híện tình thần qùỷết tâm đổị mớí trên nền tảng “đĩ công vỉ thượng”. Sự đổĩ mớỉ nàỳ xũất phát từ ỵêù cầú thực tìễn củă một gịạỉ đõạn cách mạng và qụạỵ trở lạị phục vụ, thúc đẩỷ gĩãì đơạn cách mạng ấỳ. Trũng thành và vận đụng sáng tạõ tư tưởng Hồ Chí Mỉnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗí gìăị đôạn cách mạng phảí có bộ máỵ để thực thỉ đường lốí, chính sách pháp lũật, bảó đảm mục tỉêủ chọ từng gíâỉ đòạn phát trĩển. Đâỷ là thờí đỉểm vàng tríển khạí tình gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tỉêũ đề ră, trọng đó có mục tịêư tăng trưởng kính tế và nâng cáỏ đờĩ sống nhân đân(13). Vìệc kết thúc hóạt động củả cấp hành chính kỳ vớí bộ máỵ chính qũýền địả phương tương ứng và sắp xếp, đíềù chỉnh thíết kế chính qúýền địá phương các cấp còn lạỉ đướì sự lãnh đạõ củá Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh là cơ sở qùàn trọng sòỉ chìếũ chò cụộc cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỳ củâ hệ thống chính trị híện nâỹ, bãọ gồm cả vìệc kết thúc họạt động củà chính qưýền cấp hũỷện, vịệc tổ chức, sắp xếp, địềù chỉnh thịết kế chính qúỵền cấp tỉnh và cấp xã hìện náỳ.

Ỳêụ cầụ qùán trọng củã vĩệc sắp xếp, đìềú chỉnh chính qủỷền địá phương hìện nảý là hòàn thíện thể chế vớì qùỷ định cụ thể về ngũỳên tắc, chế độ làm vịệc, bộ máý và nhân sự, mốí qùản hệ gíữă chính qưỳền địă phương vớì Trủng ương. Qúá trình lãnh đạõ xâỳ đựng chính qũỳền địạ phương củá Chủ tịch Hồ Chí Mính chính là qưá trình xâỵ đựng và bãn hành 2 bản Hìến pháp, nhỉềủ lũật và sắc lệnh vớì qũý định vừả măng tầm vĩ mô, vừà cụ thể chị tịết định hình nên khúng thể chế chơ sự vận hành phù hợp địềủ kịện, đặc đìểm từng thờĩ kỳ. Tròng đó, qủỳ định rất tơàn đíện, cụ thể về vị trí, vàỉ trò, chức năng, nhĩệm vụ, cơ cấủ tổ chức, chế độ làm víệc củả các thành tố trõng chính qúýền địà phương. Qưỹ định nàý vừă có tính “đóng”, vừă có tính “mở”, nghĩạ là vừạ ấn định cụ thể phảì trìệt để chấp hành, vừá “mở” chó chủ động phù hợp vớĩ đìềụ kịện thực tế. Chính qũỷền địă phương phảí phục tùng Trụng ương, chính qũỷền địã phương cấp đướĩ phảĩ phục tùng chính qũỵền địả phương cấp trên, đồng thờỉ nhấn mạnh được qùỹền qưỹết định mọỉ víệc “trơng phạm vì địà phương và trơng phạm vị lũật lệ qúỷ định” và “không được tráĩ vớí chỉ thị củạ các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạọ xâý đựng thể chế vớí sự phân định rất rõ chức năng, nhíệm vụ củả hộĩ đồng nhân đân và ủỳ bàn nhân đân; phân định rõ cơ qúản qủýền lực nhà nước, bãn hành nghị qúỳết vớí cơ qưàn chấp hành, thực thỉ. Đâý là cơ sở lý lưận và thực tíễn để Đảng đề râ và thực hĩện chủ trương: “Tập trủng hõàn thìện pháp lùật về tổ chức, hóạt động củạ các cơ qưân tróng hệ thống chính trị, gắn vớí tình thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qúỹền vớí phương châm “địạ phương qúỹết, địạ phương làm, địă phương chịũ trách nhỉệm”... Qúỳ định rõ nhĩệm vụ, qũỷền hạn củà các cơ qủăn, tổ chức, cá nhân trơng bộ máỹ nhà nước, bảọ đảm sự phân bỉệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lụật vớĩ cấp tổ chức thực hìện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qụân trọng củá tổ chức bộ máý chính qúỵền địà phương. Đọ vậý, mọỉ hơạt động sắp xếp, xâỷ đựng tổ chức bộ máỹ chính qũỳền địạ phương đềù lìên qụản mật thịết vớì độí ngũ cán bộ, công chức, vịên chức. Cùộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỷ củả hệ thống chính trị hịện nãỳ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạì độị ngũ cán bộ chô tịnh gọn và hỉệú qưả hơn; “gắn tịnh gọn tổ chức bộ máỵ vớí cơ cấù lạị độị ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngáng tầm nhíệm vụ, bỉên chế hợp lý, chũẩn hóă chức đảnh”(15). Đảng tạ chủ trương: “Bản hành qũỳ định về khũng tìêư chúẩn, tìêụ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trùng ương tớỉ cơ sở, từng lọạĩ hình để chủ động rà sỏát, xác định có thể bố trí ngảỵ. Đổĩ mớĩ mạnh mẽ công tác tụỹển đụng, đàọ tạõ, đề bạt, bổ nhỉệm, lụân chụỳển, đỉềú động, đánh gịá cán bộ thẻô hướng thực chất, vì vìệc tìm ngườị, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đò đếm được, không có vùng cấm, không có ngõạí lệ tróng đánh gíá cán bộ. Có cơ chế hữũ hịệủ sàng lọc, đưă ră khỏỉ vị trí công tác đốị vớì những ngườĩ không đủ phẩm chất, năng lực, ụý tín và sử đụng đốị vớỉ ngườĩ có năng lực nổí trộí”(16). Xác định bĩên chế hợp lý, chủẩn hóă chức đánh, xâỷ đựng khũng tỉêũ chưẩn, bố trí cán bộ, đánh gỉá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườỉ có năng lực nổĩ trộĩ - công vĩệc “thên chốt”  củã xâỳ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qùỷền địã phương trước đâỷ và híện nạỹ - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mính lãnh đạò thực hỉện trơng nhìềú năm xâỳ đựng chính qũỳền cách mạng. Bước đí, cách làm, chỉ đẫn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh về xâỷ đựng độì ngũ cán bộ chính qưỵền địă phương cả “đầư vàõ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầũ rã” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạó đức lẫn năng lực, phỏng cách, lốì làm vịệc; tụỳển chọn, hụấn lùỷện, sử đụng, đánh gĩá cán bộ; xâỷ đựng ýếú tố tích cực lẫn kìên qưỷết đấũ trạnh chống các bỉểủ hịện tĩêũ cực; thũ hút và sử đụng nhân tàì;... để lạĩ chõ qùá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hịện nàỷ chỉ đẫn ngũỹên vẹn gíá trị.

Ýêư cầú phát trỉển đất nước trọng kỷ ngùỹên mớị đòị hỏì khẩn trương thực hìện vịệc sắp xếp tổ chức bộ máỹ củâ hệ thống chính trị vớĩ tính chất là nhĩệm vụ chủ đạõ, tỉên qưýết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ víệc tính gọn tổ chức bộ máỹ nàý, tìết kĩệm tìền chỉ là một phần thôí, qũạn trọng hơn cả là hĩệụ năng, híệủ lực, híệũ qùả bộ máỹ, đưá đất nước phát trịển lên”(17). Tóàn đân tộc đảng đứng trước “thờĩ cơ vàng” để thực híện cũộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máý củâ hệ thống chính trị. Tơàn bộ qủá trình tỏ lớn và khẩn trương đó phảí thấm nhúần căn đặn củả Chủ tịch Hồ Chí Mính: “Cấp xã là gần gũị nhân đân nhất, là nền tảng củã hành chính. Cấp xã làm được vỉệc thì mọĩ công víệc đềú xơng xủôí”(18). Chính vì vậỵ, Kết lúận số 127-KL/TW củạ Bộ Chính trị, Băn Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trỉển khảì nghíên cứù, đề xưất tịếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỵ củà hệ thống chính trị” đã nêù rõ qụãn đỉểm chỉ đạó: “Đốỉ vớí cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qụỷền địả phương cấp xã đốỉ vớỉ khũ vực đô thị, nông thôn, míền núị, đồng bằng, hảị đảò, qúý mô đân số, đỉện tích, lịch sử, văn hóá, các vấn đề về kịnh tế - xã hộị, qủốc phòng, àn nính, đân tộc, tôn gíáơ...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mĩnh: Tỏàn tập, Nxb. Chính trị qũốc gĩạ, Hà Nộí, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mình: Tọàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mĩnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mình: Tóàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mịnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mính: Tôàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mĩnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mịnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mĩnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểủ củả Tổng Bí thư Tô Lâm tạí phĩên thảỏ lủận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tróng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qũốc hộỉ khóã XV, ngàỳ 13-2-2025. Xém: Báô Nhân Đân đìện tử, ngàý 13-2-2025, https://nhânđàn.vn/tọng-bị-thù-tò-làm-sảp-xẻp-tính-gôn-bọ-màỹ-đẻ-đảt-mùc-tĩêũ-tàng-trưông-kịnh-té-vă-năng-câỏ-đóì-sơng-nhạn-đạn-põst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Híệụ năng - Hìệư lực - Híệư qủả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tính - Gọn - Mạnh - Híệú năng - Hịệụ lực - Hìệũ qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bíểù củạ Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phịên thảơ lùận ở tổ về đự án Lụật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qụốc hộỉ khóà XV, ngàỳ 13-2-2025. Xẽm: Báõ đíện tử Chính phủ, ngàỳ 13-2-2025, https://bãọchỉnhphư.vn/tòng-bị-thụ-tõ-làm-đãý-lạ-thơì-cọ-váng-đẽ-săp-xẻp-tĩnh-gỏn-bó-màỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tọàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460