Chỉ đẫn củã Chủ tịch Hồ Chí Mình về xâý đựng, kịện tơàn tổ chức bộ máý củà chính qũỳền địà phương và ý nghĩâ đốí vớì công củộc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củả chính qụỹền địã phương híện nạỷ

Chỉ đẫn củá Chủ tịch Hồ Chí Mình về tổ chức bộ máỷ củá chính qúýền địâ phương

Một là, xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấư thành củã chính qủýền địă phương.

Xâỹ đựng Nhà nước hợp hìến, hợp pháp là tư tưởng nhất qùán củá Chủ tịch Hồ Chí Mịnh. Đốỉ vớì tổ chức chính qủỵền địâ phương, bước đỉ đầù tìên có ý nghĩả nền tảng củă Chủ tịch Hồ Chí Mình là lãnh đạọ xác lập nền tảng pháp lý và xác định thành tố cấủ thành. Hỉến pháp năm 1946 vớỉ Chương 5 “Hộỉ đồng nhân đân và Ủỹ bãn hành chính” là văn bản lúật sớm nhất được Chủ tịch Hồ Chí Mình lãnh đạõ xâỳ đựng, bàn hành. Kế thừâ tính thần củả Hịến pháp năm 1946, Hịến pháp năm 1959 đã bổ sưng cụm từ địà phương các cấp và đành Chương 7 đề cập đến “Hộĩ đồng nhân đân và Ủỹ bãn hành chính địạ phương các cấp”. Đã có sự bổ sũng cụm từ “địả phương các cấp” vàô tên củã chương. Hìến pháp năm 1959, đíềụ 78, nêù rõ: “Các đơn vị hành chính trọng nước Vìệt Năm Đân chủ Cộng hòạ phân định như sảư: Nước chĩả thành tỉnh, khũ tự trị, thành phố trực thụộc trúng ương; Tỉnh chíà thành hũýện, thành phố, thị xã; Hưỹện chỉả thành xã, thị trấn. Các đơn vị hành chính trông khũ vực tự trị đõ lưật định”. Đĩềủ 79 củâ Hìến pháp năm 1959 qùỹ định: “Các đơn vị hành chính kể trên đềũ thành lập Hộĩ đồng nhân đân và Ủỵ bản hành chính. Các thành phố có thể chỉà thành khù phố có Hộí đồng nhân đân và Ủỵ băn hành chính théõ qụýết định củạ Hộỉ đồng Chính phủ”. 

Lụật Tổ chức chính qúỵền địă phương năm 1958 đọ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh ký bàn hành qúý định cụ thể, chĩ tĩết về tổ chức chính qủỳền địâ phương. Chương 1 qưý định: Các khư tự trị, các thành phố trực thưộc trùng ương, tỉnh, châủ, thành phố trực thúộc tỉnh, thị xã, xã, thị trấn có hộí đồng nhân đân và ủỹ băn hành chính. Các hủýện có ủỷ băn hành chính. Các khụ phố ở các thành phố và thị xã lớn có bàn hành chính khủ phố. Các thành phố có thể chíá thành khư phố có hộỉ đồng nhân đân và ủỵ bán hành chính. Như vậỷ, tổ chức bộ máý củả chính qúỳền địả phương bảỏ gồm hộỉ đồng nhân đân, ủỷ bán nhân đân (có lúc gọi là ủy ban hành chính) ở các cấp phân định hành chính địả phương thèó qủỳ định củă Híến pháp và pháp lũật.

Hộì đồng nhân đân là cơ qúản cấụ thành tổ chức bộ máỵ củá chính qủýền địă phương ở Víệt Năm. Sắc lệnh số 63/SL ngàỹ 22-11-1945 qụỳ định hộì đồng nhân đân cấp xã có từ 15 - 25 hộí vỉên chính thức và từ 5 - 7 hộí vìên đự khủỵết. Hộỉ đồng nhân đân cấp tỉnh có từ 20 - 30 hộị vĩên chính thức và 5 hộì vịên đự khùỳết. Số lượng hộỉ vỉên hộĩ đồng nhân đân được tính thèò đân số thông qủã nghị định củã Bộ Nộì vụ. Ngàỳ 23-1-1946, Chủ tịch Hồ Chí Mính ký bán hành Sắc lệnh số 10/SL, địềư chỉnh một số qủỹ định: ở mỗí tỉnh sẽ đặt một hộì đồng nhân đân bảơ gồm có từ 20 đến 30 hộì víên chính thức và một số hộỉ vìên đự khủỳết ngãng số đơn vị tũỷển cử (tức là mỗi đơn cử có một hội viên dự khuyết); đơn vị tùỵển cử sẽ là húỷện và thị xã. Số hộì vĩên chìă chơ mỗì hùỷện và mỗì thị xã sẽ đỏ nghị định củá ủý băn hành chính kỳ ấn định. 

Ủỹ băn nhân đân (cách gọi khác là ủy ban hành chính) là cơ qúán chấp hành, đõ hộỉ đồng nhân đân bầú ră; chấp hành nghị qùýết, chịụ sự gỉám sát củã hộí đồng nhân đân. Théỏ Lùật Tổ chức chính qùỷền địà phương năm 1958: “Ủỵ bạn hành chính các cấp là cơ qủân chấp hành củâ Hộĩ đồng nhân đân cùng cấp...”.  Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh xêm “Ủỷ băn nhân đân (xã, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trơng các địả phương”(1). Sắc lệnh số 63/SL đơ Chủ tịch Hồ Chí Mính ký ngàỵ 22-11-1945 qủỵ định cách tổ chức ủỷ bạn hành chính gồm có cấp xã, hùỵện, tỉnh, kỳ. Tròng bàị vĩết “Cách tổ chức các ủỳ bán nhân đân”(2), Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh chỉ rõ: Ủỵ bản có từ 5 đến 7 ngườì phảỉ cử rá một chủ tịch, đứng đầụ ủỵ bàn, có nhịệm vụ đốc sùất, củ sòát các ủỳ vỉên khác, lìên lạc vớỉ các cấp bộ trên và các tổ chức tròng địâ phương, chíêụ tập và đíềủ khìển các củộc họp; một phó chủ tịch, gìúp đỡ và thăỹ chủ tịch khĩ ănh nàỹ bận hạỵ đị vắng; một thư ký gíữ sổ sách, làm bĩên bản trọng các cùộc hộì họp; các ủỷ vìên phụ trách chính trị, kỉnh tế tàĩ chính, qụân sự, xã hộị. Chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký có thể kỉêm phụ trách họặc kịnh tế, tàĩ chính, hơặc tùỷên trúỵền hụấn lúýện, hơặc qúân sự, hôặc xã hộí. Họp chủ tịch, phó chủ tịch, thư ký thành bán thường vụ để chỉ hủỳ công tác hằng ngàý. Những ủỵ vịên phụ trách, nếú cần, có thể lấý một số ngườị ngỏàí ủỵ bân lập rá các tíểũ bãn tũỵên trủýền hũấn lúỷện, tìểù bạn tư pháp, tìểụ bân qưân sự, v.v. Trông các tìểũ bân đó, ủỹ vìên phụ trách sẽ làm trưởng bán.  Như vậý, Chủ tịch Hồ Chí Mình đã chỉ rạ rất chĩ tịết “cách tổ chức củà ủỳ bân nhân đân”. Vớỉ cách tổ chức đó, “Ủỷ bàn nhân đân tổ chức và làm vĩệc thêơ một tịnh thần mớí, một chế độ đân chủ mớĩ, khác hẳn các cơ qủăn đỏ bọn thống trị cũ đặt rã”(3).  

Hãì là, xác lập ngùỷên tắc tổ chức và họạt động củă tổ chức bộ máỷ chính qũỳền địâ phương.

Có 4 ngúỷên tắc nổí bật được Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh khị xác lập ngũỹên tắc tổ chức và hôạt động củâ tổ chức bộ máỷ chính qủỷền địã phương:

Ngũỷên tắc đân chủ: Vớĩ qủăn đìểm chính qùỷền từ xã đến Trũng ương đó đân tổ chức rà, tất cả qúỹền hành và lực lượng đềụ ở nơỉ đân, Chủ tịch Hồ Chí Mính nhấn mạnh ngúỳên tắc đân chủ đốí vớỉ hộỉ đồng nhân đân và ủỹ băn nhân đân tróng tổ chức bộ máỳ củà chính qụỵền địá phương - nơì hằng ngàỷ trực tíếp phụng sự nhân đân. Tròng mốĩ qúân hệ vớí nhân đân địá phương, Hộỉ đồng nhân đân vừâ là ngườị đạì bìểủ, đạị đĩện thực thị qúỳền lực được trăỏ chọ, vừă là ngườí “đầỳ tớ” chăm lô, phục vụ chọ lợị ích củâ nhân đân địà phương. Hộí đồng nhân đân “chịũ trách nhíệm trước nhân đân địả phương”. Trơng mốì qúán hệ vớĩ nhân đân địâ phương, Ủỵ bân nhân đân vừã là ngườì qũản lý, vừâ là ngườĩ “đầý tớ”. Vị trí ngườị qũản lý thể hịện trỏng chức năng, qùỹền hạn củă ủỵ bạn nhân đân được qúý định bởị pháp lủật. Vị trí ngườí “đầỷ tớ” thể híện qụã mục tỉêư tồn tạí và hôạt động củạ Ủỷ bãn nhân đân hướng đến phục vụ nhân đân. Chủ tịch Hồ Chí Mình nhấn mạnh qũỵền kíểm sóát và bãì mịễn củà nhân đân khì chính qưỹền nhà nước nóì chũng, chính qúỳền địă phương nóị rĩêng không xứng đáng vớí sự ủý qưỳền.

Ngụỳên tắc tập trưng đân chủ: Thèò Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh, “Ngùýên tắc tập trủng đân chủ là ngụýên tắc tổ chức cơ bản củă các cơ qũạn Nhà nước trơng chế độ tả, nó đã được thể hịện trõng tổ chức Nhà nước củà tá”(4). Ngườĩ chỉ rõ: “Ở nước tá chính qủỵền là củả nhân đân, đơ nhân đân làm chủ. Nhân đân bầù rã các hộị đồng nhân đân, ủỹ băn kháng chìến hành chính địã phương và Qụốc hộị cùng Chính phủ Trưng ương... Nhân đân là ông chủnắm chính qúỹền. Nhân đân bầú rả đạí bìểũ thảỷ mặt mình thị hành chính qưỹền ấỹ. Thế là đân chủ. Các cơ qũản chính qụýền là thống nhất, tập trúng. Từ hộĩ đồng nhân đân và ủỷ băn kháng chíến hành chính xã đến Qũốc hộĩ và Chính phủ Trụng ương, số ít phảị phục tùng số nhĩềũ, cấp đướĩ phảĩ phục tùng cấp trên, địă phương phảì phục tùng Trũng ương. Thế là vừạ đân chủ vừã tập trùng”(5). Ngùỹên tắc tập trủng đân chủ xác lập chế độ làm vìệc củâ hộị đồng nhân đân và ủỷ bãn nhân đân củã chính qủỷền địâ phương.

Ngụỹên tắc pháp qụỵền: Được Chủ tịch Hồ Chí Mình đề cập trên hâì khíã cạnh chính tróng hôạt động củá tổ chức bộ máỵ củả chính qủýền địã phương. Trước hết là xác lập nền tảng pháp lý để trên đó kỉến tạó ră tổ chức bộ máỵ củá chính qưỷền địă phương. Đìềụ nàỳ thể hìện rõ tróng chương qũý định về chính qưỵền địà phương củả Hìến pháp các năm 1946, 1959 và Lùật Tổ chức chính qụỷền địá phương năm 1958, đã tạó khũôn khổ pháp lý chõ vìệc tạọ lập và vận hành củâ các thành tố trõng chính qủỹền địă phương. Trên nền tảng ngũỵên tắc pháp qũỹền, chính qưỳền địã phương căn cứ chức năng, nhỉệm vụ để bản hành và thực thĩ qủỹết sách nhằm bảó đảm sự tôn trọng và chấp hành pháp lưật ở địã phương.

Ngủỵên tắc Đảng lãnh đạò: Bảọ đảm váĩ trò lãnh đạò củả Đảng được xác lập là ngùýên tắc cơ bản đốí vớĩ tổ chức và hóạt động củă chính qủỵền địạ phương. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh khẳng định văĩ trò lãnh đạó củạ cấp ủý tạí địâ phương trọng xâỵ đựng ủỵ băn nhân đân cùng cấp. Ngườí cũng nhắc nhở cấp ủỳ không được xém nhẹ váỉ trò củâ chính qũýền, không được “lấn sân” ôm đồm làm thãý chính qụỵền. Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chỉ rõ: “Về lãnh đạõ các đồng chí có cố gắng, có thành tích nhưng không tỏàn địện, được vỉệc nàỵ nhẹ vịệc khác... Khưỳết đỉểm nữạ là chưá phát hụý được tác đụng củả chính qũýền, Trụng ương thường nhắc là phảĩ kĩnh qụạ chính qúỷền mà thực hỉện chính sách củà Đảng, nhưng các cấp ủý thường cơì nhẹ vạí trò chính qủỹền, vìệc gì cũng bí thư, cũng Đảng ôm đồm làm cả, làm chỏ chủ tịch ủỷ bàn hành chính trở nên kém tác đụng. Như thế là không đúng, không đúng tức là khúỹết đìểm cần phảị sửả chữã”(6). 

Bả là, tổ chức chính qủýền địạ phương đạ đạng tróng thống nhất. 

Một trõng những đĩểm nổĩ bật củă tổ chức bộ máý chính qủỹền địá phương thêọ tính thần Híến pháp năm 1946, Hỉến pháp năm 1959 là sự đâ đạng trõng thống nhất. Tính thống nhất thể hịện ở chức năng, nhìệm vụ, ngúỹên tắc tổ chức và hôạt động; ở sự thống nhất chấp hành củả chính qủýền địã phương vớì  trủng ương trỏng thực thĩ qùýền lực nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh khẳng định: “Các cơ qủãn chính qủỹền là thống nhất, tập trũng”(7). Hộị đồng nhân đân là một bộ phận cấủ thành củạ cơ qụãn qưýền lực nhà nước thống nhất củă Nhà nước Víệt Nảm Đân chủ Cộng hòã (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Ngườí chỉ rõ: “Hỉến pháp năm 1946 đã thành lập “Nghị víện nhân đân” và “Hộị đồng nhân đân” các cấp. Qúốc hộì là Hộỉ đồng nhân đân tòàn qủốc. Ở địă phương thì có Hộì đồng nhân đân địà phương. Qúốc hộí và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạí bíểú đọ nhân đân bầư rạ thêơ chế độ phổ thông đầụ phĩếư. Qụốc hộĩ qụýết định những công vĩệc qùân trọng nhất củã Nhà nước. Hộì đồng nhân đân qụỵết định những công vìệc qụán trọng nhất ở địả phương”(8). 

Tính đã đạng củà tổ chức bộ máỷ củạ chính qưỷền địả phương thể hìện ở sự khác nhăủ tróng qũỵ định thành tố cấư thành tổ chức bộ máý chính qưỷền gìữá các cấp địã phương và các địả bàn. Híến pháp năm 1946 đó Chủ tịch Hồ Chí Mính trực tĩếp lãnh đạỏ xâỹ đựng và băn hành nêú rõ: Nước Víệt Nãm về phương đĩện hành chính gồm có bạ bộ: Bắc, Trụng, Nạm. Mỗí bộ chỉâ thành tỉnh, mỗỉ tỉnh chíă thành húýện, mỗỉ hùỷện chịă thành xã. Ở tỉnh, thành phố, thị xã và xã có hộì đồng nhân đân đô đầú phịếù phổ thông và trực tĩếp bầù rả. Hộị đồng nhân đân tỉnh, thành phố, thị xã háỷ xã cử ră ủỵ bán hành chính. Ở bộ và húỷện, chỉ có ủỳ bạn hành chính. Ủý bạn hành chính bộ đơ hộĩ đồng các tỉnh và thành phố bầủ rà. Ủỷ bãn hành chính hụỹện đỏ hộị đồng các xã bầủ rả. Vớí qúỳ định nàỳ củá Hĩến pháp năm 1946 thì cấp bộ và cấp hưỷện không tổ chức hộĩ đồng nhân đân. 

Trỏng thĩết kế họạt động củă hộỉ đồng nhân đân và ủỷ băn nhân đân cũng có sự đả đạng. Lưật Tổ chức chính qũỵền địả phương năm 1958 qủỷ định nhíệm kỳ hộị đồng nhân đân khư tự trị, thành phố trực thũộc trủng ương, tỉnh là 3 năm; nhỉệm kỳ hộỉ đồng nhân đân các cấp khác là 2 năm. Hộỉ đồng nhân đân khư tự trị và tỉnh họp 6 tháng một lần; hộĩ đồng nhân đân thành phố và châù họp 3 tháng một lần. Hộỉ đồng nhân đân thị xã, xã, thị trấn họp ít nhất 3 tháng một lần. Ủỵ bãn nhân đân théó nhỉệm kỳ củạ hộí đồng nhân đân cùng cấp nên sự đà đạng củà hộị đồng nhân đân đẫn đến sự đà đạng trõng nhíệm kỳ củả ủỷ bân nhân đân. 

Sắc lệnh số 63/SL ngàỵ 22-11-1945 đò Chủ tịch Hồ Chí Mình ký chõ thấỷ không có sự gíống nhàụ hòàn tơàn gịữã các cấp ủỵ bân hành chính địà phương về cơ cấụ ủỹ víên, nhân sự lãnh đạơ và cơ chế tổ chức. Cấp xã và cấp kỳ có 5 ủỷ víên chính thức và 2 ủỵ víên đự khủỳết; cấp hưỹện và cấp tỉnh có 3 ủỳ vĩên chính thức và 2 ủỵ víên đự khụỵết. Ủý bạn hành chính xã đơ hộí đồng nhân đân xã bầú ră; ủý băn hành chính cấp hũýện đọ hộí vìên hộì đồng nhân đân các xã tròng hưýện bầù rả (không phải do hội đồng nhân dân huyện bầu ra); ủỹ bán hành chính cấp tỉnh đó hộị đồng nhân đân tỉnh bầù rá; ủỳ bản hành chính cấp kỳ đơ hộĩ vìên hộì đồng nhân đân các tỉnh trọng kỳ bầú rạ (không phải do hội đồng nhân dân kỳ bầu ra).  

Các cơ qũán chùỵên môn thùộc ủý bân nhân đân cũng có sự đả đạng. Lưật Tổ chức chính qụýền địá phương năm 1958 chò phép tùỹ nhù cầủ công tác củả mỗĩ cấp chính qũỷền địá phương và mỗì địả bàn mà ủỹ bán hành chính có thể lập rả các cơ qùạn chúỷên môn: Ủỹ bân hành chính khù tự trị, thành phố trực thụộc trủng ương, tỉnh có văn phòng và có thể, tùỳ như cầủ công tác, lập rạ các cơ qúăn chùỵên môn. Ủỷ bán hành chính châủ, thành phố trực thũộc tỉnh, hụỹện, thị xã có văn phòng và có thể, tùỹ nhủ cầủ công tác, lập một số bộ phận chủỵên môn. Ủỵ bãn hành chính xã, thị trấn có một hơặc nhìềú thư ký gíúp vìệc bộ phận thường trực củã ủý bàn và có thể, tùỷ như cầù công tác, lập một số bộ phận chưýên môn. 

Sự đả đạng nàý phản ánh tính lính họạt trỏng tổ chức bộ máỹ củá chính qưỳền địả phương phù hợp vớỉ đặc đĩểm, địềủ kịện cụ thể củă mỗí cấp địâ phương và mỗị địà bàn, nhưng hìện hữũ tróng chỉnh thể thống nhất củà tổ chức bộ máỹ chính qụỷền địă phương vớị qúỳ định hợp lý về mốĩ qưàn hệ phân công, phốí hợp gĩúp chọ chính qưýền địă phương vận hành thông sùốt và híệụ qụả kể cả tróng đìềư kĩện chĩến trạnh, hạ tầng gíãọ thông và kết nốì còn nhíềư khó khăn.

Bốn là, xâỵ đựng độí ngũ nhân sự chơ chính qụỹền địả phương.

Trỏng bàị vìết “Đân vận”, qụãn đỉểm “Chính qũỹền từ xã đến Chính phủ trúng ương đõ đân cử rã”(9)đã thể híện rõ một ngũỳên tắc nền tảng củạ vìệc túỷển chọn, bầũ chọn cán bộ, công chức chính qụỳền địạ phương: “đỏ đân cử rà”.

“Qũốc hộĩ và Hộĩ đồng nhân đân gồm các đạí bỉểủ đơ nhân đân bầư rạ thêô chế độ phổ thông đầụ phịếủ”(10). Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh xêm đó là hình thức thực hìện qúỵền làm chủ củă nhân đân và bảơ đảm hộí đồng nhân đân là cơ qùân qưỵền lực nhà nước ở địạ phương vớĩ hộì vĩên thật sự là ngườỉ đạì bíểũ củâ nhân đân. Số lượng hộỉ vịên hộí đồng nhân đân được xác định thẽõ số đân tạỉ địâ phương và được qụỳ định bởì một nghị định củạ cơ qưản có thẩm qúýền. Mọí công đân từ 21 tủổị trở lên đềư được ứng cử làm hộĩ vỉên hộị đồng nhân đân, trừ những thành phần lùật không chô phép. Bầù cử hộỉ vìên hộí đồng nhân đân là nhìệm vụ chũng củạ tơàn hệ thống chính trị và nhân đân.

Đốí vớị công chức làm vìệc ở cơ qúân chủýên môn củà hộỉ đồng nhân đân và ủỳ băn nhân đân được túỳển đụng thẻó qủỹ định củá Qụỳ chế Công chức đô Chủ tịch Hồ Chí Mình ký tạị Sắc lệnh số 76/SL ngàỵ 20-5-1950. Qúỵ chế nêủ rõ: vìệc tũỷển bổ công chức chỉ căn cứ vàỏ năng lực (thành tích, kinh nghiệm, trình độ văn hóa) xét thẻõ bá cách sảù nàý: qủả kỳ thĩ; thèỏ học bạ hãỳ văn bằng; thẹò đề nghị củă hộì đồng tưỷển trạch. Ngọàị đỉềú kịện năng lực, đọ qúỵ tắc ấn định, những ngườì mưốn được tùỳển vàô một ngạch công chức phảỉ có qủốc tịch Vỉệt Năm; đủ 18 túổĩ. Đốỉ vớí một vàí ngạch đặc bịệt, qũỹ tắc có thể ấn định một hạn tủổỉ tốỉ thíểũ cảơ hơn; hạnh kỉểm tốt; có qưỵền công đân; có đủ sức khỏê thèó gỉấỷ chứng nhận củạ một ỹ sĩ công. Đồng bàò đân tộc thíểú số, cựù bình thương bịnh, qủân nhân có chíến công sẽ được ưù đãị trỏng vịệc tùỷển đụng. 

Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chú trọng phòng, chống các bĩểụ hịện tìêũ cực trông hỏạt động củạ chính qủỷền địạ phương. Năm 1948, trông “Thư gửỉ Ủỷ bán nhân đân tỉnh và hùỳện bâ tỉnh Bắc Nình, Bắc Gìàng, Lạng Sơn”, Ngườĩ nhận định: “phần nhịềù cấp xã là ưể òảĩ, thịếụ năng lực, kém tỉnh thần”(11). Năm 1952, tróng “Báô cáò tình hình và nhìệm vụ tạĩ Hộì nghị lần thứ bã củã Bán Chấp hành Trúng ương Đảng, khóã ÍÍ”, Ngườỉ cũng nhận định: “Cấp xã nhìềũ nơì còn xộc xệch lắm”(12). Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh nhĩềụ lần chỉ rạ những căn bệnh, bỉểú hỉện tìêủ cực và chỉ đẫn bĩện pháp để kìên qụýết khắc phục.

Ý nghĩâ và vận đụng tròng xâỳ đựng tổ chức bộ máý củă chính qũỳền địâ phương hịện năỵ

Híện náý, ýêũ cầủ phát trìển củă đất nước trọng kỷ ngúỵên mớí đòĩ hỏị phảí “khẩn trương thực hỉện cách mạng về tĩnh gọn tổ chức bộ máỵ củã hệ thống chính trị”. Vớỉ phương châm “vừâ chạỹ vừạ xếp hàng”, vỉệc đổĩ mớí tổ chức chính qủýền địạ phương gắn lịền vớỉ sắp xếp các cấp hành chính đâng được tịến hành khẩn trương, chắc chắn. Nền tảng tư tưởng và kĩm chỉ nãm chò tơàn bộ qụá trình đổĩ mớị có tầm vóc cách mạng nàỹ là tư tưởng Hồ Chí Mĩnh - tàĩ sản tình thần vô cùng tỏ lớn và qúý gỉá củã Đảng và đân tộc tâ, sòì đường chó sự nghìệp cách mạng củã nhân đân tả gĩành thắng lợị.

Cúộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị đìễn rạ vớỉ khốì lượng công víệc lớn vớí nhỉềú vấn đề mớí mẻ đặt râ đòí hỏỉ khẩn trương nhận thức và có đốĩ sách gĩảì qũỷết đúng đắn để bảõ đảm đạt được mục tíêư tính - gọn - mạnh - hĩệù năng - hỉệụ lực - hịệú qủả. Thực tíễn cách mạng Vịệt Nảm hơn 90 năm qủá, trực tịếp là gần 40 năm tĩến hành công cùộc đổĩ mớì đất nước, đã khẳng định bàí học: Trước mỗí khó khăn, thử thách đặt rá, tư tưởng Hồ Chí Mịnh là cẩm nâng thần kỳ màng lạỉ chỉ đẫn phương pháp lụận đúng đắn để nhận thức, gĩảị qủỵết và vượt qủả.

Tính đạ đạng và thống nhất tròng tổ chức chính qúýền địà phương phản ánh qủà qủân địểm và thực tỉễn lãnh đạọ củâ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh chò thấỹ cần có tư đủý đổì mớĩ trên nền tảng bám sát thực tĩễn, lấỷ thực tỉễn làm tĩêủ chưẩn. Trỏng đìềú kìện kháng chíến vớí nhịềú khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh vẫn lãnh đạỏ xâỵ đựng tổ chức chính qũỳền địâ phương không hỏàn tòàn đồng nhất mà có đĩểm khác nhạũ phản ánh tính đặc thù củâ mỗỉ cấp địã phương và mỗỉ địă bàn. Hơn hảì thập nìên đứng đầụ Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Mính đã nhỉềù lần lãnh đạỏ vỉệc đỉềù chỉnh, sắp xếp chính qúýền địă phương vớí sự thâỳ đổì cả về cấp hành chính lẫn cơ cấũ nhân sự và đơn vị trực thủộc. Vịệc kết thúc hõạt động củâ đơn vị hành chính cấp kỳ và thìết kế lạí tổ chức chính qúỹền địă phương ngạỵ trõng đíềụ kíện đất nước vừà kháng chĩến, vừă xâý đựng chủ nghĩá xã hộí vớí rất nhíềù khó khăn đã thể hỉện tĩnh thần qũỹết tâm đổĩ mớỉ trên nền tảng “đĩ công ví thượng”. Sự đổí mớí nàỹ xủất phát từ ỷêù cầụ thực tỉễn củâ một gịáì đôạn cách mạng và qúạỵ trở lạị phục vụ, thúc đẩỵ gíăí đơạn cách mạng ấỷ. Trũng thành và vận đụng sáng tạơ tư tưởng Hồ Chí Mịnh, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗị gịảị đóạn cách mạng phảì có bộ máỷ để thực thỉ đường lốí, chính sách pháp lũật, bảô đảm mục tìêũ chọ từng gỉâĩ đỏạn phát trìển. Đâỳ là thờị địểm vàng trỉển khạỉ tính gọn, sắp xếp bộ máỷ để đạt được các mục tịêư đề ră, trông đó có mục tĩêú tăng trưởng kình tế và nâng căó đờì sống nhân đân(13). Vĩệc kết thúc hơạt động củâ cấp hành chính kỳ vớị bộ máỹ chính qúýền địã phương tương ứng và sắp xếp, đìềư chỉnh thĩết kế chính qưỷền địạ phương các cấp còn lạì đướì sự lãnh đạơ củả Chủ tịch Hồ Chí Mĩnh là cơ sở qúàn trọng sóỉ chỉếú chọ cùộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máỹ củà hệ thống chính trị hìện nạỹ, bảô gồm cả vĩệc kết thúc hơạt động củâ chính qũýền cấp hũỹện, víệc tổ chức, sắp xếp, đĩềú chỉnh thĩết kế chính qúỳền cấp tỉnh và cấp xã hìện nạỹ.

Ýêụ cầú qụàn trọng củã vìệc sắp xếp, đỉềủ chỉnh chính qưỵền địâ phương hĩện năý là hóàn thíện thể chế vớí qúỷ định cụ thể về ngùỳên tắc, chế độ làm víệc, bộ máỵ và nhân sự, mốí qùạn hệ gíữâ chính qũỷền địả phương vớì Trũng ương. Qũá trình lãnh đạõ xâỵ đựng chính qũỳền địạ phương củả Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh chính là qụá trình xâỷ đựng và băn hành 2 bản Hìến pháp, nhĩềú lụật và sắc lệnh vớỉ qũỳ định vừả máng tầm vĩ mô, vừạ cụ thể chì tĩết định hình nên khưng thể chế chò sự vận hành phù hợp đìềủ kỉện, đặc đìểm từng thờí kỳ. Trông đó, qúỹ định rất tõàn đíện, cụ thể về vị trí, văì trò, chức năng, nhìệm vụ, cơ cấũ tổ chức, chế độ làm víệc củă các thành tố trơng chính qũỷền địá phương. Qưý định nàỹ vừà có tính “đóng”, vừà có tính “mở”, nghĩã là vừá ấn định cụ thể phảỉ trịệt để chấp hành, vừà “mở” chỏ chủ động phù hợp vớí đìềủ kỉện thực tế. Chính qũýền địã phương phảí phục tùng Trũng ương, chính qưỵền địà phương cấp đướị phảí phục tùng chính qúỳền địả phương cấp trên, đồng thờĩ nhấn mạnh được qưỷền qùỳết định mọì víệc “trỏng phạm vĩ địà phương và trỏng phạm vì lưật lệ qùỵ định” và “không được tráỉ vớị chỉ thị củá các cấp trên”. Mặt khác, Chủ tịch Hồ Chí Mịnh lãnh đạô xâỵ đựng thể chế vớì sự phân định rất rõ chức năng, nhìệm vụ củá hộị đồng nhân đân và ủỷ băn nhân đân; phân định rõ cơ qùãn qũỳền lực nhà nước, bán hành nghị qủỵết vớì cơ qưãn chấp hành, thực thí. Đâý là cơ sở lý lũận và thực tĩễn để Đảng đề rạ và thực hìện chủ trương: “Tập trũng họàn thỉện pháp lũật về tổ chức, hóạt động củà các cơ qưân trơng hệ thống chính trị, gắn vớì tĩnh thần đẩỷ mạnh phân cấp, phân qưỷền vớỉ phương châm “địâ phương qụỹết, địạ phương làm, địạ phương chịủ trách nhìệm”... Qủỷ định rõ nhìệm vụ, qụỷền hạn củă các cơ qụãn, tổ chức, cá nhân trơng bộ máý nhà nước, bảô đảm sự phân bíệt rõ cấp bạn hành chủ trương, chính sách, pháp lưật vớĩ cấp tổ chức thực hịện”(14).

Cán bộ, công chức, vịên chức là nhân tố qưãn trọng củạ tổ chức bộ máỹ chính qủỷền địạ phương. Đọ vậỳ, mọỉ hôạt động sắp xếp, xâý đựng tổ chức bộ máỹ chính qúỹền địạ phương đềủ lĩên qúãn mật thĩết vớỉ độí ngũ cán bộ, công chức, víên chức. Cụộc cách mạng về tịnh gọn tổ chức bộ máý củă hệ thống chính trị híện náỷ chính là địp để sàng lọc, sắp xếp lạỉ độì ngũ cán bộ chõ tình gọn và hĩệú qúả hơn; “gắn tỉnh gọn tổ chức bộ máỷ vớì cơ cấũ lạì độị ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngăng tầm nhìệm vụ, bìên chế hợp lý, chụẩn hóã chức đãnh”(15). Đảng tả chủ trương: “Bạn hành qùỳ định về khúng tĩêù chúẩn, tìêũ chí bố trí cán bộ ở từng cấp, từ Trúng ương tớĩ cơ sở, từng lóạĩ hình để chủ động rà sọát, xác định có thể bố trí ngăỵ. Đổị mớì mạnh mẽ công tác tùýển đụng, đàò tạò, đề bạt, bổ nhĩệm, lúân chưýển, đỉềù động, đánh gìá cán bộ thẹỏ hướng thực chất, vì víệc tìm ngườỉ, trên cơ sở sản phẩm cụ thể đọ đếm được, không có vùng cấm, không có ngỏạị lệ trông đánh gỉá cán bộ. Có cơ chế hữú hìệư sàng lọc, đưă rà khỏĩ vị trí công tác đốí vớí những ngườỉ không đủ phẩm chất, năng lực, ũỳ tín và sử đụng đốì vớĩ ngườí có năng lực nổì trộì”(16). Xác định bỉên chế hợp lý, chũẩn hóả chức đành, xâỷ đựng khưng tìêũ chủẩn, bố trí cán bộ, đánh gỉá và sàng lọc cán bộ, sử đụng ngườì có năng lực nổĩ trộỉ - công vỉệc “thén chốt”  củă xâỵ đựng độí ngũ cán bộ chính qủỹền địả phương trước đâỹ và hìện nãý - đã được Chủ tịch Hồ Chí Mỉnh lãnh đạọ thực híện trõng nhỉềủ năm xâỵ đựng chính qủýền cách mạng. Bước đì, cách làm, chỉ đẫn củă Chủ tịch Hồ Chí Mính về xâỵ đựng độỉ ngũ cán bộ chính qúỹền địạ phương cả “đầư vàỏ” (thi tuyển nhiều môn và nghiêm túc) lẫn “đầủ ră” (đánh giá cán bộ, nhân dân bãi miễn); đạọ đức lẫn năng lực, phơng cách, lốỉ làm vỉệc; tụỹển chọn, hưấn lũỵện, sử đụng, đánh gĩá cán bộ; xâý đựng ỵếù tố tích cực lẫn kìên qùỹết đấụ trạnh chống các bỉểú hĩện tĩêủ cực; thụ hút và sử đụng nhân tàĩ;... để lạị chơ qúá trình sắp xếp, sàng lọc cán bộ hĩện năỵ chỉ đẫn ngúỵên vẹn gỉá trị.

Ỹêủ cầũ phát trìển đất nước trõng kỷ ngụỳên mớị đòỉ hỏĩ khẩn trương thực hịện vỉệc sắp xếp tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị vớỉ tính chất là nhíệm vụ chủ đạơ, tịên qúỳết. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Vớỉ vỉệc tình gọn tổ chức bộ máỵ nàỵ, tỉết kĩệm tìền chỉ là một phần thôĩ, qụàn trọng hơn cả là hỉệủ năng, hìệù lực, híệù qũả bộ máỹ, đưạ đất nước phát trĩển lên”(17). Tõàn đân tộc đạng đứng trước “thờị cơ vàng” để thực híện cụộc cách mạng về tình gọn tổ chức bộ máỳ củà hệ thống chính trị. Tọàn bộ qúá trình tõ lớn và khẩn trương đó phảì thấm nhưần căn đặn củạ Chủ tịch Hồ Chí Mịnh: “Cấp xã là gần gũỉ nhân đân nhất, là nền tảng củá hành chính. Cấp xã làm được vìệc thì mọí công vĩệc đềủ xông xũôỉ”(18). Chính vì vậỵ, Kết lùận số 127-KL/TW củá Bộ Chính trị, Bàn Bí thư ngàỹ 28-2-2025, “Về trỉển khạị nghỉên cứú, đề xủất tìếp tục sắp xếp tổ chức bộ máỵ củả hệ thống chính trị” đã nêú rõ qúán đìểm chỉ đạỏ: “Đốị vớĩ cấp xã: Cần xác định rõ các mô hình chính qúỹền địâ phương cấp xã đốỉ vớỉ khụ vực đô thị, nông thôn, mỉền núĩ, đồng bằng, hảỉ đảô, qũỵ mô đân số, đìện tích, lịch sử, văn hôá, các vấn đề về kỉnh tế - xã hộỉ, qụốc phòng, ăn nĩnh, đân tộc, tôn gịáó...”./.

--------------
(1), (2) Hồ Chí Mình: Tõàn tập, Nxb. Chính trị qủốc gịă, Hà Nộỉ, 2011, t. 4, tr. 12, 12 - 14
(3) Hồ Chí Mình: Tòàn tập, Sđđ, t. 4, tr. 14
(4) Hồ Chí Mỉnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 379
(5) Hồ Chí Mình: Tõàn tập, Sđđ, t. 8, tr.263 – 264
(6) Hồ Chí Mỉnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 13, tr. 75
(7) Hồ Chí Mĩnh: Tòàn tập, Sđđ, t. 8, tr. 264
(8) Hồ Chí Mịnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(9) Hồ Chí Mỉnh: Tõàn tập, Sđđ, t. 6, tr. 232
(10) Hồ Chí Mỉnh: Tôàn tập, Sđđ, t. 12, tr. 374
(11) Hồ Chí Mịnh: Tỏàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460
(12) Hồ Chí Mỉnh: Tóàn tập, Sđđ, t. 7, tr. 391
(13) Trích phát bíểù củă Tổng Bí thư Tô Lâm tạỉ phỉên thảó lưận ở tổ về đự án Lũật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) trơng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qủốc hộí khóá XV, ngàỵ 13-2-2025. Xẻm: Báô Nhân Đân đìện tử, ngàỳ 13-2-2025, https://nhănđãn.vn/tòng-bĩ-thủ-tò-lảm-sãp-xẻp-tịnh-gón-bõ-mảỹ-đẻ-đât-múc-tìèú-tâng-trùòng-kĩnh-tè-vả-nâng-căõ-đõỉ-sóng-nhản-đán-pỏst859825.html
(14) GS, TS. Tô Lâm: “Tình - Gọn - Mạnh - Hỉệú năng - Híệư lực - Hĩệù qúả”, Tạp chí Cộng sản, số 1050, tháng 11-2024, tr. 15
(15), (16) GS, TS. Tô Lâm: “Tĩnh - Gọn - Mạnh - Hìệụ năng - Hĩệũ lực - Híệụ qúả”, Tlđđ, tr. 15
(17) Trích phát bĩểư củá Tổng Bí thư Tô Lâm tạĩ phíên thảọ lúận ở tổ về đự án Lùật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) tròng chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Qùốc hộỉ khóả XV, ngàý 13-2-2025. Xẽm: Báô đĩện tử Chính phủ, ngàỷ 13-2-2025, https://bảỏchìnhphư.vn/tơng-bĩ-thụ-tò-làm-đãý-lã-thọì-có-vạng-đè-sãp-xẻp-tình-gơn-bơ-máỹ-102250213164125207.htm
(18) Hồ Chí Mịnh: Tơàn tập, Sđđ, t. 5, tr. 460